Pitoreskni gradić Cavtat na Konavlima krije rodnu kuću slavnog slikara Vlaha Bukovca, mauzolej porodice Račić, rad vajara Ivana Meštrovića, ali i priču o bizarnoj epizodi iz novije istorije ovih prostora, kada je ovde proglašena nova Dubrovačka republika
Na početku Rive u Cavtatu dočekaće vas spomenik jednom od njegovih najvećih sinova – Valtazaru Bogišiću (1834–1908), hrvatskom pravniku i etnologu na čiji sam nadgrobni spomenik posle naišao na groblju povrh mesta. Valtazar Bogišić se celog života izjašnjavao kao Srbin katoličke veroispovesti, što ne spore ni u Hrvatskoj. Ušao je u antologiju Sto najznamenitijih Srba.
Tu odmah na Rivi nalazi se “bazen” (zapravo ograđeni deo uvale) u kojem lokalna dečaci treniraju vaterpolo. Rodna kuća drugog slavnog meštanina ovog gradića, Vlaha Bukovca, pretvorena je u muzej, ali tog dana nije radio jer je bio katolički praznik Tjelovo, koji je u Hrvatskoj državni praznik.
Na Rivi je i Crkva Svetog Nikole iz 1484. Nadograđena je 1737, a iz tog vremena potiče i zvonik. Uz crkvu je Pinakoteka, zbirka umetničkih dela u kojoj je i 70 predmeta velike vrednosti: alabasterni reljef glave Sv. Ivana iz 15. veka, ikona Sv. Nikole iz 15. veka, procesionalno raspelo i kadionica iz 16. veka, veliki broj slika i umetnina od metala iz 17. i 18. veka, slike Carmella Reggia iz 18. i 19. veka, kao i dela autora iz 20. veka: Vlaha Bukovca, Nika Miljana, Olge Solovjeve. U samoj crkvi primećujem zanimljvi i ne tako čest detalj: na nekima od 14 slika koje predstavljaju Isusov Križni put nalaze se motivi žena i muškaraca u konavoskim narodnim nošnjama kao i more u pozadini, čega u Jerusalimu svakako nije bilo.
Dok prolazim uz obalu šetalištem koje okružuje celo poluostrvo Rat na kojem je smešten drevni gradić, mir kamenih plaža u senci borova tek povremeno naruše avioni koji nadleću Cavtat dok se spuštaju ka Ćilipima. Na groblju na brdu iznad grada dominira Mauzolej porodice Račić iz 1922, delo Ivana Meštrovića. Prilazi mu se uz franjevački samostan Gospe od Snijega s južne strane, a nastavkom ulice Prijeko s istoka. Mauzolej porodice Račić prvo je realizovano arhitektonsko delo vajara Ivana Meštrovića. Građen je za brodovlasničku porodicu Račić od 1920. do 1922. Ivo Račić, a potom i njegovo dvoje dece, umrli su 1919. od španske groznice koja je posle Velikog rata harala Evropom. Na poziv Marije, udovice Iva Račića a prema njenom ranije danom obećanju ćerki Mariji Banac, Meštrović otpočinje gradnju zavetne grobne crkve posvećene Gospi od Anđela. Različitim istorijskim stilovima eklektički gradi novi, moderni ar deko prostor u kojem su arhitektura i skulptura izjednačeni. Mauzolej je oktogonalnog oblika s istaknutim kapelama u obliku grčkog krsta. Enterijer je bogat stilizovanim skulpturama i reljefima (Bogorodica s Isusom, anđeli svirači, glave anđela, Sv. Roko, raspeti Hrist, portreti članova porodice Račić, florealni motivi…). Meštrović je za ovaj rad 1925. dobio Grand Prix na Međunarodnoj izložbi moderne industrijske i dekorativne umetnosti u Parizu.
Na kraju Frankopanske ulice na poluostrvu Sustjepan, sa druge strane Cavtata, nalazi se hotel “Croatia”. Ovaj luksuzni objekat pre tri i po decenije bio je pozornica jednog bizarnog istorijskog događaja – pokušaja obnavljanja Dubrovačke republike. Naime, sa uvođenjem višestranačkog parlamentarizma na prostoru Jugoslavije, u Dubrovniku ponovo oživljavaju autonomaške pa i separatističke ideje o Dubrovačkoj republici, nalik na savremeni Monako, San Marino ili Hongkong. Pripadnici ovih ideja sebe su videli kao jugoslovenske ili dubrovačke rodoljube, a okupili su se oko Pokreta za Dubrovačku republiku.
Proglasili su je 24. novembra 1991. u hotelu “Croatia”. Na ovom skupu uspostavljeno je Malo vijeće Dubrovačke republike kao organ vlasti Republike. Skupu je prisustvovalo stotinak građana iz Dubrovnika, Cavtata, Konavala, Mlina i Kupara. Tom prilikom, učesnicima skupa, kao i okupljenim građanima, obratio se novoizabrani premijer samoproglašene republike Aleksandar Aco Apolonio: “Mi uživamo ovdje slobodu. A Jugoslovenska narodna armija nikada nije bila okupatorska sila, kako fašističke i ustaške vlasti pokušavaju da je ocrne. Ona nam ovdje garantuje slobodan život i uslove da vlastitim naporima opravljamo ono što je ratom porušeno. Ideja za formiranje Republike Dubrovnik živi odavno, ali nije smjela da se slobodno izražava. Ona traži jedno sasvim drugo uređenje i od onoga koje su Dubrovčani imali od 1944. a pogotovo od ovoga u posljednjim godinama. Više se nećemo naći u situaciji da nam uvoze ratove, da nam uvoze horde, da nam uvoze mržnju. Došlo je vrijeme da podignemo glave, da kažemo da dubrovački kraj i grad pripadaju Dubrovniku!”
Aco Apolonio, rođen 1919. u Herceg Novom od oca Istrijana i majke Dubrovčanke, došao je u grad 1941. kao skojevac. Posle rata Apolonio je bio ”faca” u društvenom, političkom i javnom životu grada. Godinama je bio javni tužilac, a postao je predstavnik Turističkog saveza nekadašnje Općine Dubrovnik u Predsedništvu Turističkog saveza Jugoslavije. Ukratko, ugledna osoba u Dubrovniku.
Ideja autonomaškog pokreta bila je odvajanje Dubrovačke republike od Hrvatske, međunarodna zaštita i međunarodno priznanje države i kasnije, njen ulazak u sastav neke nove, buduće jugoslovenske federacije sa drugim republikama bivše SFRJ koje to žele. Bilo je i ideja o formiranju prve bescarinske zone u južnoj Evropi.
Nakon formiranja novih vlasti, očekivana podrška drugih federalnih jedinica bivše Jugoslavije, pa čak i Srbije je izostala. Srpska vlada nikad nije davala nikakve izjave u prilog vlasti samoproglašene republike, niti je uključivala Dubrovačku republiku u svoje političke diskusije. Jedina otvorena podrška vlastima Republike stigla je od Srpske radikalne stranke i njenog lidera Vojislava Šešelja, kao i od lidera bosanskohercegovačkih Srba Radovana Karadžića.
Bilo je to vreme kada je “Duga” objavila fotografiju svog novinara Nebojše Jevrića kako se “kupa u bazenu pored spaljene kuće Tereze Kesovije” u Cavtatu. Kasnije je Milomir Marić priznao kako se Jevrić zapravo fotografisao u Crnoj Gori, ali su se dogovorili da “zbog atraktivnosti” na taj način plasiraju fotografije.
Delovanje Malog vijeća na prostoru teritorije pod kontrolom JNA bilo je simbolično, jer je stvarna policijska i sudska vlast bila u rukama jugoslovenske vojske. Na inicijativu Nemačke, evropske zemlje priznaju Hrvatsku i Sloveniju 15. januara 1992, a početkom aprila JNA kreće sa povlačenjem svih svojih jedinica sa dubrovačkog ratišta.
Povlačenjem jugoslovenske vojske sa ovog područja, u strahu od revanšizma hrvatskih vlasti, autonomaši odlučuju da raspuste Malo vijeće i da zajedno sa vojskom “privremeno” napuste dubrovačku regiju. Ovim činom, samoproglašena Republika se faktički ugasila. Zajedno sa vojskom iz ovog područja se povlači i nekoliko hiljada civila (neke procene govore o preko 10.000 izbeglica), mahom simpatizera Republike i onih koji su se deklarisali kao Srbi ili Jugosloveni. Vođa autonomaškog pokreta i prvi premijer Republike Aleksandar Aco Apolonio izbegao je u Beograd gde je živeo sve do smrti 2001. U izbeglištvu u Beogradu sa njim je 1993. uradio intervju Dragan Banjac, predratni dopisnik “Borbe” iz Dubrovnika. O svojim susretima sa Acom Apolonijem u bifeu na 5. spratu “Borbine” zgrade Banjac je napisao: ”O ovom čovjeku imao sam pomiješana osjećanja. Nekad, za vrijeme svog velikog značaja i moći nisam mogao ni da mu se približim, a kad se dopao izgnanstva za koje moram reći da mu je ipak bio osobni izbor, gledao sam u čovjeka koji moljaka za malo prostora u novini gdje sam ja bio prilično moćan. Za stvar, dakle, Republiku koja me podsjeća na jakovljicu, biblijsku priču o ljestvama kojima se Jakov u snu penjao u nebo… A mogao je Apolonio da u poznim godinama ne zalazi u politiku i mirno čeka svoj kraj u Gradu, gdje svaki njegov kamen meni izgleda kao cvijet”.
O tome kako je, u stvari, skončao u Dubrovniku govori i iskaz jedne Dubrovkinje koji objavljuje “Dubrovački dnevnik”. Ona je želela da ostane anonimna, a samoinicijativno se uključila u spasavanje biblioteke Aca Apolonija: “Ne sjećam se da li je bio kraj 1991. ili početak, pa čak i proljeće 1992. Šetala sam pored ‘kuće Ucović’ na Boninovu, koja se nalazi na dnu Orsatove ulice. Vidjela sam izbačeni namještaj i knjige. Nekoga sam od radnika pitala: ‘Čiji je to namještaj, čije su to knjige?’ Rekli su mi da je to sve od Aca Apolonija. Procjenjujem da je knjiga bilo vise od tisuću komada. Sve izbačeno. Pošla sam na fakultet i razgovarala s dekanom dr Ivom Spremićem oko knjiga. On se povezao s prim. dr Stijepom Bogdanovićem, voditeljem bolnice za vrijeme rata, koji je knjige primio u Medicinski centar Dubrovnik. Čula sam da je doktor Bogdanović imao problema oko te svoje plemenite akcije, a ubrzo je i smijenjen”, ispričala je ona.
Da li ideja umetnika može da ima veći značaj od njegovog rada? Naravno da može. Da li sve to možemo zvati umetnošću? Takođe – da, ako tako želimo. A da li je pozorišna predstava umetnost ili društveni čin? E, o tome nećemo misliti isto
Dela arhitekata Alvara Size i Eduarda Sota de More portreti su modernog Porta i priča o međusobnom uvažavanju i prijateljstvu
Stripski prvenac Sare Novaković britkim stilom i iskrenim jezikom obraća se mlađoj čitalačkoj publici pružajući jedinstveni uvid u toksične veze i autodestrukciju
Procene govore da u Srbiji oko 800.000 životinja živi na ulici, a najugroženije su mačke. Zato je kompanija Lidl donirala tonu hrane i grickalica za mačke udruženju za spasavanje životinja Animal Rescue Serbia (ARS)
Private equity, venture capital, infrastrukturni fondovi i drugi oblici ulaganja izvan berze više nisu ni alternativni, a ni pomoćni. U svetu nestabilnih tržišta, oni postaju temelj. Upravo to će biti jedna od tema na Investment.Weekendu, novom festivalu koji se održava u sklopu Weekenda.18 od 18. do 21. septembra u Rovinju, u organizaciji Zagrebačke škole ekonomije i manadžmenta.
Policajka Radosavljević jedva se suzdržavala da ne brizne u plač, dok je stajala kao štit komandantu JZO Marku Kričku kada su mu građani došli na vrata
Rimski imperatori su građansko nezadovoljstvo smirivali politikom „hleba i igara“. Pokušao je to i Aca Srbin, ali bezuspešno, pa sa opredelio za „laži i šamara“
Predsednik svih batinaša Srbije upravo ispisuje istorijsku grotesku: od batinaša pokušava, procesom baljezganja, da načini građane, a građane da pretvori u batinaše
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
