Šuma i urbano u istom prostoru

Rad urađen u okviru arhitektonskog studija Proaspekt iz Beograda osvojio je prvu nagradu na konkursu za izradu programskog i prostornog koncepta urbane i pejzažne revitalizacije područja u beogradskoj opštini Čukarica.

Podsetimo, konkurs su u decembru prošle godine raspisali Košutnjak film, Avala Studios, Radio-televizija Srbije, Jugoslovenska kinoteka i Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Univerziteta u Beogradu, u saradnji sa Društvom arhitekata Beograda. Konkurs je obuhvatio prostor između ulica Blagoja Parovića, Kneza Višeslava, Miloja Zakića i Vladimira Rolovića, nasuprot šume Košutnjak, jednog od najznačajnijih zelenih prostora Beograda, sa površinom od oko 85 hektara. Na konkurs je stiglo 26 radova.

...

Arhitekta prof. Branislav Mitrović, predsednik žirija ovog konkursa, naglašava kako je konkurs “pokazao da i dalje postoji visok profesionalni potencijal kada se stvarima pristupi studiozno i odgovorno. Žiri je istakao da su skoro svi radovi, uključujući posebno pobednički, odlikovali visoki standardi urbanističkog i arhitektonskog promišljanja, kao i pažljiv pristup u integraciji prostora sa njegovim prirodnim i društvenim okruženjem”, i naglašava da se pobednički rad “izdvaja po promišljenoj urbanističkoj postavci, integraciji novih sadržaja u postojeći infrastrukturni kontekst (braunfild lokaciju) kao i po zrelom razumevanju odnosa između memorije mesta i savremenih potreba. Rad nije usamljeno ostrvo, već nudi mogućnost za uvođenje novog zelenila koje može da se savršeno uklopi u ambijent, obogaćujući prostor i pružajući korisnicima kvalitetniji i zdraviji urbani život. Autori su uspeli da očuvaju duh prostora, a istovremeno ponude inovativna rešenja koja ne narušavaju već unapređuju njegov identitet. Ovaj rad, kako je žiri naveo, nudi konkretna rešenja koja podstiču dalji razvoj prostora, čineći ga održivim i funkcionalnim, a istovremeno poštujući vrednosti istorijskog nasleđa. Verujem da ovaj rad može biti oslonac za dalju plansku razradu koja će podrazumevati participaciju svih relevantnih aktera”.

“VREME”: U Prologu konkursa naglasili ste da se “raspisivanjem konkursa za ovo područje ukazuje prilika da stručna javnost ponudi predlog za njegovo uređenje na principima održivog razvoja, očuvanja prirodnih resursa i unapređenja kvaliteta života stanovnika u urbanim sredinama”. Kako ovo područje izgleda sad?

BRANISLAV MITROVIĆ: Područje obuhvaćeno konkursom mogli bismo nazvati zapostavljenim urbanim tkivom koje karakteriše u većoj meri degradirani i fragmentirani građevinski fond. Doživljava se kao “izolovan i zabranjen prostor” između snažno polarizovanih poteza prirodnog masiva šume Košutnjak i gusto izgrađenih naselja. Većina objekata izgrađena je s ciljem obezbeđivanja prostora za specifične tehnološke procese. Zbog dugog perioda zapuštenosti, devastacije i nenamenske upotrebe, objekti su građevinski dotrajali. Brojne neplanske i nekontrolisane adaptacije, gradnje i nadogradnje tokom godina dodatno su urušile stanje objekata i okoline. Mnogi pomoćni objekti magacinskog tipa danas su u devastiranom i nebezbednom stanju.

Konkurs nudi priliku da se ovaj prostor redefiniše kroz koncept održivog razvoja, kroz spoj prirodnog i urbanog, čuvajući i unapređujući postojeće prirodne resurse. Cilj je da se napušteni i degradirani prostori transformišu u funkcionalne sadržaje.

Područje između ulica Kneza Višeslava, Miloja Zakića i Blagoja Parovića na opštini Čukarica žiri naziva “preskočenim mestom”, kažete da je to neiskorišćen urbani potencijal. Kako je do toga došlo?

Predmetno područje predstavlja primer prostora koji je ostao preskočen u procesu urbanog razvoja Beograda. Razlozi za to leže u složenoj kombinaciji istorijskih, ekonomskih i političkih okolnosti koje su oblikovale grad. Posmatrajući mape Beograda, jasno je da se ovo područje pojavljuje kao prostorni vakuum – mesto na granici između prirodnog i urbanog, koje je, usled svoje specifične pozicije, zadržano van fokusa strateških urbanističkih planova i nije uspelo da postane integralni deo urbane celine. Jedan od ključnih razloga zašto je ovo područje ostalo “preskočeno” jeste činjenica da revitalizacija ovakvih prostora zahteva angažovanje svih korisnika, prepoznavanje potreba zajednice i potencijala ovakvih prostora, kako bi se stvorio deo grada koji odgovara savremenim urbanim standardima i postao mesto koje živi sa svojim okruženjem.

Opisujete ovo područje kao “braunfild” područje za nove projekte. Na primer, koje?

Konkursno područje, kao braunfild zona, predstavlja značajan prostorni resurs za razvoj inovativnih i održivih urbanističkih projekata. Nekadašnji filmski centar pruža priliku za transformaciju u multifunkcionalni prostor koji bi istovremeno odgovorio na potrebe grada i poštovao karakter neposrednog ambijenta. Kulturni sadržaji, poput muzeja ili galerija vezanih za filmsku industriju i audiovizuelnu umetnost, mogli bi da reafirmišu istorijski značaj lokacije. Osim toga, jedan od mogućih projekata je kreiranje stambenih i poslovnih zona koje bi bile integrisane u jedinstvenu urbanu matricu sa visokim standardima zelene gradnje.

Poseban fokus stavljen je na javne i zelene površine koje bi ovaj prostor učinile atraktivnim i dostupnim svim građanima. Na primer, parkovi, šetališta i prostori za rekreaciju, povezani stazama i javnim korišćenjem omogućili bi novi kvalitet života – od prostora nekadašnjeg filmskog centra u mesto koje pripada gradu i koje formira prostor novog društvenog života i novog susedstva. Revitalizacija zone očuvanjem prirodnih resursa i upotrebom savremenih tehnologija za energetski efikasne zgrade, recikliranje i obnovljive izvore energije pružila bi Beogradu značajan iskorak u pravcu implementacije principa zelenog grada i održive urbane obnove.

Ističete da konkurs želi da načini izvestan obrt u recentnoj praksi zauzimanja gradskog zemljišta Beograda, preliminarno u domenu poštovanja vrednosti fonda šuma i visokog rastinja. Kakav obrt se očekuje?

Očekivani, ka ostvarivanju strategije regeneracije postojećih degradiranih izgrađenih područja, poput ove braunfild lokacije. Umesto širenja grada na štetu prirodnih resursa, fokus je na revitalizaciji neiskorišćenih prostora unutar urbanog tkiva, čime se čuvaju šumski i zeleni fondovi kao vitalni deo grada. Predmetna lokacija ima poseban značaj jer se nalazi u specifičnom kontekstu neposredne blizine šume Košutnjak, čineći je retkim primerom prostora gde prirodni elementi nisu marginalizovani već integrisani, ravnopravni ili čak dominantni deo urbane matrice. Ovakav pristup omogućava stvaranje održivog urbanog ambijenta koji zadovoljava potrebe savremenog grada, ne samo faktičkim sprečavanjem emigracije iz urbanih područja i “osvajanja” novih vangradskih teritorija, već i mogućnosti izgradnje u skladu sa prirodom.

Cilj je da se kroz ovaj konkurs afirmiše koncept ‘kompaktnog grada’, gde se razvoj grada odvija unutar postojećih granica, na zemljištu koje je već bilo korišćeno ili zapušteno. Na taj način se ne samo sprečava nekontrolisano širenje grada, već i optimizuje upotreba postojeće gradske infrastrukture, čime se doprinosi ekonomičnosti i održivosti.

Zadatak konkursa je bio da osmisli i saobraćajna rešenja. Koja konkretno? Na uglu ulica Blagoja Parovića i Kneza Višeslava nedavno je napravljen kružni tok što je vozačima gradskog saobraćaja otežalo kretanje. Kako se konkurs odnosi prema kružnom toku?

Zadatak konkursa je da ponudi celovita saobraćajna rešenja koja će doprineti funkcionalnosti i dostupnosti prostora. Konkretno, to podrazumeva integraciju saobraćajne infrastrukture sa planiranim sadržajima, uz vođenje računa o potrebama pešaka, biciklista, korisnika javnog prevoza i vozača.

Bilo bi dobro da se Ulica kneza Višeslava, kao ključna prometnica i granica između konkursnog obuhvata i zone park-šume Košutnjak, transformiše u zeleni bulevar sa drvoredima koji kombinuje funkcionalnost, održivost i bezbednost. Takav pristup bi trebalo da pretvori prometnu ulicu u živu urbanu arteriju koja ne samo da povezuje, već i integriše prirodu i grad. Cilj je da se izbegnu izolovana rešenja poput pojedinačnih kružnih tokova, a umesto toga stvori integrativna saobraćajna mreža koja bi organizovala intervale i nivoe kretanja i učinila lokaciju dostupnom za sve korisnike. Tu se otvara i pitanje dostupnosti unutar samog obuhvata konkursa i stvaranje koncepta prostora uređenih, bezbednih i pristupačnih celina pod šumom u obuhvatu i njegovog povezivanja sa susednim gradskim zelenim masivom Košutnjaka formirajući kontinualan zeleni potez ova dva sada grubo razdvojena entiteta.

Konkursom ste insistirali da se “fond drveća zadrži i postigne željeni ambijent”. To znači da, po vama, te dve stvari ne isključuju jedna drugu. Aktuelna praksa u Beogradu nije takva, zna se da je u poslednjih 20 godina u Beogradu nestalo više od 10 odsto zelenila zato što investitori parkove vide kao prazna mesta koja treba popuniti novom zgradom, a ne kao ključne prostore za život u gradu.

Naš stav, kao i princip ovog konkursa jeste prevladati tradicionalna shvatanja urbanog, da urbanizacija i očuvanje zelenila ne samo da nisu međusobno isključivi, već da moraju ići uporedno, na šta nas klimatske promene danas intenzivno opominju stavljajući pred struku izazov regulisanja ekološkog otiska koji za sobom ostavlja ekonomski rast. Fond drveća, kao i ukupno zeleni fond, predstavlja nezamenjiv resurs za stvaranje održivog i zdravog urbanog ambijenta.

Savremena urbanistička praksa u svetu pokazuje da se prostori mogu projektovati tako da integrišu prirodne elemente u urbanu strukturu, stvarajući multifunkcionalne prostore koji zadovoljavaju i ekološke i društvene potrebe. Zadržavanje i unapređenje zelenila unutar planskih rešenja ovde nije prepreka razvoju, već njegova suštinska komponenta.

Promena postojećih praksi u Beogradu je neophodna. Ovaj konkurs bi trebalo da pokazuje kako se kroz pažljivo planiranje može postići željeni ambijent koji integriše građevinske i prirodne elemente u funkcionalnu i harmoničnu celinu. Naš cilj nije samo razvoj, već i zaštita onoga što je najvrednije u gradu – njegovih prirodnih resursa i kvaliteta života njegovih stanovnika. Ključ rešavanja urbanih pitanja danas jeste zahtev da se prevlada jaza između urbanog i neurbanog, građenog i neizgrađenog, koji već dugo opterećuje celokupno područje urbanističko-arhitektonskog istraživanja i prakse. Konkurs je potraga za tim ključem.

Napisali ste da je “cilj stvoriti održive prostore koji doprinose javnom dobru, kroz pažljivo planiranje i regulisanje, uz poštovanje prirodnih i kulturnih vrednosti”. U kontekstu svakodnevice, kad Vlada Srbije zbog privatnog interesa ukida kompleksu Generalštaba status zaštite, insistiranje na javnom dobru ovog konkursa zvuči kao velika, pozitivna promena. Molim za komentar.

Konkurs postavlja pitanje konteksta, šireg potencijala prostora kao dela kolektivnog nasleđa i javnog života, stvarajući temelje za održivi razvoj koji uzima u obzir ne samo potrebe današnjih građana, već i budućih generacija.

Slučaj Generalštaba dodatno upozorava na značaj ovakvog pristupa. Za lokaciju kompleksa Generalštaba organizovanje međunarodnog konkursa bilo bi najbolje rešenje, uzimajući, naravno, kao uslov prethodni status zaštićenog objekta. Pored toga, to je i lokacija koja nas obavezuje na obeležavanje i memoriju na jedan mračni civilizacijski trenutak – NATO agresiju. Takav konkurs omogućio bi učešće vrhunskih stručnjaka iz celog sveta i pružio priliku da se nađu najkvalitetnija i najodgovornija rešenja, uz uvažavanje njegove istorijske i arhitektonske vrednosti. Organizovanjem konkursa, proces odlučivanja bi postao transparentan, inkluzivan i fokusiran na javni interes.

Raspisivanje konkursa je pozitivna promena u našoj praksi. Godinama unazad važni delovi Beograda niču po ukusu investitora a ne struke, između ostalog i zato što finansijer sam bira arhitektu – tako smo dobili Beograd na vodi, Savski trg, kule na mestu Hotela “Jugoslavija”, staklene višespratnice na Neimaru… Konkursom dajete priliku Beogradu da ga uređuju stručnjaci koji ga poznaju, koji u njemu žive, a ne stranci. Da li imate osećaj da je struka u Beogradu zapostavljena?

Uređenje grada mora biti proces koji uključuje lokalne stručnjake, jer oni ne samo da razumeju njegovu istoriju i kulturu, već i svakodnevne potrebe građana. To je način da Beograd dobije rešenja koja su i funkcionalna i identitetska, povezujući prošlost, sadašnjost i budućnost. Mislim da je struka zapostavljena ne samo u Beogradu, već i šire, jer se često zanemaruje važnost integrisanja stručnog znanja u proces planiranja i projektovanja. Konkursi su način da se to promeni – oni omogućavaju otvorenu konkurenciju ideja i podstiču najbolje prakse. Ovaj konkurs je korak ka povratku urbanističkih i arhitektonskih vrednosti, on omogućava da ga oblikuju stručnjaci koji ga razumeju i koji zaista žele najbolje za grad i njegove građane.

Konkurs poput ovog predstavlja pozitivan iskorak jer vraća stručnost na mesto odlučivanja i planiranja razvoja grada i pruža priliku domaćim arhitektama i urbanistima, koji poznaju složenost i specifičnosti Beograda, da daju svoj doprinos. Zadatak nas, kao stručnjaka je da kroz ovakve inicijative ostvarujemo kvalitetne prostore, održivost i zaštitu javnog interesa.