Kada ugine životinja u ZOO-vrtovima u Beogradu i na Paliću ili u nekom nacionalnom parku, nadležni su obavezni da o tome obaveste Prirodnjački muzej u Beogradu. Tada na scenu stupaju taksidermičari, kojih u Srbiji ima svega nekoliko, a mi smo posetili dvoje koji važe za najbolje među njima – Florijana Horvata iz Subotice i Valentinu Nemet iz Bačke Topole
Kako je život nepredvidiv – roditelji ti daju “biljno” ime Florijan, a ti odlučiš da se baviš prepariranjem životinja. Razmišljam o tome dok me Slavko Spasić, direktor Prirodnjačkog muzeja u Beogradu vozi prema Subotici gde živi jedan od naših najveštijih taksidermičara. Reč “taksidermija” ima korene u starom grčkom i u prevodu znači “uređivanje kože”.
Ljubitelji evropske kinenematografije sigurno su čuli za film Taksidermija, veoma neobično i višestruko nagrađeno ostvarenje mađarskog reditelja Đerđija Palfija iz 2006, u tri priče o dedi, ocu i sinu – bolničaru, vrhunskom sportisti i taksidermisti, sa različitim ambicijama – jedan želi ljubav, drugi slavu, a treći besmrtnost. Film je dobio brojne nagrade na evropskim festivalima.
Stižemo u kuću Florijana Horvata koja se nalazi na kraju grada, na samom rubu peščare i šume. Ispred drvene kapije dočekuje nas mala Florijanova ćerka i pozdravlja na mađarskom. U krošnji jednog drveta u dvorištu ugledao sam “kućicu za igru”. Veliki vučjak deluje miroljubivo, ali ipak čekamo domaćina kuće da nas uvede u dvorište. Ulazimo u Florijanovu radionicu: “Valabi je završen, možeš da ga nosiš u Beograd!”, naš domaćin pokazuje Slavku prepariranog malog belog valabi kengura poreklom iz Nove Gvineje, koji je nedavno uginuo u ZOO-vrtu u Beogradu.
Naime, kada ugine neka životinja u ZOO-vrtovima u Beogradu i na Paliću ili u nekom od nacionalnih parkova, nadležni su, prema odredbama Zakona o zaštiti prirode, dužni da obaveste o tome Prirodnjački muzej u Beogradu. U muzeju tada donose odluku o tome da li se uginula životinja podvrgava taksidermiji nakon koje će postati jedan od eksponata, ili se kremira u standarnom kafilerijskom postupku. Postoji i treća mogućnost a to je – “raskošćavanje”, tačnije odvajanje i čišćenje skeleta životinje koji takođe postaje muzejski eksponat. To se dogodilo prošlog leta kada je u ZOO-vrtu u Beogradu u 58. godini uginula slonica Tvigi. Njeno telo je predato Veterinarskom zavodu na odbdukciju (nekropsiju) nakon čega je zbog visokih temperatura i velikog gabarita uginule životinje u Prirodnjačkom muzeju odlučeno da ne postoje uslovi za taksidermiju pa su došli stručnjaci za skelete iz Kragujevca koji su odvojili kosti slonice od ostatka tela, očistili ih, konzervirali i one će spojene žicama i armaturama činiti jedan od eksponata u budućoj novoj zgradi Prirodnjačkog muzeja koja bi, kako su nadležni obećali, trebalo da bude gotova za otvaranje manifestacije Ekspo 2027.
Sada, Prirodnjački muzej u Beogradu osim male galerije na Kalemegdanu u kojoj se često organizuju veoma zanimljive izložbe, nema izložbeni prostor u kojem bi posetioci mogli da vide pravo blago koje se nalazi u njegovim depoima. Prilikom nedavne posete video sam pticu kivi sa Novog Zelanda koju je poklonio jedan profesor 1934, kajmana koji je ukraden iz beogradskog Zoo-vrta pa ga policija našla prepariranog i vratila Vuku Bojoviću a on – muzeju jer “ne drže preparirane životinje”; video sam stotine lobanja stepskog bizona iz ledenog doba koje je muzeju prodao jedan bagerista iz okoline Smedereva; čeljusti mamuta, kao i pticu flamingo što ju je u Obedskoj bari ustrelio kralj Aleksandar 1925. godine.
Inače, u Srbiji je Pravilnikom o određivanju poslova koji se smatraju starim i umetničkim zanatima, prepariranje i punjenje ptica i životinja svrstano u stare zanate.
Florijan Horvat ga je naučio od Janoša Greguša sa Palića, starog majstora ovog zanata. Priča da su se nekada preparirane životinje punile slamom, a danas se koriste savremeni materijali i hemikalije. Majstori taksidermije kupuju “forme” u Austriji, reč je o “telima” za preparirane životinje koja se proizvode od materijala sličnog pur peni i to u tri veličine – L, XL i XXL i u nekoliko različitih poza.
Florijan je godinama radio u Narodnom muzeju u Subotici gde je napravio jednu od najboljih prirodnjačkih zbirki u zemlji. Priča nam o pravom ratu koji je u šumama oko njegove kuće trajao do pre nekoliko meseci, o sukobima afganistanskih i sirijskih migranata, u kojima je bilo mnogo više žrtava nego što su nam to zvaničnici putem medija saopštavali. Šuma je bila puna leševa migranata koje su jele divlje zveri.
Sa prepariranim valabijem u gepeku nastavljamo u pravcu Bačke Topole gde nas očekuje Valerija Nemet koja uz Florijana spada među najbolje taksidermičare u Srbiji. Usput pričam Slavku Spasiću o čuvenoj prodavnici “Deyrolle” u Parizu za koju sam prvi put čuo u filmu Ponoć u Parizu Vudija Alena. Ovo neobično mesto postoji od 1831, a početkom 20. veka bilo je omiljeno među nadrealistima poput slikara Salvadora Dalija i pisca Andrea Bretona, poseduje veliku kolekciju najrazličitijih prepariranih životinja od koji su mnoge na prodaju.
Slavko mi objašnjava kako se prepariranje životinja praktikuje još iz davnih vremena – balzamovane životinje pronađene su sa egipatskim mumijama. U 19. veku, lovci su donosili svoje trofeje u tapetarske radnje gde su tapetari zapravo zašivali životinjske kože i punili ih krpama i pamukom. Uskoro su usledila sofisticiranija žičana tela obmotana pamukom koja podržavaju prišivene osušene kože. U Francuskoj je krajem 18. veka Luj Difren, preparator u Muzeju istorije prirode, popularizovao sapun od arsena, što je omogućilo muzeju da napravi najveću kolekciju ptica na svetu.
Difrenove metode proširile su se na Englesku početkom 19. veka gde su unapređene i razvijene netoksične metode od strane vodećih prirodnjaka tog vremena, uključujući Roulanda Varda i Montegi Brauna. Vard je osnovao jednu od najranijih firmi za prepariranje, međutim, umetnost je ostala relativno nerazvijena, a stvoreni primerci su ostali kruti i neuverljivi.
Ocem moderne taksidermije smatra se engleski ornitolog Džon Henkok. Strastveni sakupljač ptica koje bi sam ustrelio, počeo je da ih modelira glinom i izliva u gipsu. Za Veliku izložbu 1851. u Londonu, postavio je seriju punjenih ptica kao izložbu i izazvao veliko interesovanje javnosti i naučnika. Zlatno doba prepariranja dogodilo se tokom viktorijanske ere kada su punjene životinje postale popularan deo dizajna enterijera i dekoracije, što je tada nazvano “viktorijanskim hirom”. Čak je i kraljica Viktorija prikupila impresivnu kolekciju ptica. Prepariranje su takođe sve više koristili ožalošćeni vlasnici mrtvih kućnih ljubimaca da bi ih “vaskrsnuli”. Krajem 19. veka postao je popularan stil poznat kao antropomorfna taksidermija – punjene životinje su bile obučene kao ljudi ili prikazane kao da se bave ljudskim aktivnostima. Rani primer ovog žanra izložio je Herman Ploke iz Štutgarta, u Nemačkoj, na Velikoj izložbi u Londonu.
Početkom 20. veka, prepariranje je napredovalo a poznati umetnici su bili Karl Akele, Džejms L. Klark, Vilijam T. Hornadej, Koleman Džons i drugi. Ovi majstori su razvili anatomski tačne figure sa ugrađenim svakim detaljem, u umetnički zanimljivim pozama, u realističnim okruženjima i pozama koje su se smatrale prikladnim za tu vrstu.
Stižemo i u Bačku Topolu gde se u Ulici Josipa Kraša nalazi “Karakal Taxidermy studio” čiji je vlasnik Valentina Nemet, mlada žena krhke građe za koju bi malo ko mogao da pomisli da se bavi ovako neobičnim i teškim zanatom.
“Ne radim ribe! Znam da radim ribe, ali ih ne radim!”, priča nam Valentina koja se specijalizovala za sisare. Pored životinja koje dobije na prepariranje od Prirodnjačkog muzeja, Valentina, kao i ostali taksidermičari, radi puno i sa lovačkim trofejima.
“Kada se odstreli neka životinja u Africi, na primer, domoroci specijalizovani za to, meso uzimaju za ishranu a kožu pažljivo skinu i ona se usoljena šalje kontejnerima u Evropu. Takva stiže do mene…”
Na zidu Valentinine radionice nalazi se veliki broj diploma sa evropskih i svetskih takmičenja u taksidermiji. Evropska prvenstva su najčešće u Austriji, a svetska u SAD. Ovogodišnji World Taxidermy & Fish Carving Championship biće održan u avgustu u Koralvilu, u američkoj saveznoj državi Ajova.
Valentina priča kako ima sve više “popravki”. Poput estetskih hirurga koji popravljaju “radove” svojih manje veštih ili manje savesnih kolega, tako i Valentina često “krpi” loše urađene preparirane životinje.
Pored Florijana i Valentine, u Srbiji postoji nekoliko studija i firmi koji se bave prepariranjem životinja i ptica. Dejan Marić iz Užica bavi se ovim poslom od 15. godine. Dragan Milosavljević Malac iz Drenovca kod Paraćina punih 45 godina preparira životinje i do sada je kroz njegove ruke prošlo oko 15.000 preparata. Ovaj Drenovčanin godišnje preparira od 300 do 500 životinja, a posebno je vešt kada su u pitanju ribe. “Trenutno obrađujem kompletan riblji svet reka Srbije za Muzej ihtiologije u osnivanju pri jednom od fakulteta u Kragujevcu. Deo sam završio i profesori su odneli petnaestak vrsta riba, a radiću još deveriku, mladicu, lipljan… Riba se, inače, teško preparira, a najteže joj je odrati kožu da se ne skine boja”, veli Malac iz Drenovca.
Februar 2025. doneo je novi negativni rekord – globalna površina morskog leda pala je na najniži nivo ikada zabeležen. Naučnici upozoravaju da topljenje leda ubrzava zagrevanje planete i dovodi do sve ekstremnijih vremenskih pojava
“Ovde, u Severnoj Irskoj, navikli smo da se istorija događa neverovatnom brzinom – mir može da bude ugrožen u bilo kom momentu. Život u takvom liminalnom stanju naučio me je da budem prisutna u trenutku”
Nedavno objavljena autobiografija princeze Jelisavete Karađorđević Tamo daleko je priča, osim o njoj, u velikoj meri i o knezu Pavlu i knjeginji Olgi. Tu su i kraljica Elizabeta, Džon Kenedi, Liz Tejlor i Ričard Barton, Grejs Keli, Voren Biti, Žan Kokto, Benazir Buto, Tramp…
Protesti protiv Trampove administracije izbili su u subotu, 1. marta, širom SAD nakon prenosa dešavanja u Beloj kući, u kojem su Donald Tramp i Džej Di Vens ušli u verbalni sukob sa ukrajinskim predsednikom Volodimirom Zelenskim
Legendarni šahovski velemajstor bio je deseti prvak sveta po redu, a ostaće upamćen po okršaju sa Bobijem Fišerom u „meču veka“ 1972. godine, koji važi za najpraćeniji okršaj u istoriji šaha
Studenti „koji žele da uče“ zahtevom za smenom ministarke Slavice Đukić Dejanović zapravo ispunjavaju Vučićevu želu da malo kinji socijaliste. A Vlada je ionako cela pala
Ako je junaštvo učinak borbe sa strahom i prevazilaženja straha, ako se junaštvo događa kao svesni i promišljeni čin, onda su istinski junaci ove borbe protiv diktature nastavnici i srednjoškolski profesori
Svakodnevni protesti, zasedanja skupština na svim nivoima uz prisustvo policije, prosveta u rasulu, univerziteti u otvorenoj pobuni, a Vučić i društvo „brane“ stabilnost. O čemu pričate gospodo? Baš ste vi destabilizirali Srbiju
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
