Nemački istraživači su došli do dokumenata iz nedavno otvorenog vatikanskog arhiva koji pokazuju da je papa Pije XII redovno dobijao izveštaje o masovnom ubijanju Jevreja za vreme Holokausta, ali da su njegovi bliski saradnici delom iz antisemitskih pobuda tvrdili da je taj zločin preuveličan. O ovom otkriću, i o otvaranju za javnost ove izuzetne arhivske građe, pišu svi svetski mediji. Mi bismo, međutim, o retko poznatoj priči, o vezi između Srbije i Svete stolice. Naime, Srbija je jedina država čija nacionalna biblioteka – Narodna biblioteka Srbije, raspolaže zvaničnim dokumentom o saradnji sa Apostolskom bibliotekom.
Najraniji spomen bibliotečke i arhivske zbirke u okvirima Rimske kurije je iz 4. veka. No, tek u narednom veku papa rimski Nikola V, bibliotekar po profesiji, otpočeo je aktivnosti na formalnom osnivanju biblioteke i arhiva. Formalno, Apostolsku biblioteku osnovao je krajem 16. veka jedan od njegovih naslednika papa rimski Sikst V, koji je najverovatnije bio rimski prvosveštenik slovenskog porekla. Naime, njegov otac bio je rođen u malom selu u Bokokotorskom zalivu, da bi se kasnije nastanio na Apeninskom poluostrvu gde je zasnovao porodicu i dobio potomstvo. Apostolski arhiv osnovao je 1611. godine papa rimski Pavle V, i to kao organizacionu jedinicu Apostolske biblioteke. Odlukom pape rimskog Urbana VIII, Apostolski arhiv postao je samostalna institucija, a naziv „tajni“ dobio je tokom 1646. godine.
Apostolska biblioteka i Apostolski arhiv sadrže neobično veliki broj jedinica prvorazredno dragocene bibliotečke i arhivske građe. Ukupan obim fonda samo u Apostolskom arhivu sadrži oko 85 dužnih kilometara građe. Koliki je broj artefakata koji se posredno ili neposredno odnosi na našu nacionalnu istoriju, ne zna se. Raritetni dokumenti su neprocenjivi, pomenimo samo pismo pape rimskog Jovana VIII upućeno bugarskom knezu Borisu 16. aprila 878. godine u kome se prvi put u istoriji navodi slovensko ime srpske prestonice – Beograd.
Uprkos uvreženom mišljenju o sveprisutnoj tajnosti bibliotečke i arhivske građe Rimske kurije, odlukom pape rimskog Lava XIII, Apostolska biblioteka i Apostolski arhiv zvanično su otvoreni za istraživače 1881. godine. Shodno tome, arhivska građa grupisana po konkretnim pontifikatima, nakon isteka određenog vremenskog roka postajala je potpuno dostupna istraživačima. Tako je sad došao red na građu nastalu tokom pontifikata pape rimskog Pija XII.
Međutim, bogatstvo vatikanskih dokumenata dostupno je Srbiji još od septembra 2014. godine, kada je potpisan Protokol o saradnji Narodne biblioteke Srbije i Apostolske biblioteke (BAV – Biblioteca Apostolica Vaticana), nakon dugotrajnih pregovora između istoričara Dejana Ristića, tadašnjeg upravnika Narodne biblioteke Srbije i nadbiskupa Žan-Luja Buržesa, glavnog arhivara i bibliotekara Svete rimske crkve. U početku se činilo da ne postoji spremnost da se u Vatikanu pozitivno odgovori na inicijativu koja je uporno stizala od Dejana Ristića. U jednom trenutku, kada su razgovori vođeni u Vatikanu zapali u svojevrsni ćorsokak, nadbiskup Buržes pozvao je svog gosta da zajedno obiđu Apostolsku biblioteku. „Za jednog istoričara bilo je to iskustvo koje se ne zaboravlja“, kaže Dejan Ristić. „Šetnja velelepnom palatom koja se nalazi u samom središtu Vatikana, a u kojoj je pohranjen najznačajniji bibliotečki i arhivski fond na svetu, bila je prilika da se na drugi, manje formalni način, nastave razgovori u čijoj pripremi i toku je učestvovao ambasador Republike Srbije pri Svetoj stolici Mirko Jelić, a čije su zasluge za pozitivan ishod ovog poduhvata zaista nemerljive. Razgovorima je prisustvovao i Čezare Pazini, prefekt Apostolske biblioteke.“
Time je Srbija postala jedina država na svetu čija nacionalna biblioteka raspolaže zvaničnim dokumentom o saradnji sa Apostolskom bibliotekom. O značaju ovog događaja govori i činjenica da su Srbija i Sveta stolica poslednji zvaničan dokument o saradnji u nekoj oblasti potpisale 1914. godine, bio je to Konkordat između Kraljevine Srbije i Svete stolice kojim je regulisan položaj Rimokatoličke crkve na tlu Kraljevine.
Sa promenom ličnosti na čelu naše nacionalne biblioteke, institucionalna saradnja sa Apostolskom bibliotekom je pasivizirana. Dostupno bogatstvo koriste samo pojedini naučnici i istraživači. Među otkrićima koja će njihovi radovi uskoro obelodaniti izdvajamo kao najavu ostalih istraživanje o životu kraljice Natalije sa nepoznatim podacima o njenom prelasku iz pravoslavne u katoličku veru, što je jedinstven slučaj među ovdašnjim vladarima.
