Dominantni narativi tokom perioda istraživanja mreže uključuju potenciranje srpskih ratnih zločina na Kosovu, konstantne provokacije, kritiku i vlasti i opozicije u Srbiji, istorijski revizionizam, korišćenje Rezolucije o genocidu u Srebrenici da se Srbi okarakterišu kao genocidan narod, promociju albanskih ratnih zločina iz rata na Kosovu, negiranje zločina OVK-a, ali i napadanje albanskih pripadnika civilnog društva na Kosovu koji nisu pristalice Kurtijevog Samoopredeljenja (na slici)
Kada je početkom januara posjetio grob porodice Jašari, predsjednika Republikanske partije (registrovane kao partija nacionalne manjine) Nikolu Sandulovića priveli su pripadnici Bezbjednosno informativne agencije. Vijesti o njegovom hapšenju buknule su na društvenoj mreži Iks, nekadašnjem Tviteru. Kroz organizovanu kampanju, korišćenjem opasnih narativa, mreža naloga koja uključuje političke lidere se Kosova, opskurne analitičare i lobiste sa zapada, kao i lažne naloge, pokušala je da predstavi Sandulovića kao lidera srpske opozicije, a Srbiju okrivi da njegovim hapšenjem radi na podizanju tenzija sa Kosovom.
Korišćenjem govora mržnje uperenog protiv Srbije, propagande i dezinformacija, ova mreža stvara plodno tle za destabilizaciju već ionako nategnutih odnosa u regionu. Cilj ovog istraživanja jeste da pokaže kako se mreža Iks koristi za frejmovanje lažnih narativa sa konačnim ciljem diskreditacije Srbije u međunarodnoj zajednici. Postovi se objavljuju isključivo na engleskom i targetira se zapadna publika.
Istraživanje dezinformacija i misinformacija na društvenim mrežama zahtjeva identifikovanje nekoliko osnovnih parametara. Važno je mapirati ključne aktere, njihove narative, odrediti da li se propaganda sprovodi organizovano kroz kampanje, ali i utvrditi vezu između naloga u mreži.
LAŽNI LIDER
Na mreži Iks, Nikola Sandulović pokušava da se predstavi kao “jedini pravi lider” srpske opozicije. U Prištini je rado viđen gost, što potvrđuje činjenica da se u više navrata sastao sa Albinom Kurtijem. Međutim, u srpskoj političkoj realnosti njegova partija registrovana je kao stranka mađarske nacionalne manjine i nikada nije imala predstavnike u Narodnoj skupštini.
Sandulović je po mnogo čemu kontroverzana osoba. Tvrdi da je bio savjetnik Zorana Đinđića, dok je zapravo veoma kratko samo bio član njegovog obezbjeđenja. U Beloj knjizi, objavljenoj 2001. godine, dovođen je u vezu sa organizovanim kriminalom, pisali su mediji.
U jeku pandemije korona virusa bio je jedan od “internet eksperata” tvrdeći na svom Fejsbuk profilu da države dobijaju 3.000 evra za svakog pacijenta koga zavedu kao oboljelog. Pričao je i o otrovnom zaprašivanju iz aviona, navodnoj štetnosti 5G mreže, dubokoj državi i sličnim temama. Nije se dugo zadržao na putu teoretičara zavjere, već se transformisao u agitatora ulaska Srbije u NATO i Evropsku uniju, a u ime svoje partije potpisao je sporazum o međusobnom priznanju Srbije i Kosova.
Zašto je Sandulović uopšte bitan za ovu priču?
Iako nije ključni akter u cijelom procesu koji je predmet ovog istraživanja, on je polazna tačka za mapiranje i razumjevanje mreže. Takođe, on je i sam često “narativ” koji ujedinjuje mrežu naloga.
MREŽA
Istraživanje pokazuje da se mreža na Iksu sastoji od četiri ključne kategorije naloga. U prvu grupu spadaju nalozi koji pripadaju stvarnim ljudima u Srbiji, poput Sandulovića, njegovog advokata Čedomira Stojkovića (@FIGHT_4_RIGHT_S), kao i naloga @DissidentAnswer, koji pripada Bobanu Bogdanoviću. Posljednji je navodni politički disident sa kontroverznom prošlošću koji je postao poznat javnosti nakon što je dao intervju KRIK-u tvrdeći da zna ko stoji iza ubistva Olivera Ivanovića. Ispostavilo se da informacije nisu bile tačne, što je i sam Bogdanović kasnije priznao i promjenio priču. Predstavnici srpske vlasti u par navrata doveli su Bogdanovića u vezu sa zvaničnom Prištinom.
Zadatak ovih naloga jeste da se predstavljaju kao releventni akteri u Srbiji, te podržavaju naloge sa Kosova kako bi dali težinu njihovim propagandnim narativima. Iako u Srbiji vjerovatno niko ne smatra da pomenuta trojka ima ikakvu političku težinu, ne treba zaboraviti da su mete kampanja ljudi na zapadu koji nisu detaljno upućeni u dešavanja u Srbiji.
Druga kategorija sastoji se od pravih naloga različitih navodnih eksperata iz međunarodne zajednice. Za ovo istraživanje najvažniji je Gunter Fehlinger (@GunterFehlinger), austrijski ekonomista koji aktivno lobira za Kosovo šireći lažne narative o Srbiji. Njegov nalog, koji prati skoro 60 hiljada profila, zauzima jedno od najznačajnijih mjesta u mreži.
Treća kategorija uključuje naloge pravih ljudi, ali sa Kosova, od kojih neki koriste govor mržnje i šire dezinformacije. Jedan od najaktivnijih je nalog @admirim, iza koga stoji izvjesni Admirim Luboteni, stručnjak za marketing i komunikacije; ironično je što je upravo on svojevremeno držao treninge za borbu protiv dezinformacija. Admirim i nalozi poput @arianakra, @thisisKaltri, @AgimAlickaj, ili @GallopeniMergim pripadaju takozvanim Iks influenserima. Prati ih po nekoliko hiljada ljudi, dok @admirim ima više od 30 hiljada pratilaca.
Konačno, u posljednju kategoriju spadaju stotine “lažnih” naloga koji veličaju veliku Albaniju i organizovano se aktiviraju da promovišu određene teme kroz objavljivanje, lajkovanje, komentarisanje ili prenošenje objava naloga iz prve tri kategorije. Neke od ovih naloga i sama mreža Iks je prepoznala kao rasadnike govora mržnje, pa su blokirani.
Mreža obično funkcioniše na sljedeći način. Kada neko od prištinskih zvaničnika objavi post na Iksu, objava vrlo brzo dobija veliki broj interakcija. Iks influenseri, lažni nalozi, ali i ljudi iz Srbije tada masovno kreću da ripostuju i komentarišu koristeći uglavnom slične narative, te na taj način podižu vidljivost objava.
Kada su u pitanju nalozi koji pripadaju analitičarima i lobistima iz inostranstva, oni takođe ulaze u interakciju sa Iks influenserima i lažnim nalozima, te ne postoji ni neka značajnija razlika u narativima. Primjera radi, nalog Nikole Sandulovića je uglavnom u interakciji sa nalozima @GunterFehlinger i @admirim.
NARATIVI I KAMPANJE
Aktivnosti mreže posmatrane su u ovom istraživanju od početka januara 2024. godine do kraja maja. U tom vremenskom periodu, pored praktično svakodnevnih objava, identifikovano je nekoliko događaja tokom kojih je aktivnost mreže znatno porasla. Prvi događaj bilo je već pomenuto hapšenje Nikole Sandulovića. Pored toga, mreža se intenzivirala i nakon ukidanja dinara na Kosovu, incidenta u Banjskoj, upada kosovskih specijalaca na sjever, održavanja Svesrpskog sabora u Beogradu, kao i Evropskog prvenstva u fudbalu.
Događaji koji trigeruju mrežu, odnosno nakon kojih se mogu vidjeti povećane aktivnosti u vidu organizovanih propagandnih kampanja, ne moraju nužno biti političkog karaktera. Već u prvim danima Evropskog prvenstva mreža je počela širiti agresivne narative prema Srbiji obično koristeći vulgarne i uvredljive termine, ali i optužujući Srbiju da koristi fudbal i prvenstvo kao platformu za “poziv na rat protiv Albanaca”.
Jedan od narativa koji se često koristi jeste etiketiranje Srba kao “genocidne nacije”, te izjednačavanje Srbije sa Rusijom, a predsjednika Aleksandra Vučića sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom. Upravo ovi događaji, kada se aktivnosti mreže intenziviraju, ukazuju na činjenicu da se radi o organizovanoj kampanji kojom se pokušava oblikovati stav javnog mnjenja, u ovom slučaju na zapadu.
Cjelokupna mreža koristi slične narative. Međutim, dok se botovi i trolovi uglavnom bave ripostovanjem, ostali nalozi pokušavaju da započnu neku diskusiju na mreži.
Dominantni narativi tokom perioda istraživanja mreže uključuju potenciranje srpskih ratnih zločina na Kosovu, konstantne provokacije, kritiku i vlasti i opozicije u Srbiji, istorijski revizionizam, korišćenje Rezolucije o genocidu u Srebrenici da se Srbi okarakterišu kao genocidan narod, promociju albanskih ratnih zločina iz rata na Kosovu, negiranje zločina OVK-a, ali i napadanje albanskih pripadnika civilnog društva na Kosovu koji nisu pristalice Kurtijevog Samoopredjeljenja.
Takođe, kroz konstantno izjednačavanje Srbije sa Rusijom, Vučića sa Putinom, a Kosova sa Ukrajinom, mreža pokušava da nametne diskurs kako Kosovu preti oružana intervencija od Srbije.
U martu ove godine, portal Kossev objavio je članak u kome objašnjava kako je tekla organizovana kampanja protiv Đorđa Bojovića, parlamentarnog savjetnika Viole fon Kramon. Nalozi su ga na Iksu masovno optuživali da negira i relativizuje srpske zločine iz rata na Kosovu. Originalni video u kome Bojović govori je editovan, dok je dio izvučen iz konteksta i objavljen na Iksu. Video je dosegao do više od 55 hiljada ljudi. U ovom slučaju, krajnja meta bila je Viola fon Kramon.
Sporni video objavio je nalog @Dardha93, prilično aktivan u mreži. Identitet osobe iza naloga nije poznat, ali sama činjenica da ga prati skoro 10 hiljada ljudi govori o tome da se ne radi o trolu ili botu, već o jednom od Iks influensera koji krije svoj identitet. Napredna pretraga interneta dala je neke rezultate koje nije moguće u potpunosti potvrditi, te njegovo ime neće biti navedeno. Najvjerovatnije se radi o jednom pripadniku kosovske emigracije u Sjedinjenim Američkim Državama.
Nalozi iz druge kategorije (navodni eksperti sa zapada) takođe prate zadatu agendu uglavnom pišući o srpskim ratnim zločinima i pozivajući međunarodnu zajednicu da preuzme mjere protiv Srbije. Pored lobiranja, njihov zadataka je da podignu vidljivost propagandnih objava u inostranstvu.
SOFISTIRANI TROLOVI
Na početku istraživanja nametnulo se pitanje da li su “lažni” nalozi maligni botovi ili trolovi. Ključna razlika je u tome ko se nalazi iza njih. Bot nalozima se upravlja uz pomoć automatizovane skripte i oni su po pravilu slabijih kapaciteta, dok se iza trolova nalazi čovjek. Jedna osoba može i uglavnom upravlja sa više trol naloga.
Od kada je društvena mreža Iks sredinom prošle godine promjenila politiku po pitanju besplatnih API tokena, većina alata za detektovanje botova i trolova je prestala da radi. Stoga je detekcija danas mnogo teža i uglavnom mora da se radi manuelno.
Ipak, istraživanje je pokazalo da se ovdje najvjerovatnije radi o trolovima. Oni se, međutim, i dalje razlikuju od klasičnih internet trolova koji se uglavnom prepoznaju po agresivnom tonu, korišćenju caps–lock, čestih gramatičkih grešaka, otvorenih prijetnji prema neistomišljenicima i stalnom ponavljanju istih fraza. Trol nalozi koji su predmet ovog istraživanja mnogo su kompleksniji. Oni takođe prate jednu agendu, kao i bazični trolovi, ali to rade na mnogo sofisticiraniji i napredniji način.
Trol nalozi u sklopu ove mreže liče jedni na druge. Polaze sa stanovišta veliko-albanskog nacionalizma i koriste identične narative. Pokušavaju da predstave Albance kao superiornu rasu, pogotovo prema srpskim susjedima, koje obično označavaju kao “divljake” i “arhineprijatelje” civilizacije. Koriste profilne i naslovne fotografije u kojima veličaju albanske nacionalne heroje, ali i međusobno prate jedni druge. Takođe, masovno prate nalog lobiste Guntera Fehlingera, ali i on sam prati značajan dio njih. Ne može se često vidjeti verifikovan nalog sa dosta pratilaca – kao što je Gunterov – da bude direktno povezan sa opskurnim nalozima.
Još jedna stvar povezuje sve naloge unutar mreže – bezrezervna podrška Aljbinu Kurtiju i njegovom Samoopredjeljenju. Jedan istraživački novinar sa Kosova bio je prvi koji je izneo u javnost optužbe da Kurti iza sebe ima armiju trolova.
TROL ZAMAK
Za potrebe ovog istraživanja razvijena je skripta koja je ukrstila podatke o nalozima sa mreže na Iksu. Rezultati su predstavljeni kroz vizualizaciju napravljenu u softveru Gephi. Vizualizacija prikazuje interakciju između naloga koji su istraživanjem mapirani kao dio mreže koja širi dezinformacije i propagandne narative. Zbog striktnih politika Iksa, vizuelizacija obuhvata samo dio naloga.
Crvene tačke predstavljaju najaktivnije naloge koji pripadaju nekoj od prve tri kategorije. Što su nalozi bliže jezgru mape, znači da su više povezani sa ostatkom mreže. Crvene i crne linije koje spajaju naloge prikazuju njihovu povezanost.
Grupisanje naloga i način na koji je mreža formirana sugeriše da se radi o trol zamku. Ovaj termin označava postojanje “internet vojske” koja organizovano sprovodi kampanje na društvenim mrežama. Trol zamkovi nisu nova pojava, niti ih je izmislio Kurtijev režim, ali način na koji je organizovan ovaj na Kosovu ukazuje da se propagandnim aktivnostima pristupilo vrlo ozbiljno. Propagandne aktivnosti se sprovode i na drugim mrežama, poput Fejsbuka, gdje se gađaju ljudi na Kosovu i emigraciji, ali objave na engleskom i Iks omogućavaju da se direktno targetira zapadno javno mnjenje.
Crvena tačka koja se nalazi najbliže centru je nalog @thisiskaltri. Pozicija ovog naloga ukazuje da je izuzetno povezan sa mrežom. Posljedično, što su crvene tačke više povezane sa ostalim nalozima, veća je vjerovatnoća da se i sami nalaze unutar trol zamka.
Pristup propagandnom ratovanju kakav koristi Samoopredjeljenje ima samo dva cilja – kreiranje negativne slike o Srbiji i podizanje tenzija. Ovaj potonji je, na kraju krajeva, već uveliko i postignut.
Ovaj tekst je nastao uz podršku Fondacije Metamorphosis iz Skoplja.
Stavovi izraženi u tekstu su isključivo stavovi autora i ne predstavljaju stavove Fondacije Metamorphosis.
Kako su studenti prozreli i prezreli naprednjački režim? Zašto umesto naivnosti pokazuju zrelost? Šta Vučić nikada neće moći da razume? Kolika je visina njegove autoritarne temperature? I zbog čega sve više liči na svoj lik sa Koraksovih i Petričićevih karikatura
Kako se osećaju i šta danas misle roditelji i braća i sestre mladića pobijenih 14. decembra 1998. godine u Peći? Zbog čega je Aleksandr Vučić 2013. izjavio da ima saznanja da ovaj zločin nisu izvršile osobe albanske, već srpske nacionalnosti? Zašto nikad nije htio da primi porodice žrtava i, uprkos više puta ponovljenim obećanjima, podeli s njima informacije za koje je tvrdio da ih poseduje? I dokle je stigla istraga o ovom zločinu
Srednje ocene (pa i ocene uopšte) više skoro ništa ne znače jer SNS armija ocenjuje slično kao što i glasa. Dakle, “Aci pet, njima svima jedan (ili nula, ako može, obavezno nula)”. A naročito onima koji se u nekom trenutku izdvajaju kao akutno ili potencijalno opasni po režim. Što znači da se lavina negativnih ocena dobijena od strane režimskih glasača može tretirati maltene i kao svojevrsni opozicioni orden. Hoću reći da je u ocenjivanju sve manje nijansi, a upravo su nijanse ovde nekad bile važne
Tragedija od 1. novembra na stanici u Novom Sadu ogolila je čitav sistem i pokazala pravu sliku ovog režima. Nova pobuna bila je neminovna. Protesti zbog državnog nemara i propusta sistema započeti u maju 2023. godine ponovili su se i u jesen. Ovog puta režim nije mogao da kaže – nije do nas. Krv prolivenu ispred Železničke stanice u Novom Sadu ne može da opere
Učimo studente da je teži put – put znanja i poštenja – jedini ispravan. A onda oni vide bezbrojne afere u visokom školstvu i kako se lako prečicom dolazi do diploma i posla. Jasno im je šta se dešava i to je jedan deo ovog fenomena, gde nam poručuju da više ne žele da uče
Kako su naša deca koju su naprednjaci stavljali u svoje izborne slogane proglašena za najveći subverzivni element u državi? I zbog čega je, posle istupa šefa države u Briselu, mnogim građanima došlo da kleknu poput onog novosadskog direktora
Predsednik se uvišestručuje po televizijama proglašavajući iznošenje političkih zahteva nasiljem, a nasilje koje vrše on i njegovi politikom. U čemu je razlika?
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
