Ove godine 15. septembra se po deseti put obeležava Međunarodni dan demokratije. Generalna skupština UN je 2007. godine pozvala sve članice, vladine i nevladine organizacije da taj dan obeležavaju kao dan borbe za ostvarenje demokratskih ideala. Prava učestvovanja u političkom i društvenom životu idu zajedno sa građanskim slobodama – slobodom govora i raspravljanja, zajedno sa slobodom da se formiraju političke grupe ili udruženja i slobodom da im se pristupa. Važna stavka ka ostvarenju demokratskih ideala jeste proces stabilizovanja institucija koje obezbeđuju vladavinu prava i političke procese koji omogućavaju poštenu političku borbu i očuvanje i širenje prostora sloboda i ljudskih prava.
U većini država, međutim, Međunarodni dan demokratije se obeležava mnogo više kao ideal nego kao dostignuće. U Srbiji, svakako. Demokratijom se u Srbiji danas naziva institucionalni sistem vlasti u kojem pojedinci bliski autoritarcu putem glasova u neregularnim uslovima stiču formalni legitimitet i faktičku moć da odlučuju o svemu.
Srbija spada u zemlje koje bi tek trebalo da se transformišu iz autokratskog poretka, u kojem vlast nije odgovorna i ne podleže delotvornoj kontroli, u poredak vladavine prava, osnovnih sloboda i ljudskih prava, razvijenog civilnog društva i nezavisnih institucija. Otuda je obeležavanje Međunarodnog dana demokratije veoma važno, jer nas podseća na to gde se nalazimo i gde smo se uputili.
Nerazvijena politička kultura, neuspostavljena vladavina prava, nizak nivo slobode govora i medijskih sloboda, nerazvijene i slabašne institucije, koncentracija vlasti u rukama jednog čoveka, etablirana partokratija, raširena korupcija – sve su to sistemski problemi u kojima se nalaze naša država i društvo u celini.
Golim okom je vidljivo da je Srbija danas daleko od stabilne demokratske države. Ipak, o Srbiji se govori kao o „stabilokratiji“, čije značenje izaziva konfuziju jer ukazuje na stabilnost, ali ne demokratskih institucija i vladavine prava, nego stabilnost političkih i bezbednosnih prilika. Stabilokratija je naziv za poredak u kojem su i demokratske i liberalne vrednosti pragmatično potisnute zbog takve stabilnosti. I to je žrtva građana zemalja u tranziciji koju „veliki međunarodni akteri“ s lakoćom prihvataju.
U stvari, pravilnije bi bilo takav poredak nazvati labilokratija: poredak nerazvijenih sloboda i vladavine prava sa fasadnom demokratijom lišenom pravog sadržaja. To je poredak nestabilnih temelja jer zavisi od rejtinga i dobre volje autoritarca i podrške koju dobija od velikih sila, a ne od nezavisnih institucija, i ravnoteže liberalnih i demokratskih načela i prakse. To je poredak koji počiva na fenomenu „zarobljene države“ (pojam koji koristi Svetska banka) gde se zakoni kreiraju prema potrebama moćnih pojedinaca, protivno interesu građana i države. Država je zarobljena uz pomoć političke i privredne elite koje su dobro umrežene sa moćnim pojedincima. Javne politike u službi su privatnih aktera koji korupcijom obezbeđuju legalizovane privilegije. Kleptokratske elite nastoje da kontrolišu građansko društvo kao korektora političkih procesa, formiraju svoje NVO, finansiraju ih iz državnog budžeta ili EU fondova potiskujući prave i odgovorne NVO, obesmišljavajući taj veoma važan segment demokratskog društva.
Korupcija kao autoimuna bolest svakog društva postoji i u razvijenim demokratskim državama, ali za razliku od zemalja labilokratije sa zarobljenom državom, one imaju nezavisno sudstvo koje kao posebna grana vlasti u značajnoj meri otklanja takve društvene devijacije. Put ka ostvarenju demokratskih ideala je težak i dug, ali jasno označen. Sa pretpolitičkog makadama može se preći na magistralni put demokratije tek ako se obezbede elementarni uslovi za funkcionisanje normalne demokratske države: vladavina prava, slobodni mediji i slobodni građani koji na slobodnim izborima mogu da bez pritisaka biraju i nezavisno sudstvo koje će sve to da garantuje. Tek posle toga možemo da razmišljamo o auto-putu koji vodi ka demokratskoj zajednici. O koridoru ka slobodnom i demokratskom društvu.
Prvi korak ka ostvarivanju demokratskih ideala jeste samokritično suočavanje sa stvarnošću. Sledeći korak je delanje. Odgovornost je na političkim elitama, ali i na građanima koji odlučuju o tome ko će da ih predstavlja.
Autor je predsednik Demokratske stranke
