Reputaciju ideološkog čistunca i poverljivog partijskog kulturtregera, Dušan Popović je dobio polovinom 1950. godine, kada su "Književne novine" objavile njegov kritički osvrt na Jeretičku priču Branka Ćopića. Istina, Dušan Popović sada piše da je tada bio prinuđen da u svoj tekst ugradi i Đilasove najtvrđe ocene (ali da je uspeo da ublaži oštricu osude prema Zuki Džumhuru koji je tu priču ilustrovao)
U Novom Sadu je, posle četvorogodišnjih priprema, javnosti predstavljeno voluminozno memoarsko delo Dušana Popovića, Letopis o Vlaovićima (u izdanju Agencije MIR). Kako autor, u tri ogromna toma, na više od 2600 stranica, kroz priču o subini tri značajne vojvođanske porodice, Popovića, Petrovića i Kaćanskih, oslikava ne samo političku sudbinu Vojvodine tokom XX veka nego i vrlo otvoreno, a često i veoma oštro, gotovo brutalno, iznosi svoje ocene o mnogim našim istorijskim ličnostima i vodećim političarima, od kralja Aleksandra Karađorđevića i Josipa Broza do Aleksandra Rankovića, Jovana Veselinova, Dobrivoja Vidića, Stevana Doronjskog, Petra Stambolića, Draže Markovića, Danila Kekića, Mirka Tepavca, Mirka Čanadanovića, Boška Krunića, Ivana Stambolića, Slobodana Miloševića i mnogih drugih – može se očekivati da će ovi dugi zapisi izazvati i žešće reakcije od onih koje obično prate memoarske knjige.
Recenzent knjiga Ranko Končar u uvodnoj napomeni ističe da „premda svojim naslovom delo Popovića upućuje na porodičnu hroniku ili letopis, izvesno je da ih strukturom i pristupom nadilazi i da ima i svojstva svojevrsne istorije Vojvodine i Novog Sada, u kojoj se prepliću različiti žanrovi – hroničarski, memoarski, publicistički, literarni i istoriografski“.
PORODIČNA SAGA: Zapravo, ono što sigurno uvećava zanimljivost ovih Popovićevih knjiga jeste činjenica da je on u svoje sopstvene memoarske zapise bukvalno inkorporirao neobjavljena sećanja svog oca inž. Dake Popovića (narodnog poslanika Skupštine SHS posle izbora 1927. godine, ministra za agrarnu reformu u Korošecovoj vladi 1928–29. godine, prvog, ali kratkotrajnog, bana Dunavske banovine, za koga je postavljen 1929. godine), strica prote Alimpija Popovića (1944. godine izabran za prvog predsednika Narodnooslobodilačkog odbora Novog Sada), brata od strica Vlade Popovića (prvaka i direktora Opere Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu), brata Gavre Popovića (našeg predstavnika u Svetskoj banci u Vašingtonu i ambasadora SFRJ u Belgiji), kao i zeta, inž. Nikole Petrovića (člana SKOJ-a od 1930. godine, međunarodnog komunističkog obaveštajca uoči Drugog svetskog rata, člana Biroa Pokrajinskog komiteta KPJ-a za Vojvodinu u tom ratu, člana šireg sastava Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije na Visu, ministra trgovine, pa spoljne trgovine, pa elektroprivrede u Titovim prvim saveznim vladama – do 1948. godine, a kasnije plodnog istoričara).
Bizarno je što je Dušan Popović i sebi i svojim najbližima u ovim knjigama promenio imena, pa sebe piše kao Damjana Vlaovića, oca kao Avrama, strica kao Vasilija, brata od strica kao Teodora, rođenog brata kao Gigu Vlaovića, a zeta kao Mladena Stamenića. No, na drugoj strani, sva imena ljudi izvan porodice označava autentično. To ponekad deluje zbunjujuće – kada on, na primer, piše da se u stanu Mladena Stamenića, 1939. godine, Tito sastao sa Mošom Pijadom posle njegove četrnaestogodišnje robije (a reč je o beogradskom stanu Nikole i Mare Petrović).
Pre nego što pokušamo, samo primerično, da ilustrujemo šta sve postoji u ovim memoarima, valja da podsetimo da je njihov autor Dušan Popović (rođen 1921. godine) bio, a izgleda i ostao, jedan od najtvrdokornijih komunista i „titoista“ tokom čitave aktivne političke karijere (kada se u vrhu SKJ-a najviše oslanjao na podršku Stevana Doronjskog), a takođe i jedan od najdoslednijih vojvođanskih „autonomaša“, pa je i tzv. Miloševićevu Antibirokratsku revoluciju 1988. godine dočekao kao član PK SKJ-a i bio smenjen zajedno sa celim tim Komitetom.
KARIJERA: Kao sin jednog ministra, bana i senatora Kraljevine Jugoslavije, Dušan Popović je pred Drugi svetski rat završio čuvenu, elitnu Mušku gimnaziju „Kralj Aleksandar I“ u Beogradu, kao pitomac Doma „Kralj Aleksandar I“ za učenike srednjih škola na Topčideru (ove institucije osnovane su 1930. godine). Bio je među najboljim đacima, pa je lično od kralja Aleksandra za to dobio poklon, ali i primedbu što ne planira da postane kraljev oficir, već graditelj. Potom, kao student tehnike u Beogradu približava se komunističkoj omladini i učestvuje sa bratom u demonstracijama ispred Manježa, 26. marta 1941. godine, uoči poznatog oficirskog puča i narodnih manifestacija 27. marta.
Na početku Drugog svetskog rata sklanja se od mađarske regrutacije za vojsku u Budimpeštu (tamo se upisao na studije), a u Novom Sadu potom obavlja kurirske poslove za komuniste, te nakon velike novosadske provale, 1944. godine, prelazi u ilegalu i krije se u Gospođincima i Đurđevu, gde ga je Daka Kekić primio u Partiju. Cela druga knjiga njegovih memoara u suštini je pretežno hronika otpora Bačke i Novog Sada mađarskoj okupaciji – sa užasnim žrtvama. U Vojvodini je, kao malo gde u drugim istorijskim pokrajinama Jugoslavije, izginulo i pogubljeno celo komunističko i skojevsko rukovodstvo (Žarko Zrenjanin, Sonja Marinković, Radivoj Ćirpanov, Đorđe Zličić, Toza Marković, Branko Bajić i drugi).
U novinarstvo je, posle oslobođenja 1945. godine, ušao iz vojvođanskog Agitpropa, kada je u Novom Sadu osnovao dopisništvo Tanjuga i kada je ga je Vladimir Dedijer uzeo za dopisnika beogradske „Borbe“, tada glasila CK KPJ-a. Zatim pohađa ekskluzivni novinarski kurs Bože Maslarića i Elija Fincija (zajedno sa Dobricom Ćosićem, koji je na časove dolazio u gunju i opancima) u Višoj partijskoj školi „Đuro Đaković“ u Beogradu (u istoj zgradi u kojoj je prethodno bio kraljev pitomac na Topčideru). Potom se ističe kao urednik „Borbinih“ specijalnih, prigodnih listova na radnim akcijama na pruzi Brčko–Banovići i Šamac–Sarajevo, ali najčešće se bavi kulturnim temama i ogleda se u prikazima pozorišnih predstava i filmova.
Reputaciju ideološkog čistunca i poverljivog partijskog kulturtregera, Dušan Popović je dobio polovinom 1950. godine, kada su „Književne novine“ objavile njegov kritički osvrt na Jeretičku priču Branka Ćopića. Istina, Dušan Popović sada piše da je tada bio prinuđen da u svoj tekst ugradi i Đilasove najtvrđe ocene (ali da je uspeo da ublaži oštricu osude prema Zuki Džumhuru koji je tu priču ilustrovao).
AUTONOMIJA: U novinarskom smislu njegova karijera bila je veoma uspešna, pa je posle rada u dopisništvima „Borbe“ u Skoplju i Sarajevu već 1951. godine bio postavljen za dopisnika u Londonu. Odatle se 1953. godine vraća u Novi Sad za upravnika Srpskog narodnog pozorišta. Krajem 1955. godine bio je jedan od ključnih inicijatora osnivanja Sterijinog pozorja (utemeljeno 1956).
Za generalnog direktora Radio-televizije Beograd i predsednika Upravnog odbora Jugoslovenske radio-televizije postavljen je 1959. godine (gde je zamenio Mirka Tepavca), a naredne godine postao je i predsednik Saveza novinara Jugoslavije. U tom svojstvu polako ulazi u sam vrh partijskih struktura Srbije i svedok je žestokih političkih obračuna u Izvršnom komitetu CK SK-a Srbije oko sudbine pokrajinskih autonomija, kada se na čelu tog Komiteta nalazio Jovan Veselinov Žarko, a na čelu PK SKS-a za Vojvodinu Stevan Doronjski Franja.
Spor između srpskog i vojvođanskog rukovodstva otvorio se u punoj žestini 1961. godine, prilikom priprema novih ustava SFRJ i Srbije (usvojeni 1963). Miloš Minić je tada izneo ocenu da vojvođanski stavovi o autonomiji – posebno da je autonomija kategorija saveznog ustava – narušavaju suverentitet Republike Srbije, da kadrovi iz Srbije zbog toga postavljaju pitanje suvereniteta Narodne Republike Srbije, tako da pitanje autonomije otvara i pitanje međurepubličkih odnosa.
STARA PRIČA: Koliko je poznato piscu ovih redova, Popović u svojim memoarima prvi put daje celovitu sliku tih sporova 1961/62. i integralan tekst referata Stevana Doronjskog na sednici Sekretarijata PK za Vojvodinu 31. maja 1962, kada je došlo do velikog rascepa i između vodećih vojvođanskih komunista, a u kome on nije odstupio od proautonomističke politike. Doronjski je smenjen 20. juna 1963. godine, putem „unapređenja“ za potpredsednika Izvršnog veća Srbije (ali će se kasnije vratiti u sam vrh SKJ-a). U tom trenutku Dušan Popović je već bio postavljen za ambasadora Jugoslavije u Stokholmu, gde je diplomatski kor impresionirao tečnom komunikacijom na sedam svetskih jezika.
Knjiga sadrži i zanimljive Popovićeve beleške o razgovorima sa Ivom Andrićem, koji je nakon dobijanja Nobelove nagrade za književnost jedno vreme boravio u Švedskoj. Valjda braneći se od tihe primedbe da ništa nije napisao u slavu jugoslovenske partizanske revolucije, Andrić, na primer, tu kaže da je prvi roman o Velikoj francuskoj revoluciji napisao Balzak – 50 godina kasnije.
Po povratku iz Švedske, Dušan Popović je sa pozicije predsednika Prosvetno kulturnog veća Skupštine Vojvodine, krajem 1968. godine, pokrenuo pitanje osnivanja Televizije Novi Sad i njenog izdvajanja iz RTV-a Beograd (RTV NS osnovan 1973).
Početkom 1969. godine, na ideju Dušana Alimpića, dotadanjeg šefa Gradskog komiteta SK-a Novog Sada, a uz saglasnost Mirka Tepavca, koji je bio na čelu PK SKV-a, Dušan Popović je izabran za prvog čoveka novosadske partijske organizacije. Odmah se našao u središtu vojvođanske verzije „Cestne afere“, to jest stavio se na čelo političke grupe koja je osporila Istočnu varijantu gradnje autoputa Beograd – Novi Sad (ovu koja je izgrađena) i zalagala se za Zapadnu varijantu (autoput bi išao obronkom Fruške gore). Više od građevinske to je bila velika politička rasprava, koja će se okončati 1972. godine rušenjem vojvođanskih „liberala“ sa Mirkom Čanadanovićem na čelu (Popović je bio direktno involviran i u akciju potkopavanja položaja Mirka Tepavca kao ministra spoljnih poslova).
Duško Popović, koji je partijskoj politici, čini se, prilazio gotovo kao veri, u svojim memoarima i dalje brani maoističku ideju „aktiva radnika komunista“, koja je lansirana 1972. godine, kada je Tito pokušao da, preko ovih „klasno čistih“ partijskih odreda, stavi pod kontrolu sve pokušaje političkih reformi, koje bi razvodnile „vodeću ulogu SK“. Možda i zbog podsvesnog kompleksa što nije potekao „iz radničke klase i napredne inteligencije“ (odrastao u beloj sobi četvorospratnice u vlasništvu njegovog oca – a naspram Banovine), on je bio jedan od glavnih zagovornika te ideje, pa je u Novom Sadu osnovan prvi takav „radnički aktiv“ u Jugoslaviji (kasnije će radnici komunisti bacati jogurt na Autonomiju).
Nakon Desetog kongresa SKJ-a, 1974. godine, Dušan Popović je na poziv Staneta Dolanca ušao u sastav novog partijskog organa, Izvršnog komiteta Predsedništva CK SKJ-a. Bio je zadužen pretežno za međunarodnu partijsku saradnju, pa je imao prilike da razgovara sa mnogim čuvenim komunistima: Manserom, Ramosom, Perezom, Kariljom, Ponomarjovom, Žoaom, Kunjalom, a kao svojevrstan „partijski ambasador“ SKJ-a kod Komunističke partije Italije u Rimu, upoznao je njene lidere – Luiđija Longa i drugove. Popović je, kasnije, jedan od rodonačelnika stalne tribine „Socijalizam u svetu“ u Cavtatu (prvi skup organizovan 1976), koja je bila službeni odgovor Partije na Korčulansku letnju filozofsku školu.
Dušan Popović se 1978. godine vraća na funkciju u Vojvodini – biran je za predsednika Pokrajinske konferencije SSRNV-a. Tada postaje jedan od inicijatora osnivanja Vojvođanske akademije nauka i umetnosti (osnovana 1980), a zatim predlaže i formiranje redakcije Enciklopedije Vojvodine, u kojoj preuzima i ulogu glavnog urednika.
Dušan Popović u trećem tomu svojih memoara vrlo iscrpno, dokumentovano, sa mnogo detalja i mnogo ličnih utisaka i žestokih ocena opisuje stalne sporove između komunističkih rukovodstava Srbije i Vojvodine, od 1977. pa celim tokom osamdesetih godina, koji su završeni slomom pokrajinske autonomije oktobra 1988. godine (Plava knjiga 1977, Đurđevdanski sastanak CK SKS-a 1981, Decembarska trodnevna sednica CK SKS-a 1981, 18. sednica CK SKS-a 1984, 19. sednica, 13. kongres SKJ-a 1986, 8. sednica SKS 1987).
Glavna polazišna tačka Popovićevog stava u vojvođanskom rukovodstvu u ovim svađama jeste da ne treba odstupati ni milimetar od stečenih prava, pa se u tom smislu i u samom Novom Sadu stalno razilazi sa pristalicama delimičnog popuštanja, radi postizanja kompromisa. Evo kako on sam to objašnjava: „Razlika između Krunića i mene je u tome što ja stojim na stanovištu da ne smemo odstupati od Ustavom i Statutom utvrđenih odnosa sa Srbijom, dok on odstupa verujući da je to politički celishodno. Ja znam da politika odstupanja jača srbijansku agresivnost i pritiske, a on misli da nas bez tog vrludanja Jugoslavija ne bi shvatila i da bismo se izolovali. U takvoj proceni ima podršku nekoliko ključnih ljudi u našem rukovodstvu i dosta široko rasprostranjenog oportunizma.“
„… Vojvođani, bez razlike vere i narodnosti, traže ekonomsko i socijalno izjednačenje sa ostalim pokrajinama, traže izjednačenje zakonodavstva i vođenje ekonomske politike tako da ta politika ne ide na štetu vojvođanske poljoprivrede, zanatstva, trgovine i industrije, a još manje da Vojvodina i dalje ostane predmet za politička potkusurivanja raznih koalicija.
Ovo smatramo za svoju dužnost da iznesemo ovako jasno i prosto, jer je krajnje vreme da se to jednom otvoreno i javno kaže; ovo zataškavati i dalje znači turati glavu u pesak, znači zapušiti uši i ne čuti ono što se danas sve češće čuje za stolovima gde se dva-tri Vojvođana slučajno sastanu.
Ukorenjeno je mišljenje u celoj našoj zemlji da je Vojvodina – Hanan gde teče med i mleko. Malo se zna, međutim, da uslovi za život u Vojvodini postaju iz dana u dan sve teži, iako je Vojvodina jedna od onih naših pokrajina u kojoj se najviše radi i proizvodi; još se manje zna da je današnja naša opšta kriza pogodila najjače baš Vojvodinu, ovu našu najproduktivniju pokrajinu. Sve ostale pokrajine pretrpele su manje potresa u novom državnom sklopu od Vojvodine, koju su nesrazmerne poreze, agrarna reforma i kolonizacija, poplave, kreditne neprilike i opštinski komesarijati potpuno dotukli. Vojvodina je pod madžarskim režimom oprezno i pametno eksploatisana, ali i podizana, dok je pod našim režimom razrivana njena privredna snaga i, što je najžalosnije, to se i danas, posle skoro deset godina zajedničkog nam života, još uvek nastavlja.“
(Izvod iz teksta Dake Popovića u novosadskom „Radikalu“ od 11. avgusta 1927. godine)
„Najvažnija dva pitanja o kojima se posle toga raspravljalo (na sednici Politbiroa KPJ, na Visu, 2. avgusta 1944, o. a.) bila su sazivanje Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Vojvodine i organizacija Ozne za Vojvodinu…
… Potrebno je imati u vidu da u pripremama za Drugo zasedanje AVNOJ-a održano 29. i 30. novembra u Jajcu, Vojvodina nije imala svoga predstavnika; Žarko Zrenjanin i Toza Marković bili su mrtvi, a članovi Centralnog komiteta KPJ iz Srbije Aleksandar Ranković, Moša Pijade i Sreten Žujović, uz podršku Milovana Đilasa, bili su protiv toga da Vojvodina bude jedna od federalnih jedinica Jugoslavije, mada je programskim opredeljenjima i načinom organizovanosti Komunističke partije Jugoslavije taj položaj Vojvodini bio priznat pre rata.
Pod pritiskom relevantnih činjenica i rezultata oružane oslobodilačke borbe naroda Vojvodine, odlukom Politbiroa na Visu od 2. avgusta 1944. godine korigovan je odnos prema Vojvodini izražen u odlukama Drugog zasedanja AVNOJ-a, i Vojvodini je priznat status sedme jedinice, autonomije u jugoslovenskoj federaciji“ (sastanku su prisustvovali Tito, Ranković, Kardelj, Đilas, Milutinović i Bakarić, o. a.).
„Lukavi i surovi Ranković bio je zla kob Vojvodine. Sabotirao je i onemogućio sprovođenje odluka Politbiroa CK KPJ, donete početkom avgusta 1944. godine na Visu, da se sazove skupština Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Vojvodine i na njoj Vojvodina konstituiše kao federalna jedinica Jugoslavije u duhu politike Komunističke partije Jugoslavije pred rat i u ratu (Pismo za Srbiju iz novembra 1936, Šesta pokrajinska konferencija KPJ za Vojvodinu septembra 1940, Savetovanje u Turiji juna 1942, odluke Tita, Vrhovnog štaba i CK KPJ o stvaranju Glavnog štaba Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Vojvodine, formiranje Šesnaeste vojvođanske divizije i odluka o teritorijalnom razgraničenju Vojvodine jula 1943. godine). Uz pomoć predratnog frakcionaša Veselinova koji je – pod Rankovićevim pritiskom i ucenom – odstupio od politike CK KPJ i Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i revidirao je, Ranković je režirao priključenje Vojvodine Srbiji na Velikoj antifašističkoj narodnooslobodilačkoj skupštini Srbije novembra 1944. godine i iznudio kapitulaciju na Sedmoj pokrajinskoj konferenciji KPJ za Vojvodinu aprila 1945. u Novom Sadu. Da bi dobio pristanak Hrvatske na priključenje Vojvodine Srbiji, predao je Hrvatskoj vojvođanske teritorije Baranju i zapadni Srem. Posleratnom politikom otkupa poljoprivrednih proizvoda organizovao je i sproveo masovni teror nad seljaštvom u Vojvodini, uz parolu da su vojvođanski kulaci kičma autonomaštva. Kada je u Jugoslaviji počeo proces demokratizacije i decentralizacije socijalističkog društva, zakulisnim birokratsko-etatističkim pritiscima i udarima sve je činio ne bi li Srbija konačno progutala Vojvodinu“ (knjiga III, str . 423).
Represija se pojačava. Sada već imamo pritvaranja, zatvaranja, i toga će biti sve više. To pokazuje da je režim svestan da više nije u toliko komotnoj poziciji. Onaj deo opozicije koji je iskren mora da shvati da uobičajeni metodi borbe neće dati rezultat. I sada je pitanje: da li smo mi na to spremni ili nismo? Ako nismo, onda da se svi povučemo svojim kućama i da pustimo da ovaj vlada doživotno
Opozicionari su policajce pozivali da skinu šlemove i odlože “antiterorisitičku” aparaturu, ili da se bar vrate u zgradu, iznutra je zaštite i da ne prave bespotrebni cirkus i metež. Na trenutke je situacija bila na ivici ozbiljnijeg incidenta. Jedna fotografija je izazvala veliku pažnju javnosti: bakica iz lokalnog pokreta “Bravo” čuvala je pendrek i balistički štit jednog policajca koji je otišao do toaleta. Još jedan kuriozitet: neki advokati koji su krenuli u sud na ročišta zadržali su se ispred suda, u znak podrške poslanicima – donosili su im vodu iz obližnje trafike. I nama je prekardašilo, reći će jedan. Kako bilo, blokada je bila uspešna
U Novi Sad predsednik Srbije nije došao zbog četrnaest mrtvih (u međuvremenu je taj broj porastao na petnaest). Ali došao je jer su tokom protesta oštećene prostorije Srpske napredne stranke, pokazavši da su mu prozori, a ne ljudi, prioritet. A onda se slikao na sahrani dve devojčice i njihovog dede, žrtava pada nadstrešnice na Železničkoj stanici
U jeku borbe za očuvanje kakvog takvog kredibiliteta vladajuće partije, Aleksandar Vučić, član SNS-a i predsednik Srbije, uglavnom se bavi i svojim omiljenim poslom – političkim intrigama i smicalicama iza kulisa
Džaba vam upinjanje da dokažete da visoka korupcija postoji u Srbiji. Ona je, jednostavno, nezamisliva. A onda padne nadstrešnica sveže renovirane železničke stanice (na slici) i ubije 15 ljudi. I pukne mehur i iz njega počnu da kuljaju laži, krađa, kriminal i korupcija
Kako se, na prvi znak da se otpor može organizovati drukčije nego mirnim šetnjicama, sad najednom vlast i njeni telali dosetiše da „batina ima dva kraja“?
Ministar kulture Nikola Selaković mora da bira između zakona i interesa investitora koji hoće da ruše Generalštab, a koji očigledno zastupa predsednik Vlade Republike Srbije Miloš Vučević
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
