Slavna istorija iz raznih kafana

Dva člana stare beogradske jevrejske sefardske porodice Buli, Bencion i brat mu Hugo, našli su mesto u istoriji srpske prestonice. Prvi, imućni bankar i narodni poslanik, po tome što je podigao i otvorio prvu modernu robnu kuću u Srbiji (secesijsko zdanje sa kućnim brojem 16 u ulici Kralja Petra Prvog), i drugi, svršeni student trgovine u Berlinu, koji je u povratku sa školovanja doneo prvu fudbalsku loptu u svoj grad. Poštovanje starijem Buliju, ali ćemo za početak fudbalske priče našu pažnju usmeriti ka mlađem Hugu.

Dakle, Beograđani su fudbalsku loptu prvi put javno videli u rukama Huga Bulija 12. maja 1896, na dan kada je zaslugom ovog mladića osnovana Loptačka sekcija Beogradskog gimnastičkog društva „Soko“, da bi već 19. maja u srpskoj prestonici, u Donjem gradu kod kule Nebojše, bila viđena i prva fudbalska utakmica. Tadašnje „Večernje novosti“ (broj 152. od 23. maja 1896) o tome su izvestile: „Gimnastičari su izvodili razne igre jednom velikom loptom, bacajući je po izvesnim pravilima čas uvis, čas u daljinu i to, što je najzanimljivije, samo nogama…“ Igrom je rukovodio (i sudio) mladi Buli, prenoseći fudbalsko znanje i umeće stečeno aktivnom igrom u berlinskoj „Germaniji“. Bilo je to samo sedam godina nakon što je u Belgiji (1889) organizovana prva fudbalska liga van Ostrva, odnosno samo tri godine nakon što je u Đenovi (1893) Italija dobila prvi fudbalski klub.

Ipak, prvo pravo loptačko društvo (ne sekciju nekog društva) Srbija je dobila 1. maja 1899. godine, kada je u „Trgovačkoj kafani“ (na početku Vasine ulice, na mestu zgrade u kojoj je danas vojna knjižara), na inicijativu Huga Bulija i uz podršku Andre Nikolića, tadašnjeg ministra prosvete, održana osnivačka skupština „Prvog srpskog društva za igru loptom“. Za predsednika je izabran Feti Bej, turski poslanik u Beogradu, a prva utakmica je odigrana 23. maja na igralištu u Hajd parku na Topčiderskom brdu. Kako je to igralište, za tadašnje prilike, bilo daleko od grada, izgrađeno je novo u današnjoj Deligradskoj ulici, pa je promotivna utakmica između dva tima društva, pred oko 500 gledalaca, odigrana 13. juna 1899. Ali, sledilo je iznenađenje. U noći posle utakmice nestala je drvena ograda oko igrališta, pa je razočarani Buli, glavni finansijer, društvo ugasio.

PRVI FUDBALSKI KLUBOVI: Do formiranja prvog fudbalskog kluba u tadašnjoj Srbiji proći će naredne četiri godine, a inicijatori su bili studenti koji su se školovali u inostranstvu. Klubu su dali ime „Soko“, za predsednika su izabrali Ljubomira Jovanovića, dok je prvi zaljubljenik u ovaj sport Hugo Buli imenovan za blagajnika. Bilo je to 23. aprila 1903, mesec dana pre Majskog prevrata. Ipak, proći će još tačno godinu dana do prve utakmice. Odigrana je na Đurđevdan, 23. aprila 1904. godine (u čast stote godišnjice Prvog srpskog ustanka), istog dana kada je u Kragujevcu odigrana i prva utakmica tamošnje „Šumadije“.

Ali, dve godine pre formiranja beogradskog „Sokola“, u Subotici je formiran fudbalski klub „Bačka“. Kako Subotica tada nije bila u Srbiji, već u Austrougarskoj, sve do Prvog svetskog rata takmičila se u prvenstvu Južne Mađarske, i četiri puta ga osvajala.

„SRPSKI MAČ„: Vremenom je fudbal osvajao mladež u Srbiji. Beograd je u tome prednjačio, pa su uskoro sve slobodne poljane u prestonici pretvorene u igrališta. Jednu od tih, na mestu sadašnjeg parka kod Vukovog spomenika, zvanično je zauzeo (uz dozvolu gradskih vlasti) „Srpski mač“, formiran kao samostalni fudbalski klub marta 1906. godine, prethodno delujući godinu dana kao Loptački odsek pri istoimenom mačevalačkom društvu. Prvu javnu utakmicu na novom igralištu „Srpski mač“ je imao 16. septembra 1907, izgubivši od iskusnijeg „Sokola“ rezultatom 7:2. Sledeći gost bila je kragujevačka „Šumadija“, ali je „Srpski mač“ i tu utakmicu, odigranu 27. aprila 1908. godine, izgubio sa 1:0.

Ali, želja za dokazivanjem nije prestajala, pa je kod igrača nastala prava pobuna protiv predsednika kluba, koji je bio mišljenja da „Srpski mač“ nije dorastao protivnik već afirmisanom zagrebačkom „HAŠK“-u i da se ne treba brukati na utakmicama u Zagrebu, koje su sami igrači već bili zakazali. Ipak, odlučni fudbaleri samovoljno su otputovali u Zagreb, ali su obe utakmice, 19. i 20. maja 1911. godine, izgubili (8:0 i 6:0). Kako su pre putovanja istupili iz matičnog kluba i samovoljno nastupili kao Reprezentacija Kraljevine Srbije, beogradska štampa ih je nakon debakla u Zagrebu dočekala na nož.

„ŽENEVA„: Istupivši iz „Srpskog mača“ igrači nisu nameravali da zapostave fudbal. Naprotiv, još su vrednije trenirali i uporedo radili na osnivanju svog novog kluba. U pomoć su pozvali već afirmisane sportske radnike Andriju Andru Jovića i Danila Stojanovića – Čika Daču. Prvi je u vreme studija mašinstva u Berlinu igrao fudbal u tamošnjoj „Viktoriji 1889“, a drugi, takođe inženjer, bio je aktivni fudbaler sa iskustvom u osnivanju kragujevačke „Šumadije“.

Na osnivačkoj skupštini u kafani „Ženeva“ okupilo se više od četrdeset ljudi. Za predsednika je jednoglasno izabran Andra Jović, koji je tada rekao: „Slogom i radom moramo kad-tad uspeti da klubove s one strane Dunava kao MTK, Ferencvaroš i Rapid pobedimo u Beogradu na velikom i modernom stadionu BSK-a i istaknemo pobedničku plavu zastavu.“ Na predlog Miloša Ekerta, službenika „Praške kreditne banke“, koji je izabran za blagajnika, klub je nazvan Beogradski Sport Klub, skraćeno BSK, na predlog fudbalera Milete Nedića tamnoplava – svetloplava kombinacija izabrana je za boju kluba, dok je zemljište za igralište dobijeno zaslugom Ljubomira Davidovića – Čika Ljube, tadašnjeg predsednika Beogradske opštine (potonjeg osnivača i prvog predsednika Demokratske stranke). Nepuna dva meseca kasnije, 1. septembra 1911. godine, Uprava Beogradske opštine verifikovala je klupska Pravila igre, pa je taj dan uzet kao njegov dan osnivanja.

„TRKALIŠTE„: Veliki prostor između Bulevara kralja Aleksandra (Obrenovića) i ulice Kraljice Marije, na kome se danas nalaze zgrade Tehničkog fakulteta, Univerzitetske biblioteke, Arhiva Srbije, Hotela „Metropol“ i Pravnog fakulteta prema Bulevaru, a s druge strane zgrade Tehnološkog i Mašinskog fakulteta uz ulicu Kraljice Marije, nekad se zvao „Trkalište“. Na njemu su 9. maja 1863. godine pod pokroviteljstvom kneza Mihaila održane prve organizovane konjske trke u Srbiji, da bi se tu održavale i naredne četiri decenije. Posle preseljenja trkališta na novu lokaciju na Banjici 1904. godine (na mesto gde je danas stadion FK „Rad“), prostor je ostao slobodan, pa je jedan njegov deo predsednik Beogradske opštine dodelio novoosnovanom fudbalskom klubu. Tačnije, bio je to prostor uz Bulevar, između današnjeg Pravnog i Tehničkog fakulteta, na kome će ubrzo biti izgrađeno fudbalsko igralište. U početku je duža strana igrališta bila uz Bulevar, da bi posle izgradnje Arhiva i Biblioteke duža strana igrališta i pokrivene tribine bile uz Tašmajdanski park (od 1913. godine uz igralište BSK-a biće izgrađeno i igralište novoformiranog kluba „Slavija“, koji će se od 1919. godine zvati „Jugoslavija“ i koji će sve do 1941. sa BSK-om igrati gradski derbi).

BSK: Svoju prvu utakmicu BSK je odigrao u Beogradu 13/26. novembra 1911. Na „Trkalištu“ je pobeđena „Šumadija“ sa 8:1. Prema nekim svedočenjima rezultat je bio 7:1, a govorilo se i da je ta prva BSK-ova utakmica odigrana 21. septembra. Autori ovog teksta se odlučuju za prvi navedeni datum, što potkrepljuju vešću objavljenom u „Politici“ broj 2808 od 11. novembra 1911. godine da će „U nedelju 13. ov. m. biti velika utakmica u loptanju između Šumadije i Beogradskog Sport Kluba“.

Naredne tri decenije BSK će biti u samom vrhu srpskog, odnosno jugoslovenskog fudbala: osvojeno je šest titula prvaka Beogradskog loptačkog podsaveza (1920, 1921, 1922, 1929, 1930. i 1943) i pet titula šampiona države (1931, 1933, 1935, 1936. i 1939). Prvi uspeh na međunarodnoj sceni ostvaren je pobedom nad mađarskim Ferencvarošom rezultatom 4:2 (1925), dok je najveći uspeh ostvaren 1939. i 1940. godine, plasmanom u polufinale Mitropa (Srednjoevropskog) kupa. Snaga BSK-a pokazala se u pravoj meri 1930. godine, kada je čak osmorica njegovih fudbalera bila u sastavu reprezentacije Kraljevine Jugoslavije (sastavljena od igrača iz srpskih klubova), koja je na prvom svetskom prvenstvu u Urugvaju podelila treće i četvrto mesto.

BSK je na „Trkalištu“ igrao sve do 1929. godine (sa prekidom u vreme Prvog svetskog rata), kada je zbog potrebe izgradnje više državnih zgrada na toj centralnoj gradskoj lokaciji, dobio novi stadion na Topčiderskom brdu, na mestu gde se danas nalazi stadion Partizana. Stadion je imao travnat dreniran teren, atletsku stazu, moderan semafor i kamenu ogradu. Prvobitno je primao 25.000 gledalaca, a posle dogradnje izvedene 1934. godine tribine su proširene za još 4500 mesta. Tada su postavljeni i reflektori, pa je prvu noćnu utakmicu na svom stadionu BSK odigrao protiv bečkog Rapida 24. jula 1934.

U savezničkom bombardovanju Beograda, na pravoslavni Uskrs 1944. godine, srušen je stadion na Topčiderskom brdu i to je bila najava kraja slavnog kluba. U razaranju su uništeni dokumenta i svi trofeji. Dolaskom novih vlasti na istom mestu izgrađen je novi stadion, ali za novi klub. BSK se više nije pominjao, a aktom Ministarstva prosvete od 5. maja 1945. godine (sa potpisom ministarke Mitre Mitrović-Đilas) i zvanično je ukinut (igrači su dekretom prešli u novoformirane klubove: Mrkušić, Stanković, Mitić, Tomašević, Horvatinović u Crvenu zvezdu; Boba Mihailović i Minda Jovanović u Partizan; Božović u Budućnost…). Počela je da se piše nova istorija, a formalno-pravno nijedan klub nove države nije mogao da bude nastavljač ukinutog BSK-a.

MOŠA, TIRKE, ANDREJKA: Još davno je američki pesnik i esejista Ralf Valdo Emerson rekao da „Istorija u pravom smislu reči ne postoji, nego samo biografije“. Blagoje Moša Marjanović (1907–1984) je za BSK u 14 sezona odigrao 566 utakmica i postigao 575 golova. Za reprezentaciju Kraljevine Jugoslavije nastupio je 57 puta i postigao 36 golova – više nego iko pre njega i dugo, dugo posle njega. Prvi je jugoslovenski reprezentativac koji je odigrao pedeset utakmica za državni tim. Za mnoge je i danas najbolji srpski fudbaler svih vremena.

Uz Mošu (ovaj nadimak je dobio zbog talasaste kose kakvu su većinom imali njegovi vršnjaci Jevreji), najveće BSK-ovo ime je Aleksandar Tirnanić Tirke (1911–1995). Slavu je dostigao u tandemu sa Mošom. Za BSK je odigrao 510 utakmica, a za državnu reprezentaciju 50. Na Svetskom prvenstvu u Urugvaju proglašen je za najboljeg igrača starosti do 20 godina. Posle Drugog svetskog rata značajne uspehe ostvario je kao selektor državne reprezentacije.

A čovek koji je u redovima BSK-a bio prisutan sve vreme, od samog njegovog osnivanja 1911. godine, prvo kao igrač, zatim kao lekar i na kraju kao član uprave, bio je dr Mihajlo Andrejević Andrejka. Pamtimo ga i kao čoveka koji je najzaslužniji što je jugoslovenska reprezentacija otišla na Prvo svetsko prvenstvu u fudbalu u Urugvaj (1930), ali i kao dugogodišnjeg člana Svetske fudbalske federacije (FIFA), u čijim je forumima sa kraćim prekidima bio od 1932. pa do smrti 1989. godine. Bio je redovni profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu i govorio je sedam svetskih jezika.

Utakmica BSK-a na Trkalištu 1912. godine

Ekipe BSK-a i Sokola 1912. godina

BSK na gostovanju u Budimpešti 1927. godine

Glavni ulaz na igralište BSK-a 1928. godine