Nemački feldmaršal Makenzen, zadivljen herojskom borbom srpskih vojnika koji su 1915. branili Beograd, podigao im je groblje na Banovom brdu. Sada je ovaj primer odavanja počasti neprijatelju – zapušten
Prošle nedelje je Hajko Mas, nemački ministar spoljnih poslova, u Beogradu otvorio novu zgradu ambasade ove države na istom mestu u Ulici kneza Miloša na kojem se nalazila njena stara zgrada. Gospodin Mas se tom prilikom osvrnuo i na događaje iz prošlosti, rekavši da je 6. aprila obeležena 80. godišnjica bombardovanja Beograda od strane nacističkog Luftvafea u kojem je ubijeno na hiljade ljudi i razoren srpski glavni grad: „To je bio samo početak velikih zločina tokom nemačke opsade Srbije, usled kojeg je izbrisan jevrejski život u Srbiji. Svesni smo teških zločina koji su počinjeni na teritoriji Srbije i to nikada nećemo zaboraviti. Na nemačkoj vladi je posebna odgovornost da sećanje na sve što se tada dogodilo sačuva, a pre svega sećanje na žrtve!“
Sto pet godina pre njega, u Beograd je stigao vladar tadašnje Nemačke car Vilhelm, i seo na kamenu klupu na Banovom brdu sa koje je posmatrao okupiranu srpsku prestonicu.
Tokom 20. veka, Srbi i Nemci su na ovom tlu prolili mnogo krvi jedni drugima. U Prvom svetskom ratu poginulo je mnogo soldata sa obe strane, ali su nemačka i austrougarska vojska pobile i mnogo srpskih civila. Drugi svetski rat doneo je nove srpske i nemačke žrtve na bojnom polju i ponovo mnogo ubijenih srpskih civila stradalih uglavnom u nacističkim odmazdama zbog partizanskih akcija. Na kraju rata od oktobra 1944. do 1948. godine stradali su mnogi nevini nemački civili, najviše u Vojvodini i Slavoniji, oni koji su sačekali partizane i Crvenu armiju verujući da nemaju razloga za strah i odmazdu. Oni su završili u selima poput Knićanina, Gakova ili Bačkog Jarka koja su cela pretvarana u logore za nemačke civile. U njima je, prema nekim procenama, od gladi, bolesti i zime pomrlo oko 40.000 civila, uglavnom staraca i dece.
Onda su 1999. u napadu na Srbiju od strane zemalja članica NATO-a (među njima i Nemačke) ponovo stradali i srpski vojnici i civili.
BAŠTINA BEZ ZAŠTITE: Spomenik srpskim i nemačkim vojnicima – između dva rata…
ZADIVLJENI FELDMARŠAL
Jedna od retkih pozitivnih slika zajedničkih odnosa u 20. veku, tragičnom i za Srbe i za Nemce, nalazi se na Banovom brdu u Beogradu.
Adam Sofronijević iz Univerzitetske biblioteke čeka me na rubu malog parka, pre bi se reklo da je to proplanak među kućama i zgradama u Ulici kneza Višeslava. Na ovom mestu nalazi se spomenik nemačkim i srpskim vojnicima poginulima u borbama za Beograd 1915. koji je podigao čuveni nemački general August fon Makenzen. „Vojnici, vi ne polazite ni na Italijanski, ni na Ruski, ni na Francuski front. Vi polazite u borbu protiv jednog novog neprijatelja, opasnog, žilavog i oštrog. Vi polazite na Srpski front i na Srbiju, a Srbi su narod koji iznad svega voli slobodu i koji se bori i žrtvuje do poslednjeg. Pazite da vam ovaj mali neprijatelj ne pomrači slavu i ne kompromituje dosadašnje uspehe slavne nemačke armije!“ Tako je u pismu pruskim ratnicima koji su 1915. godine prebačeni sa Istočnog fronta da se bore u Srbiji na položajima oko Ade Ciganlije, poručio August fon Makenzen, koji je u Velikom ratu komandovao nemačkim armijama na Istočnom i Srpskom frontu, u kojima su bile nemačke, austrougarske i bugarske jedinice. Posle žestokih okršaja koji su oktobra 1915. između srpskih branilaca i nadmoćnih nemačkih jedinica trajale danima, feldmaršal Makenzen je zauzeo Beograd. Odlučio je da večnu kuću za svoje poginule vojnike napravi na Banovom brdu. Ali, zadivljen neverovatnom hrabrošću Srba, Makenzen je, na iznenađenje svojih oficira, naredio da se u centralnom delu nemačkog groblja pokopaju i
poginuli srpski vojnici. Tako su 36 srpskih vojnika iz 7. pešadijskog puka i po
…i danas
jedan britanski i francuski vojnik sahranjeni među 2600 nemačkih vojnika. Iznad svakog groba nalazio se krst sa podacima iz dokumenata poginulih. Po generalovom naređenjima, podignut je spomenik u vidu jednostavnog kamenog bloka.
Na njemu je na srpskom i nemačkom jeziku uklesano: „Ovde počivaju srpski junaci 1915“. Za izgradnju spomenika na vojničkom groblju, i za klupu cara Vilhelma, Nemci su iskoristili mermer predviđen za izgradnju Terazija i fontane kojom je Beogradska opština 1911. godine namenila da simbolički istakne vekovnu borbu protiv Osmanlija.
STOVARIŠTE DRVA
Naredne, 1916. godine, u Beograd je stigao i nemački car Vilhelm Drugi. Obišao je Kalemegdan, Zemun, Dvor kralja Petra na Dedinju i Adu Ciganliju. Boravio je i na vojnom groblju na Banovom brdu, gde je za njega bila urađena pomenuta kamena klupa, odakle je mogao da posmatra osvojenu srpsku prestonicu. Savremenici tvrde da je baš na tom mestu izrekao rečenicu kojom je i on iskazao poštovanje prema srpskoj vojsci: „Šteta je što taj mali srpski narod nije bio moj saveznik.“
Dok koračamo po parku na Banovom brdu, nekadašnjem groblju, srećemo kućne ljubimce i njihove vlasnike, prođe i neka majka sa detetom. Teško da bilo ko od njih zna šta simboliše spomenik okovan u metalnu rešetku koja ga štiti od potpunog raspadanja, ali i simbolički govori o našem odnosu prema istoriji. Niko se nije setio da postavi info-tablu koja bi onoj majci sa detetom i vlasniku pudle objasnila na kakvom se mestu nalaze. Na delu nekadašnjeg groblja danas se nalazi stovarište drva „Srbijašuma“.
Kao što vidimo na fotografijama iz 1931. godine, koje mi je ljubazno ustupio Vladimir Tomić iz Muzeja grada Beograda, Srbi su uzvratili poštovanje neprijatelju i sačuvali kompleks groblja i posle Prvog svetskog rata. Nekoliko puta ovo vojničko groblje posetio je i kralj Aleksandar Karađorđević. U dobrom stanju groblje dočekuje 1941. godinu i nemačku okupaciju Beograda, a tokom rata tu se sahranjuju nemački vojnici poginuli u Beogradu i okolini. Dolazak partizana 1944. godine groblje dočekuje sa puno spomenika obeleženih kukastim krstom. Odlukom novih vlasti, uklanjaju se sva vojnička groblja okupatora i njihovih saveznika, pa tako i ovo groblje. Godinama zapušteno, groblje je delimično sređeno 1985. za posetu nemačkog kancelara Helmuta Kola Beogradu kako bi položio venac. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izradio je 2014/15. projekat obnove kompleksa po kome bi groblje trebalo pretvoriti u park-šumu. Međutim, još uvek nije ništa urađeno.
Sa kamene klupe sa koje je car Vilhelm posmatrao osvojenu srpsku prestonicu, više se ne vidi Beograd. Pogled su zaklonili objekti i sportski tereni privatne Osnovne škole „Ruđer Bošković“ u vlasništvu nekadašnjeg ministra prosvete Mladena Šarčevića. U dvorištu škole nalazi se i piramida, nekada sastavni deo kompleksa vojničkog groblja, koja je danas potpuno zatrpana i obrasla u travu, kao Čičen Ica pre nego što ju je 1894. američki konzul Edvard Tomson kupio i sa nje sklonio naslage zemlje.
Bilo bi lepo da se u zalog dobrih odnosa Srbije i Nemačke u 20. veku, posebno u proteklih 10 godina, kompleks vojničkog grobalja, spomenici i kamena klupa cara Vilhelma na Banovom brdu, saniraju i urede na način kako se to čini u civilizovanim državama koje cene svoju prošlost ali i retke primere čojstva pobednika u odnosu prema poraženima.
Šta se zbiva u zemlji i svetu, šta ima u novinama i kako provesti vreme?
Svake srede u podne Međuvreme stiže elektronskom poštom. To je sasvim solidan njuzleter i zato se prijavite!
Ovo je godina Đakoma Pučinija i njegovih opera, jer vek je prošao od kako je umro komponujući Tosku. Od dvanaest opera koliko ih je napisao, sedam je nazvao po svojim junakinjama. Kritičari ih nazivaju – Pučinijeve heroine
Među najuočljivijim promenama kod stanovništva na okupiranim evropskim teritorijama tokom Drugog svetskog rata bio je uticaj koji je okupacija imala na rodne i generacijske odnose i strukturu društva. Bio je to svet bez odraslih muškaraca, čije su uloge preuzimale žene
Intervju: Adorjan Portik, arhitekta i art direktor
“Mi radimo za kameru, za njeno oko, i sve su to nule i jedinice mašinskog jezika. Kako smo to ostvarili, e, to je magija! Baron Vladimir Harkonen je u letećoj fotelji, ona je stvarna. Ili mislite da je animirana?”
Usled klimatskih promena planine u Srbiji postaju sve bolje destinacije za letnji turizam. Uoči otvaranja ski sezone, sa Kopaonika stižu slike topova za veštački sneg, a turistička ponuda je proširena stazama za - letnje skijanje
Da više nema nikakvih granica u nakaradnom shvatanju medijskih sloboda pokazuje i neverovatni izlet u iščašenu stvarnost emisije „Teorije zavere” na televiziji sa nacionalnom frekvencijom B92 koju osmišljava i vodi Saša Borojević
Srednjoškolce je nemoguće zaplašiti, jer ih nije briga za posledice, iako su ih svesni. Svaki pokušaj pritiska na njih rezultiraće samo još većim buntom. Nemojte ih potcenjivati
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Šta se zbiva u zemlji i svetu, šta ima u novinama i kako provesti vreme?
Svake srede u podne Međuvreme stiže elektronskom poštom. To je sasvim solidan njuzleter i zato se prijavite!