Već u osvit formiranja zajedničke države Jugoslovena, ljudi sa njenog podneblja, kao i samo podneblje, počeli su da ostavljaju vidljiv trag u Holivudu. Kasnije, kad je ta država postala poznata u svetu, počeo je i Holivud da dolazi kod nje. Tekst koji sledi, reprezentativan je egzercir tih primera.
NA POČETKU: Gloria Gray (1909–1947), glumica i rediteljka nemog, a zatim i zvučnog filma, 1924. godine proglašena za Wampas baby stars, rođena je kao Mara Dragomanović. Jedan od skandala nemog filma desio se povodom ostvarenja Ericha Von Stroheima Merry Widow iz 1925. godine kad je crnogorski knjaz Danilo tužio MGM zbog ismevanja kako njega punim imenom, tako i Crne Gore istina kao imaginarne zemlje Monte Blanco. Odšteta od 4000 dolara mu je uredno uručena, a Monte Blanco je u zvučnom rimejku filma sa Moris Ševaljeom (1934) preimenovan u Maršoviju.
Na prelazu nemog u zvučni film, 1927. godine, prvu zvučnu vitafon najavu prvog zvučnog filma Jazz Singer u bioskopu izgovorio je glumac John Miljan (1892–1960) u stvari Jovan Miljanović, koji se docnije pojavio u manjim ulogama u DeMilovim spektaklima Deset božjih zapovesti i Samson i Dalila. Sledeće godine inventivnim tehnikama montaže u filmu The Life and Death of 9413, a Hollywood Extra Slavko Vorkapić (1894–1976) utire put holivudskom editovanju na nov ekspresivan način. Zatim, film Storm At Daybreak Richarda Boleslavskog iz 1933. godine govorio je o nedaćama jednog srpskog majora u Sarajevu pred izbijanje Prvog svetskog rata, koga žena vara sa mađarskim oficirom. Iste godine, u naručju našeg vitalnog Zvonimira Rogoza glumica Hedy Lamar doživljava ekstazu, pa je po toj ljubavnoj sceni nazvano ovo ostvarenje mađarskog reditelja Gustava Machatlja, prvi film u kome je prikazan ženski orgazam. Dakle, kao i pri pojavi prvog nemog filma, naš zemljak je prvi pokrenuo tu krucijalnu temu na filmskom platnu.
ČETRDESETE, PEDESETE: Leni Riefenstahl je 1936. godine u jedanaestom minutu dokumentarca Olympie Festival Of Nations prikazala panoramu Beograda sa ušćem Save u Dunav, Meštrovićevim Pobednikom i kupolom Narodne skupštine. Dve godine docnije, zvuci jugoslovenske himne Hej Sloveni čuli su se sa harmonike na železničkoj stanici u Hitchcockovom filmu Lady Vanishes. Zatim: u italijanskom propagandnom filmu Alfredo Guarinia Z–3 naše podneblje zahvaćeno ratom prikazano je kao poligon za kontrašpijunažu. U britanskom filmu Chetnicks The Fighting Guerrilas iz 1942. godine nerealno je preuveličana borba vojske u otadžbini protiv okupatora, kad je snimljen i nadnaravni horor Cat People, u kom se naše sunarodnjakinje iz Bačke, kada se uzbude, pretvaraju u krvoločne žene mačke. (U naci propagandnom filmu iz ovog doba Jud Suss, jedan od protagonista se žali da se sa njim nisu tako ophodili čak ni u Beogradu.) Četnici padaju u nemilost zbog svog kolaboracionizma pa zato sledeći engleski film koji je trebalo da ih propagira Chetnicks Undercover 1943. godine postaje samo Undercover. Ovaj film ne veliča nijednu vojnu grupaciju na našoj teritoriji poimence, već sam otpor naroda okupatoru utrvši tako put za brojne predstojeće partizanske filmove u našoj i stranoj produkciji. Naredni film o partizanima iz strane vizure je – Die Letzte Brucke, 1954, za koji glumica Maria Shell dobija nagradu za najbolju ulogu u Kanu, te nakon njega iz produkcije Dino DeLaurentisa iz 1960. godine – Five Branded Women, o pet Jugoslovenki intimnih s nemačkim okupatorima koje su partizani ošišali do glave. Sledi Hells River – Tactical Guerrila s Rodom Taylorom, koji oslobađa Šabac iz kandži tadašnjeg protagoniste Batmana Adama Westa u nacističkom šinjelu, i spektakularni Force 10 From Navarone iz 1978. godine sa Harrisonom Fordom, koji tamani četnike ko od šale. U filmu Cross Of Iron je zbog snimanja kod nas došlo do logičke greške pa statisti koji glume vojnike po Rusiji pevaju naše partizanske pesme kao da su Jugosloveni oslobađali Rusiju, a ne obratno.
Kralj rokenrola Elvis Presley pominje nas u mjuziklu King Creole iz 1958. godine rekavši „I’m a King of Yugoslavia“. Neki srpski istoričari čak tvrde da film Prisoner s Alecom Guinnessom iz istog perioda govori o sudskom procesu Alojziju Stepincu mada nikakvih konkretnih indicija o tome u ovom filmu nema. Nešto većih indicija ima da je orden koji John Wayne daje Natalie Wood u filmu Searchers 1956. godine u stvari orden Svetog Save(!) Slučajna ili namerna greška majstora filmskih rekvizita?
ŠEZDESETE: Orson Welles 1962. godine snima Kafkin Proces – Trial u Zagrebu, naredne godine i James Bond krstari Jugoslavijom vozom na liniji Beograd–Zagreb u From Russia with Love. Iste godine Ingmar Bergman prikazuje u filmu Tišina – Tynsnaaden glavnu junakinju kako sred hotela „Timok“ pije užičku šljivovicu. Zatim, 1964. godine Ingrid Bergman švercuje u gepeku svog Yellow Rolce Roycea Omara Sharifa, partizana Davića, preko slovenačke granice, koji će sledeće godine, opet kod nas, zaigrati i Gengis Khana. U isto doba Roger Corman u Dubrovniku snima prototip verziju filma Dvanaest žigosanih – Secret Invasion.
Šezdesete se završavaju na visokoj sineastičkoj noti po Jugoviće uz Yula Brynnera kao partizanskog diverzanta u Battle of Neretva 1969. godine, što je otvorilo put za Richarda Bartona i njegovog Tita u Battle of Sutjeska 1973. godine. Uz Brynnera je u Neretvi (autor plakata za taj film je sam Pablo Picasso) igrao Franco Nero, glavni negativac u već pomenutom partizanskom filmu Force 10 from Navarone. Nero je bio i Banović Strahinja u istoimenom filmu Vatroslava Mimice iz 1981. godine, u kome Jug Bogdana igra Gert Forbe, poznat po filmu Goldfinger. U Neretvi igraju i Orson Wells (ko četnički vojvoda), i Bond negativci Curt Jurgens, Anthony Dawson, a u Sutjesci je uz Richarda Burton i Irena Papas, poznata po filmu Grk Zorba.
SEDAMDESETE, OSAMDESETE: Transvestit Divine iz Watersovog filma Pink Flamingos iz 1972. godine Srbin je po majci. Možda ponukan ovim svojim kemp drugarom, Andy Warhol je svog Frenkensteina 1973. smestio da živi i radi u Srbiji. I Ubistvo u Orient Ekspresu, za koji je Ingrid Bergman dobila Oskara 1974. godine, događa se kod nas. Gradisca, čuveni lascivni ženski lik iz Fellinievog Amarcorda (1973) – nazvana je po gradu u Bosni u kom joj se, kako je zamislio Fellini, otac borio 1915. godine. Ovaj najčuveniji italijanski sineasta će se podrobno baviti srpskim izbeglicama iz Austro-Ugarske u filmu E La Nave Va iz 1984. godine. Pesma Tamo daleko pojaviće se 1975. godine u filmu Shampoo Hala Ashbya uz indijanski napev kao muzički reprezent različitosti američkih etniciteta.
Iduće godine Jugoslavija zapada za oko Diznijevoj produkciji, te tako film Gus prati avanture istoimenog magarca iz Jugoslavije koji senzacionalno igra američki fudbal(!) I film Condorman iz 1981. godine takođe u Disney produkciji, opisuje avanturu crtača stripova koji maštovitim umotvorinama pretočenim u razne naprave spasava KGB špijunku iz Jugoslovenskog mesta Palovine. Tokom osamdesetih i Warner Herzog Stipetić skreće na sebe pažnju kao jedan od najnadarenijih sineasta svoje generacije filmom Fitzgeraldo 1982. Naredne godine Antonije Jerković (takođe kao i Stipetić poreklom iz Hrvatske) patentira jednu od najgledanijih policijskih serija tog doba u svetu i SAD – spotovski upakovanu Miami Vice. U to doba i dugometražni američki filmovi bave se intenzivno doseljenicima iz naših krajeva: Four Friends, Marias Lovers, Heavens Gate, To Live And Die In LA i All The Right Moves u kom Tom Cruise igra izvesnog mladog sportaša Stefana Đorđevića.
ZANIMLJIVOSTI: Miloš Milošević dobija naslovnu ulogu u horor filmu na esperantu Incubus 1966. godine. Između 1967/68. i Gojko Mitić i Dragomir Bojanić Gidra postaju junaci vesterna na internacionalnoj sceni – prvi kao Indijanac (Chingachook), a drugi kao kauboj (Buco In Fronte). Da Jugosloveni u filmovima osamdesetih imaju pozitivniju konotaciju nego četrdesetih, pokazuje rimejk filma Ljudi mačke iz 1982. godine, čiji okultni naslovni negativni likovi više ne govore srpski, već španski, dok se u Hensonovom lutka-spektaklu iz iste godine, Dark Crystal, pozitivci Podlinzi sporazumevaju na srpsko-hrvatskom. Katarina Oxemberg iz kraljevske kuće Karađorđevića dobija ulogu jedne od kćerki Blejka Karingona u hit sapunici Dynasty, Dalmatinska obala dublira sve egzotične lokacije u prvoj bioskopskoj avanturi Toma Sellecka High Road To China, a Kalemegdan dublira Kamelot u filmu Merlin and Sword sa Liamom Neesonom i Malcomom McDowellom. Stanko Crnobrnja angažuje ex-Bonda Rogera Moorea za glas Sneška Belića u filmu Magic Snowman 1987, a reditelj Božo Nikolić prvi daje glavnu ulogu Brad Pittu u filmu Dark Side Of The Sun 1988. godine.
Mladen Sekulović, poznati glumac Karl Malden, 1951. godine dobio je nagradu Oskar za ulogu u filmu Streecar Named Desire. Isto ovo najveće filmsko priznanje, samo za animirani film, dobija Dušan Vukotić za Surogat 1961. godine. Početkom sedamdesetih, film Last Picture Show holivudskog reditelja našeg porekla Petera Bogdanoviča dobija dva Oskara za sporedne uloge. Matija Juričić – Matthew J. Yuricich (1923–2012), majstor holivudskih specijalnih efekata (Ben Hur, Nort By North West, Forbidden Planet, Planet Of Apes, Close Encounters Of Third Kind, Star Trek, Ghostbusters), ovenčan je Oskarom za film Logans Run 1976. godine. Branko Lustig je 1993. godine nagrađen Oskarom za produkciju Spielbergove Shindlers List i u idućoj dekadi za Gladijatora Ridleyja Scottova, a 2001. godine bosanski reditelj Danis Tanović dobija Oskara za najbolji strani film No Mans Land.
DEVEDESETE, DVEHILJADITE: Devedesetih su Michael York i Martin Sheen istraživali fenomen religioznih vizija iz Međugorja u filmu Gospa, a Bruce Willice i Samuel L. Jackson su vozili Yugo u Die Hard With a Vengenance. Balkanski ratovi devedesetih donose ponovo negativnu vizuru ex-Yu područja – Peacemaker i Welcome To Sarajevo, što će se nastaviti i u filmovima dvehiljaditih: Harrisons Flowers, Behind Enemy Lines, Hunting Party, Expendables, Layer Cake, Snubba Cash, In The land of Blood And Honey, Killing Season, Whistle Blower… A potom i preneti na metafizičku razinu u filmu Avengers 2: Age Of Ultron u kom se finalni sukob između sila Dobra i Zla odvija u kneževini Sokoviji u kojoj lokalno stanovništvo govori srpski i piše ćirilicom, te se tako od Maršovije stiglo do Sokovije.
U ovom veku David Bowie je bio Tesla u filmu Prestige, a Ralph Fiennes Šekspirovski prevrat u Koriolanu 2011. snima u srpskoj Narodnoj skupštini. U Saddest Song In The World najtužnija pesma na svetu je upravo srpska. Krokodil Dandi se u trećem delu ovog serijala susreće sa srpskom bandom. Špijunska akcija se seli iz Berlina u Beograd, kaže nam Pierce Brosnan u filmu November Man, u kom se sedište CIA nalazi u napuštenom vagonu na glavnoj Beogradskoj železničkoj stanici. Kevin Costner diže Hotel Jugoslaviju u vazduh pre špice filma 3 Days To Kill. Novi sukobi Dobrica i Zlića u seriji Game Of Thrones i serijalu Star Wars (Episode VIII 2017) odvijaće se usred Dubrovnika.
Iako je ovo jedna od mogućih slika kontakta između ex-Yu i Holivuda tokom prošlih stotinak godina, vrh ledenog brega, da upotrebimo metaforu iz Titanika čije su putnike spasavali i riječki mornari, dovoljna je da pokaže da saga o Holivudu ne bi bila to što jeste da joj mi nismo dopisali poneki stih.
