Samostalna država i sopstvena pamet

Akademik prof. dr Ljubiša Stanković je ličnost visokog ranga u intelektualnim krugovima Crne Gore. I na unutrašnjem i međunarodnom planu uvažen je kao naučnik u oblasti elektrotehnike. Član je više međunarodnih naučnih institucija. Redovni je član Crnogorske akademije nuka i umjetnosti, najmlađi u njenoj istoriji. Rektor je Univerziteta Crne Gore u drugom mandatu, a po prirodi te funkcije prisutan je u tokovima reformi ne samo Univerziteta, nego i crnogorskog društva. U nekoj standardnoj prilici bilo bi prirodno da s akademikom Stankovićem razgovaramo prije svega o aktuelnoj reformi Univerziteta, naučnim istraživanjima i uticaju pameti na razvoj crnogorskog društva. Međutim, vrijeme referenduma, kada građani Crne Gore treba da se izjasne u kakvoj državi žele da žive, politizovalo je svaki segment crnogorske stvarnosti.

Na pitanje da li je u atmosferi prenapregnutih političkih strasti moguće stvoriti demokratski ambijent za slobodno izražavanje volje građana na referendumu, naš sagovornik kaže da su danas uslovi „daleko povoljniji nego bilo kad dosad, a neuporedivo bolji nego kod referenduma 1992. Poboljšanja su uvijek moguća i u zemljama sa dugom demokratskom tradicijom.“

„VREME„: Postoji li opasnost od dramatičnih događanja u toku ili poslije referenduma?

ljUBIŠA STANKOVIĆ: Kad je o bezbijednost reč, treba cijeniti do kog je demokratskog stadijuma došla Crna Gora, pa i njeno okruženje. U našem slučaju reč je i o trenutnom odnosu Srbije prema referendumu. Sasvim je jasno da će referenduma biti i sasvim je jasno da su moguća dva ishoda. Ukoliko Srbija i Crna Gora žele da grade prijateljske i demokratske odnose, logično je da sada razgovaraju o budućim odnosima u jednoj ili drugoj opciji.

Zašto nezavisna Crna Gora?

U varijanti samostalnosti daleko efikasnije ćemo koristiti sve svoje prirodne i ljudske resurse, ukoliko sami njima upravljamo. Mislim da odnosi između Srbije i Crne Gore sa čistim računima mogu biti samo bolji. Jer u odnosu osam miliona prema 600.000 stanovnika, nema uslova za skladno funkcionisanje. Meni je izuzetno važno da svoje životne ciljeve, ekonomske, naučne, kulturne, ostvarujem u Crnoj Gori. Mislim da mi za to imamo dovoljno potencijala, ali ne više nego da upravljamo sobom. Treba shvatiti i to da je država jedno biće, jedan organizam. Logiku i razmišljanje zašto neko želi da bude organizam sa glavom, rukama, nogama, srcem, iako je možda mali ili siromašan, nijedno biće neće prihvatiti. Crnogorski državni organizam je od hiljadu godina i o tome je sačuvao pamćenje kroz istorijske lomove sve do danas. Međunacionalni sklad u Crnoj Gori, makar u odnosu na region, uzima se za dobar primjer. Evropa i Srbija moraju imati u vidu i želju i saglasnost manjinskih naroda da na postojećim temeljima multietičnosti, zajedno sa većinskim narodom uređuju međusobne odnose i dalje izgrađuju svoju državu, Crnu Goru. To je bitna pretpostavka za stabilnost jedne države, posebno države na Balkanu.

U predreferendumskoj kampanji često se postavlja i pitanje statusa Crnogoraca u Srbiji. Jesu li oni balast Srbiji?

U slučaju obnove crnogorske državnosti pretpostavljam da oni koji su poslednjih decenija samo bili na ljetovanjima u Crnoj Gori, a sebe ugradili u državu Srbiju kroz jednu, dvije, tri generacije, najvjerovatnije će se opredjeliti za državljanstvo Srbije. Dobrodošli su i u Crnoj Gori. Logično je i za Srbe koji su se doselili u Crnu Goru, a najviše ih je na Primorju, da uzmu crnogorski pasoš, ukoliko to žele.

Na Univerzitetu Crne Gore u toku su reforme po principima Bolonjske deklaracije.

Mi smo imali jedan neefikasan sistem visokog obrazovanja. Osnovni parametar te neefikasnosti bio je prosječno studiranje, umjesto četiri – šest do sedam, na tehničkim fakultetima devet godina. Mi smo morali sprovoditi promjene bez obzira na to da li je bilo Bolonjske deklaracije i procesa ili ne. Ili, da zakonom ozvaničimo ono što je bila dominantna praksa – studiranje na dugi rok. Pošto smo imali paralelno bolonjski proces, bilo je najprirodnije da te reforme teku u skladu sa njim i sa kreiranjem jedinstvenog prostora visokog obrazovanja na nivou Evrope. Univerzitet Crne Gore je krenuo u te reforme prije dvije godine i već imamo dvije generacije studenata koji studiraju u skladu sa Bolonjskom deklaracijom. Na evropskoj ministarskoj konferenciji, koja je održana u Bergenu, Crna Gora je ocijenjena u dometima koje je ostvarila u implementaciji reformi na Univerzitetu kao najbolja u regionu. Čak, bolja od pojedinih članica Evropske unije.

Šta su konkretni rezultati reformi?

Imamo povećano interesovanje i domaćih i stranih studenata za studiranje na našem univerzitetu i znatno povećan procent prolaznosti. Ta tendencija se nastavlja.

Kakva je situacija sa studentima iz Crne Gore koji se školuju na teret budžeta drugih sredina?

Ima tu i druga strana medalje. Mi ostvarujemo nešto što je ranije teško bilo i zamisliti. Prema statističkim analizama koje imamo, veći broj studenata dolazi iz okruženja da studira kod nas, nego što iz Crne Gore odlazi u druge zemlje. Najviše ih je sa juga Srbije, iz Sandžaka (Raške oblasti) i istočne Bosne. Što se troškova tiče nemam precizne podatke, ali znam da ni Crna Gora ne iskazuje nikakva potraživanja prema studentima iz Srbije, a nije ih mali broj. Međutim, s druge strane, politika Univerziteta i Crne Gore jeste da privlači mlade. Tako, ne samo što nećemo tražiti da plaćaju oni ili njihove države, nego ćemo kvalitetne stimulisati stipendijama i drugim pogodnostima. SAD ostvaruju prosperitet u velikoj mjeri zahvaljujući tome što svojom politikom stipendija, studijskih boravaka i sl., privlače mlade ljude iz cijelog svijeta koji idu tamo da se školuju, da se usavršavaju, magistriraju, doktoriraju, što znači da veliki procenat njih i ostane tamo. I tako je država na dobitku. Problem nema država u koju studenti dolaze, već država iz koje odlaze. Nije bio problem Srbije što su dolazili talentovani i ambiciozni mladi ljudi iz Crne Gore da tamo studiraju, i da većina tamo ostane, nego je to bio veliki problem Crne Gore. Svi znamo da je glavni problem Srbije odliv mozgova ka zapadnoj Evropi, a da je dobra stvar što se to djelimično nadoknađivalo prilivom mladih ljudi iz okruženja, pa i iz Crne Gore. To bi u svojim prijetnjama trebao da ima u vidu ministar pravde Srbije. Uostalom, zna on to dobro, ti svršeni srednjoškolci u novu sredinu dolaze uz poklon sa kapitalom koji je neka druga sredina uložila u 12 godina njihovog prethodnog školovanja. To pitanje ne treba predstavljati politikantski i pokušavati da se ono što je velika korist Srbiji predoči kao problem.

Šta je još važno za reforme Univerziteta?

Važna je reforma nižih stepena obrazovanja kao integralnih dijelova jednog sistema. Na strateški način reagovali smo opredjeljenjem da proširimo mrežu visokoškolskih jedinica po regionima Crne Gore kako bi se studiralo pod što povoljnijim uslovima. Tu ima i finansijskih i kadrovskih teškoća, ali to pokušavamo da razrješavamo u saradnji sa Vladom i lokalnom upravom.

U kojoj se mjeri crnogorsko društvo u svom razvoju oslanja na nauku?

Mislim da se razvoj svakog društva mora oslanjati prije svega na sopstvenu pamet. Ako pogledamo iskustvo iz prethodnih decenija čini mi se da je propala većina onoga što se zasnivalo na pameti sa strane, na licencama i projektima sa strane. Imali smo elektronsku indrustriju, i drvnu, i mašinsku, ali sve ono što nijesmo sami razvili, kroz kreiranje novih proizvoda ili usavršavanje stranih, propalo je zato što niko spolja neće da vam proda uspješan projekat, proizvod ili licencu. Ako je profitabilan, on će ga proizvesti u svojoj zemlji, a ako ima sumnji i dilema, ako je zastareo, daće ga siromašnima. Mi smo sa takvom logikom doživjeli sudbinu „Radoja Dakića“, Oboda, „Marka Radovića“ itd.

Šta u nauci smatrate svojim najznačajnijim rezultatom?

Ja se uglavnom bavim teorijom signala. Doprinosi su – matematički aparati za obradu i analizu signala i objavljivanje tih novih metoda u vodećim časopisima u svijetu, prije svega u najznačajnijoj ediciji Međunarodne organizacija naučnika i istraživača u oblasti elektrotehnike, IEEE. Objavljivanje radova u tim časopisima se u svijetu smatra vrhunskim rezultatom. Ja sam do sada objavio nešto preko 80 radova u vodećim časopisima. Trenutno sam i jedan od urednika u jednom od tih časopisa IEEE-e. To su neka od priznanja. Uz to idu i ponude i ugovori za konkretne projekte gdje se radi o implementaciji rezultata do kojih sam došao. Posljednjih godinu, godinu i po, imam ugovore sa kanadskim ministarstvom odbrane za radarske signale, po njihovom pozivu. Realizujem neke projekte po pozivu iz Njemačke ali i iz drugih sredina.

Svojevremeno ste bili aktivan političar, prvak reformskih snaga Ante Markovića za Crnu Goru, osnivač Socijalističke partije Crne Gore, koja je kasnije bila suosnivač današnje Socijaldemokratske partije. Istovremeno ste se bavili naukom i pedagoškim radom na Univerzitetu. Kakav je danas vaš odnos prema politici?

Razmišljajući sa ove pozicije i imajući u vidu sve šta se desilo i kako se kod nas stvari dešavaju, vjerujem da nijesam čovjek za politiku. To nije moj teren. Ja sam, čini mi se, dobar univerzitetski profesor, i trudim se da uradim što više u tom naučnom pogledu. Osjećam zadovoljstvo kad to radim isto koliko ne osjećam zadovoljstvo kad se bavim politikom.