Očuvanje višeglasja

Još u vreme socijalizma, bivša Jugoslavija postavila je standard ostvarivanja prava manjinskih etničkih grupa, što se ogledalo i u priličnom broju glasila na jezicima narodnosti, a i u prisustvu ovih jezika u programima državne radio-televizije. Dabome da je i ta priča bila obavijena ideologijom i dominantnim uticajem jedne partije, što se u poslednjoj deceniji prošlog veka izrodilo u, kako je jednom prilikom rekao Pal Šandor, „SPS propagandu prevedenu na mađarski i ostale manjinske jezike“.

„Mađar so“, slovački „Hlos ljudu“, rumunska „Libertatea“, rusinsko „Ruske slovo“, ukrajinsko „Ridne slovo“, romski „Them“, „Hrvatska riječ“ novine su koje, uz pregršt radio i TV stanica, koje u celini ili delimično imaju programe na jezicima narodnosti, ispunjavaju jednu od važnih obaveza međunarodnih konvencija i domaćeg zakonodavstva. Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima i Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina izričito obavezuju države potpisnice, članice Saveta Evrope, da „pomognu, obezbede, ohrabre“ stvaranje medija koji informišu na jezicima manjinskih naroda. Isto zahteva i Preporuka br. R (97) 21, koja govori o promovisanju kulturne tolerancije. Postojanje ovakvih glasila smatra se važnim za očuvanje sopstvenog integriteta i identiteta, manjinskih naroda, ali time i doprinosom za bolju integraciju etničkih grupa u društvo u celini. Naš Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina predvideo je u članu 17. pravo nacionalnih manjina „na potpuno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku“.

Teško je precizno doći do broja medija koji informišu na jezicima narodnosti, jer su i oni deo ukupnog medijskog haosa u Srbiji. Sigurno je da ih, samo u Vojvodini, gde je statistika utvrdila postojanje 28 etničkih grupa, ima nekoliko desetina. Osnivale su ih uglavnom opštine ili pokrajina, što znači da su, jednostavno rečeno, to državna glasila.

Zakoni o radiodifuziji i javnom informisanju Republike Srbije predvideli su privatizaciju svih opštinskih glasila što proizlazi iz pravila demokratskog sveta da medijima ne mogu biti osnivači organi vlasti. Naprotiv, vlast, biznis i ostali centri moći treba da maknu ruke i oslobode uticaja sva javna glasila. U okolnostima u kojima u Srbiji postoji oko dve hiljade elektronskih i štampanih medija sasvim je osnovana pretpostavka da neće svi preživeti i da će bar polovina novina, radio i televizijskih stanica u dogledno vreme nestati sa javne scene, što delovanjem zakona, što tržišta. Realna opasnost preti i informativnim kućama manjinskih naroda. Opštine su, za sada, uglavnom skinule brigu sa sebe, prepuštajući, u poslednje dve godine, osnivačka prava novoosnovanim nacionalnim savetima. Ali na sastave nacionalnih saveta dominantno utiču političke stranke manjinskih naroda, a kako se u nekoliko slučajeva može videti, to privileguje pojedine nove osnivače medija koji su bliski upravo svojim manjinskim političarima.

Osnovno pitanje u ovoj stvari jeste: da li su mediji koji informišu na jezicima narodnosti u rukama te narodnosti u najširem smislu, njihovog govornog prostora i javnog mnjenja, opšteg interesa građana određene nacionalnosti ili političkih grupa i njima lojalnih pojedinaca. Prava manjinskih naroda, kao ni prava većinskog ne ostvaruju se na pravi način ako u ovoj oblasti ostane sprega medijskih menadžera i svejedno koje vlasti.

U Srbiji kao izrazito multietničkoj zajednici veoma je važno da opstanu ili nastanu novi mediji koji govore jezicima manjina. Država, što znači i opština, region, pokrajina, treba da pomogne. Mogu to da učine davanjem zgrada i prostora na besplatno korišćenje, nabavkom opreme, subvencijama i donacijama, ali ne mogu da budu osnivači ni vlasnici, a pogotovo ne tutori. Samoorganizovanje manjinskih naroda, njihova inicijativa i upliv u uređivačku koncepciju, od presudne su važnosti. Kao udruženja građana, nevladine organizacije, uz principijelnu pomoć nacionalnih saveta, problem mogu rešavati na najcelishodniji način. I ne treba uvek tragati za bogatašem iz svog etniciteta koji bi kupio ili osnovao novine. Princip anonimnog kapitala, što znači većeg broja malih akcionara, u ovom poslu daje najbolje rezultate.