„Učešće ljudskog faktora u bujičnim poplavama 4. oktobra je bilo prisutno i katastrofa se značajno mogla ublažiti”, kaže za „Vreme” akademik dr Muriz Spahić, stručnjak za hidrologiju i geografiju, osnivač Udruženja geografa BiH i bivši dekan i profesor na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Sarajevu
U nevremenu koje je 4. oktobra pogodilo Bosnu i Hercegovinu poginulo je najmanje 20 osoba, a i dalje traga za barem nestalih. Najviše stradalih je u Donjoj Jablanici, a izgubljenih života u ovoj katastrofi ima i u selima kod Fojnice i Konjica.
O uzrocima poplava za „Vreme” govori akademik dr Muriz Spahić, stručnjak za hidrologiju i geografiju, osnivač Udruženja geografa BiH i bivši dekan i profesor na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Sarajevu.
„VREME”: Šta je prouzrokovalo toliku količinu padavina u kratkom roku i zašto su bile tako intezivne bujice?
MURIZ SPAHIĆ: Te noći između 3. i 4. oktobra na sliv Neretve u riječnom profilu od Jablanice do ušća Neretvice u Jablaničko jezero kod naselja Buturović polje i u slivovima riječnog sistema Fojničke rijeke u koje spadaju pritoke Bosne u trouglu između Kiseljaka, Fojnice i Kreševa koji pripadaju regiji srednje Bosne, desilo se iznenadno snažno nevrijeme.
Došlo je do provale oblaka, prema nekim izvještajima za dva do tri sata izlučilo se preko 300 litara vode po jednom metru kvadratnom.
To je tromjesečna prosječna količina padavina za ove slivove.
Padavine su pokrenule sve što je bilo pokretno na slivu uključujući kamenitu podlogu, tlo, drvene otpatke i drugi materijal i transporovale u niže nadmorske visine produbljujući postojeće potoke pretvarajući ih u vododerine i bujice.
Provala oblaka uslovljena je nažnim jugozapadnim ciklonom sa Sredozemlja, posebno Jadranskog mora, čiji se središnji najizraženiji krak usmerio preko, dosta niske, Dalmatinske zagore prema Dinarskom sistemu. Nailaskom na visoke planine najprije Čabulje, Prenja i Čvrsnice u slivu Neretve, a potom Zec-planinu, Pogorelicu i Bitovnju u srednjoj Bosni.
U ciklonalnoj aktivnosti došlo je kombinacije konvektivnih i orografskih atmosferskih procesa, kojim je ogromna količina vodene pare usljed uzlaznog strujanja uz planinske padine, topla vazdušna masa vrlo brzo kondezirala obrazovala kumulonibuse koji su se padavinama provalili upravo na ovim prostorima Bosne i Hercegovine.
Koliko je ljudski faktor doprineo katastrofi?
Opisanu prirodnu pojavu je nemoguće spriječiti. Ona se javila kao odgovor na suše iz ljetnog perioda, koje su uticale na egzaracione procese usljed enormnog zagrijavanja površinskih stijena. Sve navedeno je posljedica fluktuacija klime, koje utiču na učestalije stvaranje nevremena.
Učešće ljudskog faktora u pojačanom djelovanju bujica je bilo prisutno i katastrofa se značajno mogla ublažiti.
Da su vododerine na planinskim padinama uređene i redovno održavane, deponijama i smetljištima vođena stalna briga mogla se smanjiti razorna snaga bujica; bujice predstavljaju tekućicu sa transportovanim nanosima.
Ako se na profilu bujica nalaze neuređena odlagališta građevinskog materijala kao što su kamenolomi iznad donje Jablanice evidentno je da će povećati razornu snagu koje su, prema brojnim informacijama, uticale na povećanje smrtnih posljedica.
Koje su posledice neodgovorne gradnje, krčenja šuma i betonizacije, možemo ih očekivati u čitavom regionu?
Svjedoci smo neodgovorne i bespravne (neplanske) urbanizacije, ruralicacije, infrastrukturnih i drugih objekata koji svakako ne doprinose kvalitetu življenja i adaptaciji na klimatske promjene sa značajnim posljedicama.
Svaki antropogeni zahvat u prirodnoj i životnoj sredini mora biti usaaglašen sa svim elementima i faktorima prirodnih procesa. Evidentno je da ne postoji koherentno djelovanje antropogenih radnji, definisanih zakonima, prema prirodnim procesima.
Ovaj nesklad proizilazi iz namjernog (radi profita) i nenamjernog (iz neznanja) ljudskog djelovanja. Brojni su takvi primjeri.
Naselja se podižu u niskim aluvijalnim ravnima koja se periodično plave; to je dio riječnog korita; zasijecaju se siparske, kolivijalne, deluvijalne i proluvijalne padine putnim komunikacijama koje su prve na udaru nastanka odrona, klizišta i bujica, kao što upravo slučaj u Jablanici gdje je odnešena cesta i željeznička pruga na više mjesta.
Ne može se prostornim planovima dozvoliti gradnja naselja na pravcu vododerina, niti izgradnja propusta ispod putnih komunikacija sa propusnim profilom koji može začepiti srednje veliki panj ili blok stijene.
Ne bi se zakonom trebalo dozvoliti da šumsko privredna preduzeća iskorištavaju šumske resurse a da pri tome, pored ostalog, ne vode brigu oko uređenja bujica i pošumljavanja.
Sva djelovanja na prirodnu sredinu morala bi proći etape programskih, dijagnostičkih i prognostičkih istraživanja uz obavezno elaboriranje uticaja na životnu sredinu, nakon sprovedene javne rasprave sa stručnjacima i lokalnom zajednicom.
Koji su rizici u narednim danima i šta se može preduzeti?
U narednim danima predviđaju nove padavine. Ono što me iskustvo uči nakon dugogodišnjeg univerzitetskog predavanja, publikovanja radova i napisanog univerzitetskog udžbenika Klimatologija sa meteorologijom – ne vjerujem u ponavljanja scenarija od prije četiri dana u skorije vrijeme.
Radnje koje su u toku, a smatram ih najvažnijim, su radovi na raščišćavanju, čišćenju i dovođenje u red stambenih i infrastrukturnih objekata.
Kažete da vas iskustvo uči. S tim u vezi, da li ste upozoravali vlasti na bilo koji način na ovakve scenarije?
Naravno da jesam i to više puta. Od 1988. godine se borim protiv izgradnje vodenih brana za potrebe stanovništva i privrede na vodotocima koji su kontaminirani teškim elementima.
U novije vrijeme, kroz Udruženje geografa u Bosni i Hercegovini, zajedno sa drugim udruženjima djelujem na eliminaciji ili smanjenju problema iz oblasti životne sredine posvećenoj faktorima života u raznim sferama, a posebno protiv izgradnje mini hidroelektrana, projektovanju i realizaciji raznih projekata u prirodnoj sredini bez istraživačkih radova i dozvola za koje nisu sprovedene zakonom predviđene procedure.
O tome koliko sam zajedno sa članovima Udruženja geografa u Bosni i Hercegovini involviran u predviđajuće probleme o kojima danas govorimo, najbolje svjedoči podatak da je Udruženje geografa prihvatilo moj prijedlog da organizira Naučni skup sa međunarodnim učešćem prošle godine (2023. god.) na temu: „Geografski uzroci i posljedice prirodnih nepogoda”. Međutim, on nije mogao biti realiziran zbog nedostatka sredstava, jer nam je resorno ministarstvo dalo zanemarujuće simbolična sredstva.
Pitanje budžetskih mesta na Fakultetu političkih nauka (FPN) u Beogradu, zbog kojeg je u utorak protestovala grupa studenata, trebalo bi da bude regulisano do sredine oktobra, izjavio je v. d. dekana FPN Darko Nadić
Profesori Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu podneli su ostavke zbog pritisaka da se pozitivno izjasne o projektu „Jadar“
Kompanija Rio Tinto je podenla zahtev za određivanje obima i sadržaja studije o proceni uticaja na životnu sredinu kojem je navela da se projekat odnosi samo na eksploataciju rude litijuma i bora iz podzemnog rudnika, pa nije poznato ni koje će se vrste otpada i otpadnih voda generisati, saopštio je RERI
Član udruženja „Ne damo Jadar“ Nebojša Petković uputio je pismo ministarki rudarstva i energetike Dubravki Đedović Handanović u kome ju je pitao da li je svesna da je iznošenjem finansijksih detalja o prodaju zemljišta u Gornjim Nedeljicama možda nekoj porodici natovarila na vrat razbojnike i lopove
„Internom istragom smo utvrdili kako je do propusta došlo, a odgovorne osobe su tim povodom sankcionisane i izrečena im je opomena pred otkaz“, navedeno je u zvaničnom saopštenju koje je poslala kompanija Volt nedeljniku „Vreme“ na naš upit
Bivši predsednik Boris Tadić manuo se ćoravog posla u srpskoj opoziciji i preuzeo masno plaćenu poziciju u kineskoj kompaniji. Ispada da je sve vreme propovedao vodu, a pio vino
„Otvaranje" nove glavne autobuske stanice u Beogradu bio je još jedan fijasko gradonačelnika Aleksandra Šapića, znak da ga je imenjak mu Vučić „pustio niz vodu" i da je u sukobu dvojice bivših funkcionera Demokratske stranke pobedu odneo Goran Vesić
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
