Koje je boje Kleopatrina koža

Dokumentarni serijal drama “Afričke kraljice” u produkciji Netflixa počeo je ovog februara pričom o kraljici Nizinge, vladarki naroda Mbundu. Džejda Pinket Smit, supruga Vila Smita koja je bila narator prve priče, istakla je da je neophodno popularizovati priče o crnim kraljicama, što je jedna od zapostavljenih tema današnje popularne kulture. Niko nije ni mogao da nasluti koga sve glumica ima u vidu, sve do 12. aprila kada je na platformi objavljen prvi trejler za drugu sezonu Netflixovog serijala, o poslednjoj kraljici Egipta Kleopatri VII.

Osim što je sama vizuelna predstava kraljice bila šokantna za auditorijum, jer egipatsku vladarku glumi britanska tamnoputa glumica Adel Džejms, u trejleru se pojavljuje profesorka istorije sa koledža Hamilton Šeli Hejli, koja tvrdi: “Kleopatra je bila crnkinja.”

Stanovnici Egipta odmah su pokrenuli peticiju za ukidanje sezone o Kleopatri, uz obrazloženje da je to ništa drugo nego otimanje prošlosti jednog naroda, i da serija promoviše afrocentrizam, kojem je cilj da narodu Egipta oduzme prošlost i identitet. Međutim, na dan objavljivanja serije na striming platformi peticija jedva da je imala deset hiljada potpisa, ali je zato advokat Mohamed al Samari podneo tužbu protiv Netflixa u ime nezadovoljnog naroda Egipta.

U svetlu trenutnih događaja, postavlja se važno pitanje: zašto Egipćani iskazuju toliko gneva, s obzirom na to da Kleopatra VII, iako vladarka, nije bila egipatskog porekla?

Kleopatra potiče iz makedonsko-grčke dinastije Ptolomeja, koja je dobila ime po jednom od generala Aleksandra Velikog koji je, nakon iznenadne smrti velikog osvajača, preuzeo kontrolu nad Egiptom. Iako je dinastija Ptolomeja vladala Egiptom tokom tri veka, nijedan faraon iz te dinastije nije stupio u brak sa autohtonim stanovnicima niti s nekim van svoje uže porodice. Zbog toga se i kod poslednje kraljice zadržava etničko poreklo osnivača njene dinastije koji je bio Grk.

Na veliku sreću za današnje nauke, umetnici starih Egipćana su posvećivali veliku pažnju atributima karakterističnim za različite rase ljudi. Odličan primer je Ramzes II, koji je na jednom reljefu u Memfisu prikazan kako pokorava neprijatelje. Karakteristike tadašnjih neprijatelja Egipta, dakle Nubijaca, Sirijaca i Libijaca, jasno se vide na tim reljefima – oni su tamnoputi.

Nažalost, moderna nauka nije uspela da pronađe ništa više od nekoliko novčića iz Kleopatrinog perioda. Lik kraljice jasno je na njima oblikovan prema standardima koji se pripisuju helenističkim vladarima, s kukastim nosem, visokim čelom i širokim očima uronjenim u lice. Zanimljivo je da je kraljica Kleopatra mnogo češće prikazivana u umetničkim delima nakon njene smrti nego za života. Prvi je čuveni portret kraljice iz Herkulaneuma koji se datuje u prvi vek nove ere, na kojem je autor koristio iste helenističke motive kao na novcu iz njenog perioda.

Sledeće likovne predstave Kleopatre VII pojavljuju se tek tokom 16. i 17. veka, kada postaje tema slikara tadašnje Francuske, poput Antoana Difora i Kloda Vinjona. Za razliku od svojih starijih kolega umetnika, oni je prikazuju kao srednjovekovnu vladarku neke od kraljevskih država Evrope.

U kulturi Egipta, Kleopatra VII se pojavljuje tek 1874. godine u delu Žan- Andrea Riksensa, koji lik kraljice vraća u period helenizma, dok njenu pratnju predstavlja s klasičnim karakteristikama egipatskog naroda.

U 20. veku, Kleopatrom se bavio film. Većina nepravedno dodeljuje titulu prve uloge Kleopatre Elizabet Tejlor, koja je briljirala u istoimenom filmu iz 1963. godine, pa možda i podstakla visoko rangiranje ove vladarke u popularnoj kulturi. Međutim, prva je ipak bila Teda Bara, 1917, još u vreme nemog filma.

Pitanje boje kože starih Egipćana tema je raznih naučnih debata još od druge polovine prošlog veka. Dakle, šta kaže nauka? Da li Egipćani imaju ikakve veze sa centralnom Afrikom?

Istraživanje koje je objavljeno u naučnom časopisu “Nature Communications”, a predvođeno Verenom Šuneman sa Univerziteta u Cirihu, pokazuje da se genom koji pripada stanovnicima Centralne Afrike pojavljuje u manje od tri procenta posmrtnih ostataka, u ovom slučaju mumija, vladara Egipta. Poređenja radi, današnji stanovnici Egipta dele oko osam procenata genoma sa svojim komšijama koji naseljavaju centralne oblasti Afrike. I time se donekle može završiti rasprava i reći da stanovnici modernog Egipta imaju pravo da izražavaju nezadovoljstvo zbog izbora glavne glumice u dokumentarnoj seriji. Međutim, naučna istraživanja koja se bave istorijom pružaju drugačije dokaze.

Između 744. i 656. godine pre nove ere, na prestolu Egipta su sedeli nubijski kraljevi. Taj period je poznat u egiptologiji kao Treći međuperiod, a vladari tog perioda se svrstavaju u vladare dvadeset pete dinastije. U ovom slučaju, Nubijci su bili osvajači. Kraljevina Kuš je 744. godine pre nove ere napala i osvojila Egipat, čime su Nubijci došli na vlast. Zanimljivo je da, iako su vladali gotovo pun vek, nisu pokušali da izmene tadašnja verovanja već su nastavili da poštuju egipatsku religiju i običaje. Na slikama i reljefima tog perioda većina likova ima tamniju boju kože i atribute koji su do tada oslikavali lik neprijatelja iz Nubije. Godine 656. pre nove ere sa prestola je svrgnut i poslednji kralj iz ove epohe, a na čelo Egipta se ponovo vraćaju Egipćani.

Ako je Netflix zaista imao želju da se bavi popularizacijom vladarki afričkog kontinenta, što je pohvalno, postavlja se neizbežno pitanje: zašto je Egipat morao da bude predstavljen likom Kleopatre? Jer, nemoguće je ne spomenuti ime kraljice Hatšepsut, koja je vladala dolinom Nila gotovo 1500 godina pre rođenja Kleopatre VII. Iako je Egipat poznat široj javnosti, zabrinjavajuće je da se popularno znanje uglavnom oslanja na vladare poput Kleopatre VII i Tutankamona, a zanemaruju se veoma važne ličnosti koje su predstavljale kulturu Egipta.

Deluje da izbor Džejde Pinket Smit, koja se u drugoj sezoni “Afričkih kraljica” potpisuje kao producent, nije najsrećniji. Kada se sve uzme u obzir, ako odlučite da pogledate drugu sezonu serije “Afričke kraljice” možete to učiniti na dva načina: možete kritički posmatrati dokumentarni sadržaj, ili možete zanemariti boju kože glumice, ignorišući dokumentarni aspekt serije, fokusirajući se na sadržaj kao na fiktivnu akcionu dramu koju je Netflix, tradicionalno, uradio veoma dobro.