Ko je bio prvi vlasnik Ćacilenda

Prvi vlasnik Pionirskog, nekada Kraljevskog parka, bio je “njegovo gospodstvo” Stojan Simić (1797–1852), predsednik Državnog saveta u vreme kad su ustavobranitelji zbacili Obrenoviće i došli na vlast u Srbiji. Bio je poznat po najlepšoj kući u tadašnjem Beogradu, kao jedan od čuvene “braće Simić”, i po burnom političkom životu.

Njegova porodica potiče iz sela Sremčice, kod Beograda, ali su Stojan i njegov mlađi brat Aleksa rođeni u Boljevcima, u Sremu, gde je porodica dobila imanje od austrijskih vlasti. Stojanov otac Đorđe bio je podoficir u austrijskoj vojsci. U njegovoj četi srpskih “frajkora” započeo je vojničku karijeru Đorđe Petrović Karađorđe, dobrovoljac iz Srbije. Upamćeno je kako je komandir Đorđe Simić jednom prilikom izgrdio i izudarao svog imenjaka po glavi i licu kriškom lubenice koju je ovaj jeo i zbog nje sporo ustajao posle izdate komande. Kasnije, kad je Karađorđe podigao ustanak, Đorđe se vratio u Srbiju i odmah se stavio pod komandu svog bivšeg vojnika. Između Prvog i Drugog ustanka ponovo je bio u austrijskoj vojsci i godinu dana ratovao protiv Napoleona, pa se vratio u Srbiju na poziv Miloša Obrenovića. Odmah po završetku Drugog ustanka, u jesen 1815, u Beogradu ga je, bolesnog i odrpanog, našao sin Stojan, tek stasao mladić iz Srema. Poklonio je ocu svoje odelo i nešto novca koji mu se zatekao pri ruci, a sam se, bez ičega, otisnuo lađom niz Dunav u svet.

Stojan je u Hotinu počeo da služi kao pandur u srpskoj izbegličkoj koloniji, gde je našao i Karađorđa i Janićija Đurića, a potom je prešao u Bukurešt da najpre radi u fabrici burmuta, a potom kao službenik kod Miloševog agenta Mihaila Germana, beogradskog Cincarina. U njegovoj kancelariji se upoznao i sa osnovnim pojmovima državne administracije i kao pismen mladić, učen u manastiru Fenek, brzo je napredovao pa prešao u Kragujevac, u kneževu kancelariju. Knez Miloš je u njemu video čoveka koji mu se može naći u svakoj prilici, pa ga je uveo u državnu službu. Ubrzo mu se pridružio i mlađi brat Aleksa. Obojica su bili izuzetno visoki, snažni i okretni momci, da ih je jedan engleski putopisac nazvao Herkulima. Vuk Karadžić je tokom svojih boravaka u kragujevačkom dvoru Stojana uneo i u svoju “osobitu građu”, koju za života nije objavljivao zbog “bezobraznih i besavesnih šala i majstorija u sprdnji i potprdici”, u kojima je Stojan prednjačio, a što je kod kneza Miloša katkad umela biti veoma cenjena osobina. Nešto tiši Aleksa ostavio je iza sebe “sećanja na kneza Miloša” kao jedan od najrealnijih memoarskih zapisa i izvora iz tog vremena, čak sastavljenih u njegovom opozicionom periodu.

Stojan je jedno vreme zvanično radio kao “tatarin” (dvorski poštar) između Kragujevca i Carigrada. Oba brata su po kneževom zadatku putovala i u druge diplomatske misije, do Bukurešta i Jašija, a Stojan je, kao visoki činovnik, nosio i knežev novac kojim je kupovao imanja u Vlaškoj i trgovao solju preko kapetana Miše Anastasijevića i trgovca Gice Oprana. Ali, često je bio i žrtva kneževog gneva, kad mu je pretio batinama. Umeo je da ga protera sa službom po raznim mestima, da bude upravnik skele na Dunavu, u Ramu i Dubravčici, ali je ipak imao u njega poverenja. Kad je knez Miloš 1833, prema Bukureškom ugovoru, pripajao Srbiji šest preostalih nahija iz Karađorđevog vremena, Simić je jahao na čelu vojske koja je oslobodila Kruševac. Ispostavilo se da je u Karađorđevo vreme upravo njegov pokojni otac, Đorđe Simić, oslobađao Kruševačku nahiju, što je znao i knez Miloš i upravo zbog toga mu poverio taj zadatak, kao nagradu.

Dve godine kasnije, Stojan je zajedno sa knezom Miletom Radojkovićem iz Jagodine upao s vojskom u Kragujevac i naterao kneza Miloša da donese Sretenjski ustav. Kasnije je, do donošenja novog ustava 1838, uglavnom boravio u Vlaškoj gde je dočekivao druge ustavobranitelje (Jevrema Obrenovića, Đorđa Protića, Radovana Damjanovića i druge), tzv. bukurešku grupu, koji su preko ruskog barona Rikmana radili protiv kneza Miloša. Kao jednom od glavnih vođa ustavobranitelja, knez Miloš mu se makar na rečima osvetio kad je 1839. polazio u izgnanstvo, dobacivši mu u šali s lađe u Beogradu da bi “mogli da menjaju žene”, pošto je Simićeva supruga Bisenija bila tada u Vlaškoj, a kneginja Ljubica ostala u Beogradu.

Tri godine kasnije, kad su ustavobranitelji zbacili s prestola i prognali iz zemlje sve Obrenoviće, ne samo kneza Mihaila, Stojan Simić je postao predsednik Državnog saveta, tela koje je imalo više vlasti od novog kneza Aleksandra Karađorđevića pristiglog iz emigracije. Pošto Aleksandar u Beogradu nije imao ni kuću, Stojan Simić je svoju upravo sagrađenu palatu, koja se nalazila između današnjeg Starog i Novog dvora, prodao državi, kako bi država knezu i vladarskoj porodici ustupila “konak za obitak”. Simić je u njoj živeo samo nekoliko godina. Ta kuća je imala dvorište. Kad se u njegovu kuću uselio Aleksandar Karađorđević, dvorište je pretvoreno u dvorsku baštu koja je polovinom prošlog veka postala Pionirski park, a od aprila ove godine “Ćacilend”.

foto: muzej grada beograda

Detalji o kraljevoj bašti su dostupni iz memoara kralja Petra i njegovog druga iz detinjstva Đorđa Simića, Stojanovog sina. Obojica su zapisali da su se igrali u dvorskoj bašti “prepunoj stogova sena” i drveća oko kojih su se jurili, dakle, u sadašnjem “Ćacilendu”, sećajući se kako je kuća Stojana Simića postala “dvor”, a da ju je narod sve vreme nazivao “beogradskim konakom”. Tada je u dvorskoj bašti odavno postojao uređen dvorski park sa nekoliko zgrada za ađutante i druge dvorske službe, kolonadama cveća i stazama. Tu je, na mestu takozvanog Malog dvorca do ulice, podignuto velelepno zdanje dvora kralja Milana (današnja Skupština grada Beograda), u kome Obrenovići nisu živeli već su samo održavali praznične i državne ceremonije. Kralj Petar je na mestu bivše zgrade Ministarskog saveta (Vlade Srbije) postavio kamen temeljac za Novi dvor (danas zgrada Predsedništva Srbije), a na mestu bivše Batal džamije, iza zadnje kapije svog dvorišta, postavio je kamen temeljac za zgradu Narodne skupštine, u znak simboličkog i trajnog pomirenja između bivšeg i sadašnjeg vremena i nasleđa, “turskog” i “srpskog”.

Stojan Simić je sebi sazidao novu kuću 1844, preko puta svoje stare kuće, tamo gde se danas nalazi Spomenik ruskom caru Nikolaju. Ulaz joj je bio prema Abadžijskom sokaku, današnjoj Ulici kraljice Marije, a prozori prema dvoru. S tih prozora porodica Simić je narednih 60 godina gledala u prozore tri kneza i tri kralja iz dve dinastije koje su se smenjivale. Gledala je i krvavi pir oficira koji su 1903. izbacili kroz prozore na ulicu izmasakrirana tela kralja Aleksandra i kraljice Drage Obrenović. I gledala je, posle Majskog prevrata, kako se nakon 45 godina vratio sin kneza Aleksandra Karađorđevića, kralj Petar, školski drug Stojanovog sina Đorđa.

Kad su se Đorđe Simić i Petrova sestra Jelena Karađorđević nakon njenog povratka iz izgnanstva venčali, ona se uselila u Simića kuću. Tada je imala priliku da uđe i u svoju rodnu kuću, u dvor, jer ih je oboje primio i darivao knez Mihailo, u vreme svoje druge vladavine, neopterećen dinastijskom uskogrudošću. Jelena je umrla mlada, u Italiji, na jezeru Komo, a Đorđe je ostao udovac. Posle pogibije kneza Mihaila 1868, u njegovu kuću je iz Beča nekoliko puta dolazila kneževa udovica, kneginja Julija, jer je radije odsedala kod svoje prijateljice Bose, Đorđeve sestre (najlepše Beograđanke tog doba), nego u dvoru kojim vladaju namesnici i maloletni knez Milan.

Đorđe Simić je svoju kuću prodao ruskom poslanstvu a sam se preselio u kuću bliže Sabornoj crkvi. Upamćen je kao “poslednji srpski diplomata XIX veka”, predsednik vlade, ministar, predsednik srpskog Crvenog krsta, poslanik u Beču i Carigradu i, kako svedoči jedan hroničar, “veliki protivnik kralja Milana”. Sastavio je rukopis o “propasti dinastije Obrenović”, koji nije objavio za života. Ženio se tri puta, a najmlađeg sina dobio je u poznim godinama u Beču 1913, ali nije održao ni taj brak. Živeo je galantno, aristokratski, smatrajući da “otmenost obavezuje”. Umro je iste godine kad i njegov vršnjak Petar Karađorđević, 1921, dočekavši stvaranje Jugoslavije. U to ime, pred smrt, preselio se u Zemun.

“Beogradski konak”, kako je narod zvao prvobitnu kuću Stojana Simića, srušen je 1904. posle preseljenja kralja Petra u Stari dvor, a dvorske zgrade u parku prema Narodnoj skupštini srušene su 50-ih godina XX veka. Tada je ceo taj prostor pretvoran u javnu površinu za građanstvo, nazvanu Pionirski park. Simbolička veza između zdanja Narodne skupštine i današnjih zgrada Starog i Novog dvora, spojenih velelepnim parkom, predstavlja još od polovine XIX veka ne samo centar Beograda već i reprezentaciju srpske državnosti duge dva veka na jednom gradskom i arhitektonskom pravouganiku. Danas je to “Muzej na otvorenom”.

Ali nikada nikom za 80 godina nije pala na pamet ideja da taj velelepni prostor pretvori u bilo šta frivolno. Bio bi to amblematičan udar na celokupnu modernu istoriju Srbije, dugu dva veka.