Sigurnim korakom novinar i publicista Dragoslav Simić osvaja razne medije: prvo je kao dugogodišnji novinar Drugog programa Radio Beograda postao cenjen po emisijama različitih naziva i formata, rađenim često neposredno, uživo, o neverovatnim sudbinama ljudi raznih generacija, profesija i društvenih statusa. Zatim je Dragoslav Simić prilagodio format autorskih emisija novom dobu i neodoljivom mediju interneta, pa je nastao audio i foto-arhiv gde nismo samo slušali, već smo mogli da čitamo i gledamo njegove sagovornike. A sada je pred nama i knjiga, izbor iz višedecenijskog serijala radiofonske emisije „Govori da bih te video“, pod nazivom Glasom pisana istorija u izdanju beogradskog Clia!
Sagovornike i teme autor je lično otkrivao, znao da prilagodi radijskom mediju i da otkrije i podstakne ispovesti, probudi duboko zakopana sećanja i najtananija osećanja. Među njima nema nevažnog svedočenja, nema malih priča. Ova alternativna istorija, po rečima Dragoslava Simića – pisana glasom, pokriva veoma raznorodne teme: od mukotrpnog života dede Ignjata Cvjetkovića u gudurama Bosne s početka 20. veka i dobrovoljca Petra Jovića koji tokom Prvog svetskog rata iz austrougarske beži u rusku vojsku, a potom se priključuje Solunskom frontu; od seljaka iz Gruže Živadina Stevanovića koji odlazi na Svetsku izložbu u Njujorku i sreće Teslu, do diplomate Miloša Tošića koji Tesli pozajmljuje novac; od obaveštajca Žarka Popovića koji prati Pavelićeve ustaše u Italiji i sprečava prvo pripremano ubistvo kralja Aleksandra, do dr Anke Matić koja u Parizu spasava naše učesnike Španskog građanskog rata i vraća ih u Jugoslaviju… Tu su i sećanja princa Tomislava Karađorđevića na svakodnevni život na dvoru, kao i na odnose s braćom Petrom i Andrejom. Tridesete godine su obeležene panslavizmom sokolskih društava, o čemu svedoči Jovanka Jovanović u najstarijem sačuvanom radio-zapisu iz 1938. godine, dobijenom iz Praga, a „prvi Jugosloven“, Vane Ivanović, seća se – između ostalog – kako je, kao uspešan sportista u trčanju preko prepona, na Olimpijadi u Berlinu uspeo da organizuje svoje drugove da ne pozdrave Hitlera.
Početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji oživljen je živopisnim pričama i sećanjima Aleksandra Fredija Mošića na Beograd i njegova putešestvija po Jugoslaviji u želji da se priključi vojsci koja se raspadala. S druge strane, sećanja pilota Velizara Vučkovića, koji je bombardovao nemačke tenkove i kolone, govore o etici zbog koje se i život stavlja na kocku. Potresna je ispovest Mileta Miličevića koji je ostao invalid celog života od četničkih batina koje je kao dete dobio 1943. godine. Nikola Kosić, učesnik puča 27. marta 1941, predao je ogromnu arhivu Srpskoj akademiji nauka i umetnosti o našoj emigraciji u SAD, dok su životni nazori izbegličke vlade i srpskih intelektualaca u Engleskoj osvetljeni sećanjima Desimira Tošića, koji je početkom devedesetih godina bio jedan od retkih povratnika u Jugoslaviju i aktivnih učesnika demokratskih promena.
Živopisna sećanja Vojislava Bubiše Simića odnose se na njegov svakidašnji život neposredno pre, tokom i posle Drugog svetskog rata, a posebno na ulogu Radio Beograda i muzike. Janko Hrkalović, jedan od najuglednijih beogradskih knjižara, govori o nepravičnom i dramatičnom zatvaranju svih privatnih knjižara s dolaskom komunističkih vlasti. Vreme neviđenih, nečovečnih represalija doživela je na Golom otoku Miljuša Jovanović, samo zato što je bila sestra generala Arse Jovanovića i zato što je bila odlučna da se ne pokori naredbama nadređenih; a greh književnika Mihajla Mihajlova se vezuje za njegove napise pod nazivom „Moskovsko leto“ i tzv. Zadarsku grupu disidenata sedamdesetih godina prošlog veka.
O odnosima među najvišim jugoslovenskim rukovodiocima, o harizmatičnosti predsednika Tita i o njegovoj međunarodnoj ulozi u vreme destaljinizacije Sovjetskog Saveza i pripremama za konferencije Nesvrstanih govori Budimir Lončar, diplomata i poslednji ministar spoljnih poslova SFRJ, koji svedoči i o nespremnosti i nesposobnosti jugoslovenskog rukovodstva nakon Titove smrti da se prilagodi novim istorijskim okolnostima.
Pred početak rata devedesetih, psihijatar dr Jovan Rašković govori o ideologizaciji koja je dovela do svih nesreća našeg društva, do mržnje, do identitetskih problema, nacionalizama, do redukovane svesti… Konstatovao je da je naše društvo – paranoidno! Zato se nije trebalo čuditi što je ubrzo nakon tog intervjua došlo do rata. Svedok Dragoslavu Simiću je bila i profesorka žurnalistike u Sarajevu Vlatka Krsmanović, zatvorena na Palama gde je sretala svoje studente u vojničkim uniformama: bila joj je namenjena uloga taoca za razmenu zatvorenika.
O posledicama sankcija Ujedinjenih nacija uzbudljivo govore mornari s broda „Durmitor“ koji je bio „zarobljen“ u baltimorskoj luci 1994. godine: bili su izolovani i živeli su uglavnom od milosti lokalnog stanovništva.
Za rat devedesetih godina vezuju se još dva svedočenja: dnevnička proza akademika Ljubomira Simovića pod nazivom Guske u magli, o prvom danu bombardovanja 24. marta 1999. godine, kao i neverovatna priča Šanjija Kelemena iz Kikinde, koji je od rata pobegao u Budimpeštu i tamo prodavao sladoled. Sećao se da su se tih godina na prodaju nudili čak i upaljači za atomsku bombu! Radio je i u Grčkoj i u Dominikanskoj Republici, a onda je u turističkoj Meki Vinji del Mar postao zaštitni znak celog Čilea – „VIP ulični zabavljač Aleks Bufon“.
Govorne emisije Dragoslava Simića, transkribovane u tekstove, odnose se i na druga polja: Živica Tucić veoma kritički govori o našem mentalitetu, lažnoj religioznosti, nedostatku obrazovanja, neznanju, prenaglašavanju nacionalnog, o duhovnom i moralnom umiranju, primitivizmu, banalizmu i individualizmu, kao i o profiterstvu i arogantnoj vlasti.
Dva teksta su posvećena novinarima: jedan – predratnom novinaru kriminalističke rubrike „Politike“ Miroslavu Nikitoviću, a drugi – uglednoj i nepoklekloj novinarki Milici Lučić Čavić, dugogodišnjoj urednici Radija Slobodna Evropa nakon što je Milošević „očistio“ s televizije sve nepodobne osobe. Njena maksima je da jednu državu ne čine teritorije, već ljudi.
Dok naša prva glumica Ita Rina evocira svoju blistavu karijeru vezanu za koprodukciju između nemačkih i domaćih filmskih poslenika ranog perioda kinematografije, popularni Cune Gojković se seća svojih pevačkih prvenaca pred početak Drugog svetskog rata. Glumica Ksenija Jovanović govori o svom privatnom životu, porodici i paradoksima koji su je pratili kroz karijeru. Pop i rok muzika, karikatura i performansi – predmet su emisije posvećene Jugoslavu Vlahoviću. Profesor univerziteta Raško Dimitrijević govori o Ujeviću i Bojiću, Andriću i Rakiću, Dostojevskom i Ničeu, Šekspiru i Geteu, Valeriju i Rilkeu, Kamiju i Hamsunu… S druge strane, profesor Ljubiša Rajić postavlja pitanja etike i posebno nauke koja ne sme da bude zavisna od politike, nacije, vere, pola, rođačkih veza… O etici, hijerarhijama u društvu, aksiološkim pitanjima i gubitku sposobnosti za vođenje dijaloga razmišlja sociolog Đuro Šušnjić.
Najzad, dve istoričarke, Latinka Perović i Dubravka Stojanović, odredile su se na različite načine: Latinka Perović se postavila kao analitičarka političkog mentaliteta, sa sećanjima na vreme njenog aktivnog bavljenja politikom i kritičkog stava, kako ona tvrdi, da je došlo do „petrifikovanja našeg patrijarhalnog supstrata“. Dubravka Stojanović analizira šta je to što muči jednog istoričara. I konstatuje da istoričar uvek piše s pozicije svoga vremena i o onome što ga najviše zanima, što živi.
Pridružujući se znanim imenima našeg društva i naše kulture, mnogi autorovi sagovornici koji su do sada bili anonimni, postaju i sami važni učesnici, s imenom i prezimenom, u kreiranju ove alternativne istorije pune emocija, istinitih događaja, oživljenih likova i neobičnih situacija. Nijedna priča ne može slušaoca, a sada ni čitaoca, da ostavi ravnodušnim, jer iz svih svedočenja izbijaju autentični događaji, sveža sećanja, iskrenost i neposrednost pristupa, uz bogatstvo ideja, neočekivanih ličnosti, podsećanja na nekadašnje vrednosti, običaje ili načine života. A često se suočavamo s ljudima koji pronalaze puteve prevazilaženja stalnih neminovnosti zle kobi, što govori o snazi i inventivnosti, nemirenju i borbi – svih generacija naših ljudi, bilo koje da su profesije, godišta ili porekla. Volela bih da se i tako čita ova dragocena i uzbudljiva knjiga Dragoslava Simića.
