Slika Nemačke u štampanim medijima u Srbiji 2003–2014.

Cilj ovog projekta jeste analiza slike Nemačke u srpskoj štampi u periodu od 2003. do 2014. godine. Naglasak je na dominantnim predstavama Nemačke u pisanim medijima, temama kojima se srpska štampa bavi vezanim za Nemačku, njene političare, društvo, kulturu, istoriju i odnose između nemačkog i srpskog naroda, organizacija i pojedinaca. Važno je na početku naglasiti da se Nemačka najčešće posmatra kroz prizmu odnosa između dve zemlje ili poređenja određenih aspekata njihovih društava, dok je tekstova koji se bave isključivo Nemačkom znatno manje.

Veze između različitih zemalja i ljudi nastaju iz primarnog i sekundarnog iskustva. Dok primarno podrazumeva sopstveno posmatranje i neposredni kontakt, sekundarno se stiče posredstvom drugih. Većinu slika o svetu ipak stvaramo zahvaljujući masovnim medijima. Iako u vremenu globalizacije štampani mediji, i sami izuzetno heterogeni, predstavljaju samo jedan od izvora informacija, oni jesu bitni kada je reč o tumačenju stvarnosti, imajući u vidu da poseduju određeni autoritet i ugled, dolaze do velikog broja ljudi, streme aktuelnosti sadržaja.

Kada je reč o medijskoj (re)konstrukciji stvarnosti odnosno slici koju mediji stvaraju/obnavljaju, treba se podsetiti dečije pesme Slon Jovana Jovanovića Zmaja. Slepi drugovi su otišli do Indije da „vide“ slona oslanjajući se na čulo dodira. Kada su stigli, stvar je bila sasvim jasna: za onoga ko je opipao slona s boka, životinja je izgledala kao zid, za drugoga koji je dotakao uvo, slon je bio kao lepeza, za trećeg koji se dohvatio repa, on je bio poput užeta… Pesma se završava strofom: Posle su se prepirali / dugo zdravo, / koji od njih šest slepaca / ima pravo./ Ta svaki je im’o pravo / nešto malko, / al’ celinu nije pozn’o / baš nijedan, / baš nikako. Jednostavno, medijska stvarnost bi se mogla ovako opisati: uvek su u tekstovima, prilozima, čak i na fotografiji, prisutni segmenti a celinu je teško sagledati. (Verovatno da su Merten, Šmit i Vajšenberg, pišući o konstruktivizmu, najzvučnije formulisali dilemu o odnosu stvarnosti i medija – da li mediji predstavljaju stvarnost ili je uspostavljaju.)

Ako bismo sledili konstruktivističku argumentaciju, novinarska kao i bilo čija druga percepcija stvarnosti ne može biti potpuno objektivna, a tu je i način na koji štampani mediji funkcionišu, a tiče se manjka prostora, vremenskog pritiska, zahteva tržišta, određene forme i stila i, konačno, postoje namerno izvrtanje činjenica, prećutkivanje informacija, izostavljanje konteksta, tendenciozan odabir tema i sagovornika, naglasak na određenim, jednostranim elementima, načinu interpretacije, moralnom vrednovanju itd.

Konačno, kao konstitutivne činioce u stvaranju određenih nacionalnih slika između država, Kenet Boulding ističe tri važne dimenzije: 1. geografski prostor, teritorije i njihove granice; 2. neprijateljstvo odnosno prijateljstvo; 3. snage odnosno slabosti (političke, ekonomske, vojne). Naravno, ma koliko individualne i kolektivne slike o određenoj grupi bile ukorenjene, one nisu nepromenljive.

Period istraživanja ove studije započinje u martu 2003. godine. Tada je ubijen srpski premijer Zoran Đinđić, ličnost koja je na poseban način povezivala Nemačku i Srbiju. Period od 11 godina obuhvata promene u odnosima između dve države, a stvorio se utisak u javnosti da je od tog trenutka taj odnos, naglo poboljšan od kraja 2000. do 2003, išao silaznom putanjom.

Rad je podeljen na dve celine, na period od 2003. do 2008. i period od 2009. do 2014. Predmet analize su tekstovi u kojima je Nemačka glavna tema, što obuhvata članke o državi, nemačkom društvu, kulturi, organizacijama, pojedincima, prošlosti i svim drugim aspektima koje smo pronašli tragajući po arhivi štampanih medija.

Zbog obimnosti materijala, bilo je skoro pa nemoguće analizirati sve članke u kojima se Nemačka tek uzgred pominje, a iz istog razloga u prvi deo analize nisu ušle sportske vesti, kao i feljtoni o istorijskim događajima. Akcenat analize je na temama vezanim za Nemačku koje dominiraju u diskursu štampanih medija, kao i na preovlađujućim slikama koje se, otuda, mogu (re)konstruisati. Sama selekcija tema, odnosno insistiranje na jednima i prećutkivanje nekih drugih, može biti dobar pokazatelj medijskog, odnosno političko-društvenog „raspoloženja“.

Obuhvaćen je širok opseg dnevnih i nedeljnih novina, uključujući i tabloidne štampane medije koji često nisu predmet sličnih istraživanja, ali zahvaljujući svom tiražu i „prijemčivosti“ forme i stila imaju nemali uticaj na društvene predstave i formiranje stereotipa. Oba dela rada (2003–2008; 2009–2014) podeljena su po godinama u kojima se onda ističu glavne teme i predstave odnosno slike Nemačke.

Ceo tekst istraživanja u pdf fajlu možete preuzeti na ovom linku.