Izgubili u ratu, izgubili u tranziciji

Više o tome čitajte u tekstu Filipa Švarma Ratni veterani: Ljudi kojih se svi odriču broju Vremena koji je izašao iz štampe u četvrtak 18. aprila

Zašto gotovo niko u svoj CV neće da stavi učešće u ratovima; kako se danas promišlja vlastiti boravak na ratištu; ko sve pati od postraumatskog sindroma, kakav je društveni položaj ratnih veterana i zbog čega su stigmatiziovani i marginalizovani

Predsjednik Srbije, lideri pojedinih strana, poneki poslanik, biznismen nižeg i srednjeg ranga, nekolicina javnih ličnosti, a najviše radnika i seljaka, tog tako običnog i prostog biračkog tijela, imaju jednu dodirnu točku sa Ljubišom Bogdanovićem, masovnim ubojicom iz Velike Ivanče – svi oni učesnici su nekog od ratova devedesetih. Da li je najveći zločin u dvadeset i prvom vijeku u Srbiji posljedica posttraumatskog sindroma sa nekog ratišta u Slavoniji iz 1991, nikad se neće saznati. Nagađa se i još nešto – koliko, uopće, ima ratnih veterana u Srbiji. Procjena je, inače, između četristo i sedamsto hiljada.

„Kao što ne znamo tačan broj veterana, tako ne postoji ni zvanična evidencija o broju o broju građana koji su kao vojna lica učestvovali u ratovima devedesetih, kao ni o broju poginulih, ranjenih ili nestalih, kaže za „Vreme“ dr Olivera Marković, koja je 2012. obranila doktorsku disertaciju „Društveni položaj ratnih veterana u Srbiji – studija slučaja“.

Zna se, međutim, nešto drugo. A to je da će malo tko u svom CV navesti da je bio na ratištu – od Slovenije preko Hrvatske i Bosne do Kosova; da zvaničnici u širokom luku izbjegavaju veteranske skupove; da učesnici ratova, svojim pukim postojanjem, kao u krivom ogledalu, podsjećaju društvo na vlastite krvave zablude i stramputice jednog košmarnog i traumatičnog vremena potisnutog u neku vrstu kolektivne amnezije…

„Karakteristika ratnih veterana jeste da imaju teškoća u uspostavljanju odnosa sa vlastitom porodicom, u radnom kolektivu i uopšte u društvenom okruženju u kojem žive“, stoji u disertaciji dr Marković. „Mnogi veterani govore o osećanju usamljenosti, kako u ratu, tako i nakon povratka kućama. Naime, njihovo iskustvo je jedinstveno i zato ih teško mogu razumeti oni koji nemaju ratno iskustvo, što stvara osećaj socijalne isključenosti. Kada tome dodamo da se veterani veoma često nalaze u deprivilegovanim socijalnim grupama kao što su nezaposleni,

korisnici socijalne pomoći ili oni koji žive na periferiji društva i rubu egzistencije onda ovde imamo kombinaciju relacijske i distribucijske (materijalne) isključenosti. Postoji niz ličnih karakteristika i (ne)sposobnosti kod samih ratnih veterana koji utiču na nizak nivo adaptacije, budući da vojske i ratovi, kroz vekove, absorbuju upravo ekonomski i socijalno niže slojeve stanovništva“.