Većina ex-jugoslovenskih gradova je posle 1990. političkom voljom izbacila Titov naziv iz popisa ulica i trgova. Na njegovo mesto su došli nacionalni heroji, oslobodioci, očevi nacija ili često gradski toponimi (Riva, Glavna ulica)
U registrima ulica velikih srpskih gradova nema imena Josipa Broza Tita. Iako su njegovo ime nosile najvažnije gradske ulice i trgovi širom nekadašnje Jugoslavije, do danas se zadržalo samo u nekim mestima. U toku je proces druge istorijske revizije značaja lika i dela Josipa Broza. Gradska veća i komisije za ulice u Sloveniji, BiH, Crnoj Gori, jedno za drugim pokreću to pitanje. Podgorica i Ljubljana su nedavno vratili Titovu ulicu, Sarajevo i Zagreb je nisu ni ukidali. Srbija je od svih republika najduže branila naziv, poredak i svoj jugoslovenski identitet? Iz kog razloga Beograd, Novi Sad ili Niš ne žele da restituišu Titovo ime kao naziv nekih od svojih javnih prostora? Da li takav razlog uopšte postoji?
foto: reuters
Titovo ime i delo su sa raspadom Jugoslavije došli na prvu istorijsku reviziju i mnogi gradovi su promenili nazive ulica ili trgova. Uklonjeni su spomenici, institucije, prefiksi u nazivima gradova, portreti u učionicama, nazivi preduzeća kao Brodogradilište „Tito“. Ali neki nazivi sa prefiksom „jugo“ su ostali kao Jugoslovensko dramsko pozorište, Jugoslovenska kinoteka, pa onda Jugokoncert, da ne pominjemo Partizan ili Zvezdu. Narodni heroji, istorijski datumi, fraze i parole takođe su nestali sa srpskih ulica, ali su zadržani u nazivima nekih privrednih subjekata (Goša, Simpo, Štark, Pionir, 14. decembar, Jedinstvo).
Većina ex-jugoslovenskih gradova je posle 1990. političkom voljom izbacila Titovo ime iz naziva ulica i trgova. Na njegovo mesto su došli nacionalni heroji, oslobodioci, očevi nacija ili često gradski toponimi (Riva, Glavna ulica). Međutim, u višenacionalnim sredinama, u etnički mešovitim naseljima, ulice, trgovi, aleje ili obale su zadržali u nazivu Titovo ime do danas. Razlog sigurno nije u glorifikaciji Broza, već je to jednostavno kompromis koji zadovoljava sve etnose u tom mestu. Ovaj model je najzastupljeniji u višenacionalnim selima i gradovima Vojvodine, Istre, slovenačkog primorja i u bošnjačkom delu BiH. Treba pomenuti da Titova ulica postoji u Napulju i u još sedam mesta u Italiji, u Nju Delhiju, Limasolu, Adis Abebi i još nekim zemljama. U Moskvi postoji ploščađ, u Sao Paulu Titоva avenida.
DRUGA REVIZIJA: Beograd i drugi srpski gradovi, posebno oni tradicionalno liberalniji, pre ili kasnije će sigurno ponovo dobiti toponim sa njegovim imenom na svojoj mapi grada. Koliko su Broz i vreme Brozovog socijalizma korisno ili štetno delovali na društvene procese u Srbiji i Beogradu pokazaće analize istoričara, javnosti i sud vremena. Činjenica je da je taj period postojao, da su Srbija i Beograd u tom periodu aktivno učestvovali i da se tada dogodilo mnogo toga dobrog. Prilikom određivanja ulične toponimije, jedan od kriterijuma je da se nazivi javnih prostora daju u delovima grada koji najviše asociraju na dato ime ili događaj. Stoga ime Josipa Broza u nazivima sigurno neće biti vraćeno u istorijski centar Beograda, umesto recimo Ulice Kralja Milana ili Trga Nikole Pašića, koji je najsocijalističkiji beogradski trg. Brozovo ime najbolje bi leglo u nekom od delova grada podignutih u njegovo vreme, možda na Novom Beogradu, u nekom od naselja u šumadijskom delu. Verovatno će biti restituisana verzija sa imenom, prezimenom i nadimkom umesto popularne verzije sa „Maršala Tita“.
foto: miloš cvetković…i obaranje u Titovom Užicu
U srpskim gradovima je reč plato nedavno ušla u modu. Ove urbane forme su fizički male, ali imaju veliku prostornu energiju, pošto su u okruženju nekog važnog objekta ili istorijskog mesta. Za razliku od trga, nemaju prostorni i sadržinski kapacitet, ali poseduju onu četvrtu dimenziju kojoj je moguće prići samo iz filozofskog ugla posmatranja. Platoi su nenametljivi, fizički nedefinisani, često ozelenjeni gradski prostori koji mogu dobiti imena jakih harizmatičnih ljudi ili ličnosti u procesu istorijske valorizacije. Poznati su nam primeri: Plato ispred Filozofskog fakulteta, Vračarski ili svetosavski plato, Plato dr Zorana Đinđića i najnoviji primeri – Plato Slobodana Jovanovića ispred Pravnog fakulteta i Plato Milana Mladenovića kod beogradskog Doma omladine. Možda bi Brozovo ime mogao da dobije neki od nežnih, osetljivih, a urbano jakih prostora u sklopu neke od građevina ili institucija koje asociraju na Brozovo vreme. U Beogradu bi bio prikladan pristupni plato Muzeju „25. maj“, koji je dom današnjem Muzeju istorije Jugoslavije, velikom baštiniku kulture i umetnosti vremena socijalizma, u zgradi koja je građena da bude Titov muzej, ispred Titove rezidencije a pored njegovog groba. To je značajan gradski ansambl sa kvalitetnim parternim rešenjem (arh. Branislav Jovin), koji predstavlja pristup jednom od beogradskih akropolja.
foto: reutersTITO U RASHODU: Poprsja na otpadu
NA BRZAKA: Nedavno, prilikom preimenovanja ulica, loše je pozicioniran knez Aleksandar Karađorđević jer je dobio bulevar u delu grada koji u kneževo vreme nije postojao i koji pravi zbrku jer asocira na Bulevar kralja Aleksandra, ono što svi nazivamo Bulevar. Knežev bulevar, nekadašnji Bulevar Oktobarske revolucije, trasiran je u vreme kralja Aleksandra (Ujedinitelja) jer je vodio ka njegovom dvoru, a reprezentativno je opremljen kao široka zelena aleja za opsluživanje Broza i njegovih gostiju. U istom delu grada, na Partizanovom stadionu koji je nosio ime JNA (kakva koncentracija komunističkih idioma na malom prostoru), postoji svečana loža namenski građena za Maršala, sa simetričnom kompozicijom, pristupnom pasarelom, na najsvečanijem paradno-sletovskom prostoru socijalističke Jugoslavije. Ogromni plato ispred zgrade SIV-a, Palate Federacije, ima sve prerogative nekog naziva koje asocira na vreme socijalizma. To je prva zgrada Novog Beograda, simbol jugoslovenskog političkog jedinstva i neformalni muzej jugoslovenske umetnosti unutar arhitektonskog oblika koji je paradigma svog vremena. Ova zgradurina je nepotrebno i nepromišljeno krštena u Palatu Srbija, zato što, uz CK/Ušće i Hotel „Jugoslaviju“, pripada graditeljskom nasleđu svih jugoslovenskih naroda.
foto: miloš cvetković
U Kragujevcu je obeleženo mesto odakle je prva štafeta krenula na svoj dug put ka Svečanoj loži. Ovaj grad je bio jedan od najcrvenijih jugoslovenskih gradova i štafeta nije slučajno krenula baš iz centra grada. Taj ugao, ćošak, raskršće, ta nulta tačka može da se nazove po Brozu, ili jednostavnije, Skver štafete mladosti, skromno, nenametljivo, bez ijednog kućnog broja, ali dovoljno jako da se to mesto obeleži. U Novom Sadu je zgodan pristupni plato ispred Muzeja savremene umetnosti Vojvodine, u zgradi u Dunavskoj ulici koja je sagrađena za Muzej revolucije.
Centralni Trg partizana u Užicu odavno je postao mitsko mesto kao jedan urbano veličanstven ambijent druge Jugoslavije. Vraćanje uklonjenog spomenika Josipu Brozu na trg, na originalno mesto, na sačuvano postolje, bio bi kulturni čin iz likovnih razloga, jer je Trg oblikovan prema proporcijama spomenika i oni su u organskoj vezi. Trg nije promenio ime. Tito je bio vođa partizana. Treba li još argumenata?
Autor je urednik programa Urbane toponimije na sajtu itinereri.org
Stanje stvari
Slovenija: Trinaest mesta ima Titovu ulicu ili trg. U Ljubljani se nakon raspada Jugoslavije Titova cesta, glavna saobraćajna arterija u pravcu sever–jug, pocepala na Dunajsku, Slovensku i Barjansku. Pre dve godine vlasti su jednoj novoizgrađenoj ulici u severnom predgrađu grada koja prolazi kroz novo poslovno središte i sportski centar Stožice dale naziv Titova cesta.
Hrvatska: Devetnaest mesta ima Titovu ulicu ili trg. Svi se nalaze severno i zapadno od linije Varaždin–Zagreb–Karlovac–Rijeka, najviše ih je u Istri i tu je još Šibenik. U Zagrebu postoji Trg Maršala Tita kao jedan od najlepših gradskih prostora, ali nije glavni trg. Na njemu se nalaze zgrade Hrvatskog narodnog kazališta, Rektorat Univerziteta i nekoliko muzeja. Sve vreme tokom rata i raspada nosi isti naziv, do danas. Veličanstveni Titov most, koji spaja ostrvo Krk sa kopnom, danas se zove Krčki most.
Bosna i Hercegovina: Trinaest mesta u Federaciji BiH ima Titovu ulicu ili trg, samo jedno u Republici Srpskoj. U Sarajevu je Ulica Maršala Tita centralna gradska ulica, ali je njena istočna polovina u Baščaršiji promenjena u ulicu Mula Mustafe Bašeskije, dok je zapadna polovina zadržala Titovo ime.
Crna Gora: Pet gradova (naravno i Tivat) zadržalo je Titovu obalu, trg ili ulicu. U Podgorici je Ulica Josipa Broza Tita vraćena pre pet godina u naselje Stari aerodrom, na trasu buduće istočne obilaznice, planirane kapacitetne saobraćajnice.
Makedonija: Sedam mesta ima Titovu ulicu ili trg. Najviši vrh Šar-planine se i dalje zove Titov vrh. U Skoplju su ulica i ploštad Maršal Tito promenili naziv u ulicu i ploštad Makedonija.
Kosovo i Metohija: U Prištini je glavna ulica, prištinski korzo, nosila naziv Maršala Tita, koji je posle 1990. promenjen u Vidovdanska. Danas nosi naziv Nene Tereze. Nemamo podatke da li prištinske vlasti nameravaju da Brozu dodele neki od javnih prostora.
Vojvodina: Osam naseljenih mesta ima Titovu ulicu ili trg. U Novom Sadu je Bulevar Maršala Tita bio reprezentativna saobraćajnica koja spaja centar grada sa Dunavom, mostom i Petrovaradinskom tvrđavom, a posle 1990. zove se Bulevar Mihajla Pupina. Pomenuti most preko Dunava zvao se Most Maršala Tita. Srušen je u bombardovanju 1999. da bi na njegovom mestu bio podignut današnji Varadinski most.
Centralna Srbija: Šabac je poslednji grad koji je promenio naziv ulice Maršala Tita, 2005. godine. U Beogradu se Maršala Tita zvala današnja Kralja Milana koja povezuje Terazije i Slaviju, dakle segment centralne ose Kalemegdan–Slavija–Vračarski plato. Posle raspada zemlje, dobila je nesrećan naziv Srpskih vladara, koji se održao do dolaska SPO-a na vlast u Beogradu 1997, kada joj je vraćen naziv koji je nosila do Drugog svetskog rata. Ali Ulica Maršala Tita postoji u Višnjici i Železniku. Na Novom Beogradu su se zadržale ulice Omladinskih brigada, Proleterske solidarnosti, Španskih boraca, a sve su češći glasovi za vraćanje Bulevara Crvene armije.
Osam Titovih gradova
RUDARI: Titovo Velenje
U trenutku Brozove smrti 1980. na mapi SFRJ postojali su Titov Veles, Titovo Užice, Titova Korenica i Titograd. Nakon toga odlučeno je da ostale četiri republike i pokrajine izaberu po jedan grad koji će u prefiksu dobiti Titovo ime, pa se spisak proširio na Titov Vrbas, Titovu Mitrovicu, Titov Drvar i Titovo Velenje. Sve su to radnički gradovi sa jakom industrijom ili su tradicionalno vezani za NOB. Mali pogled na ove gradove ukazuje da je u prihvatanju socijalističke toponimije najdalje otišla Crna Gora jer je odmah posle rata promenila naziv svoje nove prestonice. Ostale federalne jedinice su ispred imena grada dodale prisvojni pridev „Titov“, a najviše se stisla Hrvatska, jer je za tu svrhu žrtvovana malena Korenica, tada većinski naseljena Srbima. Najčešća varijanta je bila ulica ili trg Maršala Tita. U zapadnim republikama često se pojavljivao oblik Titov(a) ulica, cesta, obala, trg.
Šta se zbiva u zemlji i svetu, šta ima u novinama i kako provesti vreme?
Svake srede u podne Međuvreme stiže elektronskom poštom. To je sasvim solidan njuzleter i zato se prijavite!
Kako su studenti prozreli i prezreli naprednjački režim? Zašto umesto naivnosti pokazuju zrelost? Šta Vučić nikada neće moći da razume? Kolika je visina njegove autoritarne temperature? I zbog čega sve više liči na svoj lik sa Koraksovih i Petričićevih karikatura
Kako se osećaju i šta danas misle roditelji i braća i sestre mladića pobijenih 14. decembra 1998. godine u Peći? Zbog čega je Aleksandar Vučić 2013. izjavio da ima saznanja da ovaj zločin nisu izvršile osobe albanske, već srpske nacionalnosti? Zašto nikad nije htio da primi porodice žrtava i, uprkos više puta ponovljenim obećanjima, podeli s njima informacije za koje je tvrdio da ih poseduje? I dokle je stigla istraga o ovom zločinu
Srednje ocene (pa i ocene uopšte) više skoro ništa ne znače jer SNS armija ocenjuje slično kao što i glasa. Dakle, “Aci pet, njima svima jedan (ili nula, ako može, obavezno nula)”. A naročito onima koji se u nekom trenutku izdvajaju kao akutno ili potencijalno opasni po režim. Što znači da se lavina negativnih ocena dobijena od strane režimskih glasača može tretirati maltene i kao svojevrsni opozicioni orden. Hoću reći da je u ocenjivanju sve manje nijansi, a upravo su nijanse ovde nekad bile važne
Tragedija od 1. novembra na stanici u Novom Sadu ogolila je čitav sistem i pokazala pravu sliku ovog režima. Nova pobuna bila je neminovna. Protesti zbog državnog nemara i propusta sistema započeti u maju 2023. godine ponovili su se i u jesen. Ovog puta režim nije mogao da kaže – nije do nas. Krv prolivenu ispred Železničke stanice u Novom Sadu ne može da opere
Lazar Ristovski je istupio iz članstva u Udruženju dramskih umetnika Srbije zato što se okrenulo protiv Vučića, umesto da mu se zahvaljuje kao on. Ima u njegovom pismu još niz bisera
Subvencionisani stambeni krediti za mlade koje najavljuje Aleksandar Vučić su obmana. Šta se krije iza ove “darežljive” ponude predsednika Srbije usred studentske pobune
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Šta se zbiva u zemlji i svetu, šta ima u novinama i kako provesti vreme?
Svake srede u podne Međuvreme stiže elektronskom poštom. To je sasvim solidan njuzleter i zato se prijavite!
