Šta i zašto kompleks kulturno-istorijskih objekata oko Generalštaba duž Ulice kneza Miloša znači temelj istorije, kulture i moći države Srbije, u kome je Generalštab, završen 1965, samo završni izgrađeni deo
Na radost poslanika vladajuće stranke, u sredu 3. decembra 2025. njihovim udarcem počinje umiranje bića države Srbije, stare 190 godina. Glasanjem skupštinske većine usvojeno je “autentično tumačenje” čl. 9 “Zakona o postupcima radi realizacije projekta revitalizacije i razvoja lokacije između ulica Kneza Miloša, Masarikove, Birčaninove i Resavske” (dalje: lex specialis).
Do juče su svi objekti od istorijskog i kulturnog značaja koji se nalaze duž Ulice kneza Miloša imali dvoslojnu zaštitu: prvi sloj – pojedinačna zaštita nepokretnog kulturnog dobra, i drugi sloj – zaštita celine Ulice kneza Miloša od mostarske petlje do Ulice Masarikove. Pošto je skidanje prvog sloja zaštite Generalštaba već obavljeno preko leks specijalisa, “autentičnim tumačenjem” je rešeno skidanje i drugog sloja. Uz to i mnogo više, pošto se ovo skidanje odnosi na znatno širi prostor od “lokacije između ulica Kneza Miloša, Masarikove, Birčaninove i Resavske” koje u naslovu ima leks specijalis. Poslanici vladajuće stranke smatrali su za shodno da “autentičnim tumačenjem” naprasno obuhvate i ulice Vojvode Milenka, Svetozara Markovića, Kralja Milana, Dobrinjsku, Admirala Geprata, Balkansku, Hajduk Veljkov venac i Sarajevsku skidajući im drugi sloj zaštite, čime su suštinski izmenili leks specijalis.
Što je još gore, “autentičnim tumačenjem” propisano je da će “saglasno tome, Republički geodetski zavod izvršiti odgovarajuća brisanja u registru koji vodi, kao i da se prilikom izdavanja uslova za potrebe izrade planskog dokumenta ne mogu primeniti odredbe iz važećih odluka o utvrđivanju pojedinačnih nepokretnosti i njima pripadajućih zaštićenih okolina za kulturna dobra na ovom prostoru”.
Lako može da se razume da će na tom proširenom prostoru svi objekti koji imaju prvi sloj zaštite u kojima se danas nalaze Vlada Republike Srbije, Ministarsvo inostranih poslova, zgrada železnice, Vaznesenjska crkva, Amam kneza Miloša i dr, bez drugog sloja zaštite biti prepušteni na milost i nemilost idejama vlasti, bez ikakve kontrole službe zaštite, čime će njihov spomenički status biti izrazito ugrožen!
Svi objekti obuhvaćeni do juče zaštićenom celinom Ulice kneza Miloša predstavljaju temelj bića države Srbije, njene istorije, kulture i moći, građen od prve polovine 19. do druge polovine 20. veka, odnosno predstavljaju temelj na osnovu koga je država Srbija stekla i razvila biće nacionalnog identiteta preko zgrada, njihovih vrhunskih državnih funkcija, obeležja i simbola, i arhitekture u stilu iz doba kada su projektovane i građene.
Osim Generalštaba, svim tim objektima koji su do juče imali status pojedinačno zaštićenih, preti moguće rušenje ukoliko se nađe investitor koji bi tu radije video solitere od recimo 60 spratova. Uradi se leks specijalis i stvar je časom rešena iz “strateških interesa”. Naopakim “autentičnim tumačenjem” člana 9 leks specijalisa, poslanici vladajuće stranke su olakšali ubuduće očekivanu promenu funkcija, rušenje pojedinačnih objekata do sada pod dvoslojnom a od sada lepršavom zaštitom, i prepuštanje volji i ukusu američkih, arapskih i drugih investitora. Time je otvoren put shvatanju da biće države Srbije u stvari nije ni postojalo od donošenja Ustava 1835. do danas, već da se rađa tek sada 2025. zahvaljujući mudrom vođstvu čelnika i činovnika vrhovne vlasti, i odlukama njihovih trabanata u Narodnoj skupštini.
ŽRTVE “AUTENTIČNOG TUMAČENJA”
Šta i zašto kompleks kulturno-istorijskih objekata oko Generalštaba duž Ulice kneza Miloša znači temelj istorije, kulture i moći države Srbije, u kome je Generalštab, završen 1965, samo završni izgrađeni deo?
Ovaj kompleks koji obuhvata objekte i njihove parcele za državu Srbiju znači isto što temelj znači za zgradu. Bez temelja zgrada ne može da stoji, a isto tako bez svog temelja biće države ne može da opstoji. U slučaju rušenja bilo kog od zaštićenih objekata na teritoriji duž i oko Ulice kneza Miloša, poput rušenja Generalštaba i okolnih objekata, biće države Srbije nema dokaz celine jezgra svog istorijskog nastanka i razvoja, a bez kulturnih vrednosti biće države Srbije gubi ono što čini duh društva, a Beograd gubi ono što čini duh zajednice. Bez tog kompleksa i serije objekata duž delova ulica navedenih u “autentičnom tumačenju” leks specijalisa, buduće generacije neće imati materijalnih dokaza da je država Srbija postojala od 19. veka do danas nestajući u rušilačkom pepelu NATO bombardovanja 2000. godine, i postepenom rušilačkom zamahu vlasti od 2025. godine nadalje.
Da bismo se bolje razumeli, nužno je da se javnost upozna i upozori koji su to veći, do juče zaštićeni objekti koji obeležavaju istoriju, kulturu i moć bića države Srbije od njenog osnivanja do danas, a koji su od danas žrtve “autentičnog tumačenja” usvojenog u Narodnoj skupštini 3. decembra 2025:
Vaznesenjska crkva, na uglu ulica Kneza Miloša i Admirala Geprata, podignuta je 1863. godine, a proglašena za nepokretno kulturno dobro 1967. Na inicijativu mitropolita Mihaila i kneza Mihaila, ovo je trebalo da bude crkva za vojsku pa su je zato prozvali “garnizonska crkva”. Planove za crkvu izradili su Pavle Stanišić i Jovan Ristić, a ikonostas iz 1881. godine radio je čuveni srpski slikar Stevan Todorović. Od naročitog značaja su crkvena zvona, među kojima je najznačajnije zvono Saborne crkve, poznate po tome što je kao prvo zazvonilo da obeleži potpisani hatišerif 1830. godine.
Amam kneza Miloša, u bloku pored Ulice admirala Geprata sagrađen je na samom početku uspostavljanja nove srpske države 1837. godine, a proglašen je za spomenik kulture 1948. Amam je građen po modelu turskih javnih kupatila, kao deo dvorskog kompleksa kneževih sinova, Miloša i Mihaila Obrenovića, da bi kasnije bio pomoćni prostor Ministarstva finansija. Do danas je sačuvana prizemna zgrada sa isturenom odžaklijom. Ideju i rešenje objekata amama dao je dvorski neimar Hadži Nikola Živković, autor kasnijih rešenja Konaka kneza Miloša u Topčideru i Konaka kneginje Ljubice.
Zgrada Oficirske zadruge, na uglu ulica Resavske i Masarikove izgrađena je 1908. a proglašena je za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja –spomenik kulture 1966. Zgrada je podignuta 1908. godine po planovima arhitekata Svetozara Jovanovića, Danila Vladisavljevića i Vladimira Popovića, sa rešenjem u stilu secesije. Zidana je kamenom i opekom i komponovana je kao samostalni ugaoni objekat. Ženske glave, cvetna plastika, dekorativne konzole i rešetke od kovanog gvožđa, kao i kupola sa kuglom, ilustruju stil secesije. Zato se Oficirski dom smatra jednim od najboljih primera ovog stila u Beogradu.
Zgrada Starog Generalštaba građena je između 1924. i 1928. na markantnoj poziciji u Ulici kneza Miloša. Proglašena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 1984. Projekat je radio ruski arhitekta Vasilije Vilhelm Baumgarten za potrebe vojske. Važio je za najmonumentalniji objekat u Beogradu sa stilovima koji su obeležavali značaj i dostojanstvo vojske. Umetničke detalje na fasadi, koji predstavljaju kopije motiva iz antičkog ratničkog repertoara i enterijer radili su čuveni ruski umetnici sa ruskim vajarom Vladimirom Zogorodnjikom na čelu. I danas ova zgrada dominira svojom smirenom i elegantnom monumentalnošću.
Zgrada Ministarstva saobraćaja (danas železnice), na dnu ulica Birčaninove i Nemanjine, građena je od 1927. do 1931. godine, a proglašena je za nepokretno kulturno dobro, spomenik kulture 2007. Arhitektonski projekat je radio arhitekta Svetozar Jovanović. Predstavlja klasičan primer postakademskog rešenja i u osnovi i u eksterijeru, sa upadljivim satom na pročelju zgrade. Skulpturalne ansamble izvedene u kamenu radili su Toma Rosandić, Dragomir Arambašić, Živojin Lukić, Lojze Dolinar i Risto Stijović. U zgradi je 1950. godine osnovan Muzej železnice. Zgrada Ministarstva železnice smatra se jednom do nekoliko vrhunskih ostvarenja visokog akademizma u Beogradu između dva svetska rata.
Oficirski dom je podignut 1895. po projektu arh. Jovana Ilkića i Milorada Ruvidića. Proglašen je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 1984. Građen je kao jedan iz serije objekata u funkciji vojske, odnosno za rekreaciju oficira. Dom je rekonstruisan 1969–1971. za potrebe Studentskog kulturnog centra. Uprkos promeni namene, kao i delimičnoj promeni oblika, zgrada Oficirskog doma, zahvaljujući svom ugaonom položaju kao i karakterističnoj arhitekturi koja asocira na tvrđavu, predstavlja spomenik razvoja Beograda krajem XIX veka.
Kasarna VII puka izgrađena je osamdesetih godina 19. veka prema projektu arhitekte Dragutina Đorđevića, a dozidana 1927. Proglašena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 1992. To je upečatljiva i atraktivna zgrada na uglu ulica Nemanjine i Resavske, projektovana u specifičnom stilu, a služila je za vojne svrhe, što dokazuju simboli na fasadi poput štita i oklopa. Kasarna VII puka predstavlja jednu od najreprezentativnijih građevina namenjenih vojsci sačuvanih do danas u Srbiji.
Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije, danas zgrada Vlade Republike Srbije, na uglu ulica Nemanjine i Kneza Miloša, izgrađena je između 1926. i 1928. po projektu čuvenog ruskog arhitekte Nikole Krasnova. Projekat je rađen u stilu akademizma, a proglašena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 2001. Ističe se naglašenim rešenjem ugla zgrade koje masivnim pilasterima dominira celim okruženjem ističući značaj državnih funkcija Jugoslavije a danas Srbije koje se tu odvijaju. Statue Plodnosti, Zanatstva, Industrije i Merkura na fasadama ove zgrade izradio je vajar Đorđe Jovanović. Zgrada se smatra antologijskim delom beogradske akademske međuratne arhitekture.
Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda, a danas zgrada Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije, na uglu ulica Nemanjine i Kneza Miloša, podignuta je 1928. prema projektu arhitekata Dragiše Brašovana i Nikole Nestorovića iz 1923. i dorađenom projektu arhitekte Nikole Krasnova iz 1926. Za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture proglašena je 2001. I ova monumentalna zgrada ima sva obeležja akademskog stila koji je primenjen na svim važnim državnim zgradama između Prvog i Drugog svetskog rata. Skulpture i reljefe na fasadi radili su veliki srpski vajari Dragomir Arambašić, Živojin Lukić i Petar Palavičini, simbolizujući aktivnosti koje su se u ovoj zgradi odvijale.
Zgrada Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane – na kraju, ali ne manje važna – koja je građena između 1955. i 1965. po projektu arh. Nikole Dobrovića i koja je proglašena za nepokretno kulturno dobro –spomenik kulture 2005. Kompleks na ukrštanju ulica Nemanjine i Kneza Miloša karakterišu dva monumentalna, stepenasto završena trakta koji se kaskadno i simbolično spuštaju ka Nemanjinoj ulici. Oba trakta rađena su kao odvojena celina u stilu kasne moderne. Objekat Generalštaba i Ministarstva odbrane predstavlja značajno ostvarenje posleratne srpske i jugoslovenske arhitekture, zaštićen je do juče (?) i registrovan kao jedna od najmarkantnijih urbanih slika Beograda, i u Evropi kao vrhunski primer arhitekture kasne moderne.
Svi ovi objekti pripadali su području Ulice kneza Miloša, koje je bilo zaštićeno kao prostorno-kulturno-istorijska celina od 2020. godine, a od 3. decembra 2025. odsečeni su iz iste “autentičnim tumačenjem” člana 9 leks specijalisa. Ova celina raste i razvijala se po planu Franca Jankea od 1842. odnosno od vremena vladavine kneza Miloša do danas kao državni, administrativni i vojni centar Beograda, prestonice države Srbije. Karakter ulice je do početka Drugog svetskog rata najviše odredilo prisustvo velikih javnih građevina za ministarstva, a u novije doba za izgradnju ambasada. Objekti su u ovom tekstu nabrojani i kratko opisani da bi se naglasio njihov pojedinačni značaj i značaj delova celine kompleksa, čime je “autentičnim tumačenjem” ugrožen njihov status zaštićenog kulturnog dobra od najveće istorijske i kulturne vrednosti. Sve ovo naznačeno je na karti kojom je prilikom diskusije u Skupštini mahao izvesni M. Jovanov, poslanik većinske stranke koja je to usvojila. Gubeći status kulturnog dobra, sve lokacije na kojoj se objekti nalaze sutra bi iz “strateških” interesa mogle da budu ponuđene arapskom, američkom ili bilo kom drugom investitoru, koji to jedva čekaju znajući s kim imaju posla, dočim biće države Srbije ostade u senci “strateških” ideja državne vlasti.
POSMRTNI EPILOG
Građani treba da znaju da će sahrana dosadašnjeg bića države Srbije biti onog dana kada počne rušenje njenog temelja, njene istorije, kulture i moći, odnosno rušenje bilo koga objekta između tih “mizernih”, starih ili narušenih “zgradurina”. Pod sjajnim suncem tekuće vlasti, sve što je do sada građeno na tom prostoru, jezgru istorije, kulture i moći bića države Srbije, treba počistiti i obeležiti novim surovim i direktivnim urbanističkim rešenjima stambeno-poslovnih palata, kasina, kafana, hotela i sl, sa teškim posledicama na okruženje i grad, i tehno-arhitekturom moćne globalne antikulture, bez stila i identiteta. Dosadašnjeg bića države Srbije više neće biti osim u knjigama; biće imena političara i činovnika na vlasti 2025, koji su ocenili da država pripada njima a ne građanima, pod devizom “Država to smo mi”.
A šta ostaje kao dokaz istorije, kulture i moći bića države Srbije za buduće generacije? Narodna skupština, Predsedništvo i Ćacilend! Na čelu povorke, “ožalošćeni” sa osmehom na licu biće vrh vlasti naše države, predstavnici SAD, UAE i drugih zainteresovanih investitora koji “obožavaju” Srbe i Srbiju, i na repu posmrtne kolone pojedini poslanici koji su se zdušno potrudili da donošenjem novih kvazi-pravnih akata nekulturno, nevaspitano i bahato u neznanju omoguće smrt bića građanske države Srbije. Amin.
Stigao je novogodišnji dvobroj „Vremena“ gde je mnoštvo velikih članaka i intervjua, svašta za čitanje i uživanje. Osvrnuli smo se i na političku godinu na izmaku i najavili iduću
Građani su se tokom 2025. promenili i po tome što više nisu tražili vođe. Nisu čekali signal sa bine, niti su očekivali spas od izbora. Naučili su da je pritisak sam po sebi politička činjenica. U toj tihoj transformaciji leži najveći problem za vlast. Režim koji počiva na kontroli ne zna šta da radi sa ljudima koji su prestali da se plaše
Uprkos svim pritiscima, konzervator Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Nenad Lajbenšperger i njegove kolege neustrašivo su radili svoj posao i odbili da izbrišu zaštitu za Generalštab. Zato je “Vreme” proglasilo ovog istoričara za ličnost godine
Četiri simptoma ukazuju na propadanje režima Aleksandra Vučića. Da se još jednom poslužimo rečima mudrog Etjena de la Bosija: ljudi više ne žele tiranina.
Proglašavajući najveće ruglo svoje vladavine za najveću tekovinu slobodarske Srbije, Aleksandar Vučić je svirao kraj Ćacilendu
Ništa se ne dešava od onog što Vučić najavljuje, uključujući i obećanje da će dohakati N1 i Novoj S. Zato nemoć i frustraciju krije tvrdnjom da te dve televizije nije zabranio jer mu koristi njihov rad. Jadno, jeftino i prozirno
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
Od zaposlenih u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture se traži, pod pretnjom otkaza, da postupe protiv Ustava, profesije i morala, kako bi leks specijalis o Generalštabu zaživeo u praksi. Oni odbijaju. Šta je to što im se dešava i koje vrednosti Generalštaba štite
Ako se Selaković ili Vlada ne pozovu na ministrov imunitet, ako se nešto ne desi postupajućim tužiocima i njihovim porodicama, ako glavni tužilac TOK a Mladen Nenadić ne odluči da će TOK da “batali” ceo slučaj ili se zadovolji da sve ostane na ministru Selakoviću, ako vlast ne uspe da uguši tužilaštvo ili blokira njegov rad, ako policija i drugi državni organi budu postupali po nalozima tužilaštva, moguće je da će se predmet “Generalštab” probiti do samog “srca tame”, odakle je i potekao
