Bora protiv nečiste krvi

Košarkaška Kuća slavnih koja je smeštena u američkom gradu Springfildu, mitskom mestu ove igre, uvrstila je na svoju listu besmrtnika pet osoba sa prostora nekadašnje Jugoslavije: Boru Stankovića, Aleksandra Nikolića, Dražena Petrovića, Dražena Dalipagića i Krešimira Ćosića. Za razliku od dvojice Dražena i Ćosića koji su bili nešto najbolje što je košarka van SAD dala i Ace Nikolića trenerskog gurua, Bora Stanković je ovu planetarnu igru zadužio celokupnim i celoživotnim angažmanom. On je ujedno prvi od petorice pomenutih koji se našao u Basketball Hall of Fame i jedini je sa „ovih prostora“godinama bio vodeći čovek jedne svetske institucije (FIBA), makar se ona bavila tako minornom stvari kao što je košarka.

To mu nije pomoglo kada se „vratio kući“ u Srbiju sa namerom da uloži dodatno vreme i energiju u cilju uspostavljanja valjanog sistema koji bi talentovanoj deci omogućio da i narednih godina jurišaju na najveća svetska dostignuća u košarci. Njegov pokušaj da se situacija u „kući košarke“, kako se tepa zgradi Košarkaškog saveza Srbije (nekad Jugoslavije), dovede u red, upristoji, završio se u još jednom kafanskom prepucavanju proteklog petka u epizodi „usvajanje novog Statuta“. „Nečista krv“ koja je nagrizla košarku u Srbiji ili, ako hoćete, organizaciju koju su preplavili kojekakvi tipusi i skorojevići, preti da jedan od retkih uspešnih svetskih proizvoda iz ove zemlje svede na „stečajni nivo“ u kome se nalazi čitavo društvo.

Pre nego što će doći u situaciju da se bavi ovim stvarima, Bora Stanković se u životu susretao sa velikim izazovima i po pravilu pobeđivao veoma elegantno. Brzi pregled njegove biografije izgleda ovako:

Rođen je u Bihaću daleke 1925. godine, proglašenje prve Jugoslavije dočekuje u Novom Sadu, a kada je rat počeo, porodica se seli iz tog grada, odlazi nakratko u Ledince (Srem), a potom u Beograd. Prvi Borin sportski izbor bili su tenis i stoni tenis. U okupiranom Beogradu on postaje prvak Srbije u stonom tenisu 1943. Isti uspeh ponavlja tri godine kasnije. Sa oslobođenjem Bora se prešaltovao na košarku. On je jedan od ljudi koji prisustvuju osnivačkoj sednici SD Crvena zvezda 1945. i sa njenom košarkaškom sekcijom osvaja tri titule prvaka. To je bilo vreme začetaka ovog sporta u Jugoslaviji, basket se igrao na betonskim spoljnim terenima. Zvezda je bila deset puta prvak države i ti se dani više nikada neće ponoviti. Posle tri godine u Zvezdi postaje trener KK Železničar i uvodi ga u prvu ligu. Za reprezentaciju Jugoslavije igrao je nekoliko godina, bio u ekipi koja je na prvenstvu sveta u Buenos Ajresu 1953. godine osvojila šesto mesto: pobeđene su Češka i Italija. Posle Crvene zvezde igrao je još nekoliko sezona u KK Partizan, negde do završetka studija veterine.

MAJSTOR USPEHA: Da je rođeni pobednik i šampion Bora je pokazao svojim dugogodišnjim preduzećem u OKK Beogradu. Od 1953. do 1966. godine on je sa svojim saradnicima napravio bukvalno novi klub koji je tih godina mogao da parira nadmoćnoj Olimpiji iz Ljubljane. OKK Beograd (beogradski „klonferi“), predvođen herojskim strelcem Radivojem Koraćem Žućkom, osvajao je tri puta prvenstvo države u periodu kada je ondašnja reprezentacija počela da donosi medalje sa svetskih takmičenja. Koraća je prerana smrt sprečila da postane ono što su kasnije uspeli Dražen Petrović i Dražen Dalipagić. Koliko je Stanković bio posvećen košarci govori i činjenica da je od 1956. do 1966. bio generalni sekretar košarkaške organizacije Jugoslavije. Uporedo s tim radio je „posao u struci“ kao kontrolor mesa i životnih namirnica u Beogradskoj klanici, što je bilo razumljivo jer je košarka bila istinski amaterski sport u kome se radilo „na srce“. Bora je pre podne radio u klanici, posle toga u Savezu i na kraju bi vodio treninge svog tima.

SVETSKA KARIJERA: Međunarodnu karijeru je započeo još 1958. godine kao član Komisije za evropske kupove. Tu upoznaje Vilijama Džonsa, postaje njegov pomoćnik i saradnik i jedan od utemeljivača svetske košarkaške organizacije. Posle „klonfera“ vodio je italijansku Oranžsodu i postao prvi trener stranac koji je osvojio italijanski šampionat. Od 1969. godine je „stalno zaposlen“ u FIBA i tu će ostati do penzionisanja 2002. Bio je pomoćnik generalnog sekretara od 1972. do 1976, a potom generalni sekretar punih dvadeset i šest godina. Za njegovog vakta košarka je postala istinski „globalni fenomen“,igra se na svih šest kontinenata i po masovnosti se približila fudbalu. Kao vrsni diplomata, Stanković je zaslužan što je košarka objedinjena i što su danas sve manje razlike između onoga što Amerikanci nazivaju profesionalnom košarkom i ostatkom sveta. Stanković je sa komesarom NBA lige Dejvidom Sternom „otvorio puteve saradnje“ još pre dvadesetak godina kada su odigrane prve utakmice između NBA ligaša i evropskih klubova i reprezentacija. Ono što je ranije izgledalo kao nemoguće, dostignuto je: najbolji američki košarkaši igraju za reprezentaciju SAD na svetskim prvenstvima i olimpijskim igrama, „vanamerički igrači“ su preplavili NBA ligu – a kada je Vlade Divac odlazio 1989. godine, bio je istinski pionir; neamerički mladi igrači zauzimaju vodeća mesta na „draftu“, razmišlja se o pokretanju nove divizije NBA lige u Evropi, velike NBA zvezde su „prizemljene“, pravila igre su ujednačena. Sve ovo je umnogome postignuto zahvaljujući viziji koju je FIBA imala, odnosno Stanković kao njen prvi čovek. Poslednjih godina Borinog vođenja FIBA došlo je do razmimoilaženja između velikih i bogatih evropskih klubova i organizacije, jer su klubovi tražili veću samostalnost u odnosu na međunarodne kupove. U narednim godinama na „agendi“ će se svakako naći i pitanje formiranja pandana NBA lige u Evropi ako u košarci bude onoliko kapitala koliko ga ima u SAD.

Stankovićev boravak u Minhenu (sedištu Svetske košarkaške organizacije) poklopio se sa najvećim uspesima košarkaša nekadašnje Jugoslavije i onoga što je od nje docnije ostalo. Došao je na mesto generalnog sekretara FIBA sa zlatnom olimpijskom medaljom iz Montreala i otišao sa zlatnom medaljom sa Svetskog prvenstva u Indijanapolisu. Ova činjenica bila je razlog što je dugo godina u „amaterskoj“ košarci vladalo uverenje da reprezentacija zemlje iz koje dolazi Bora Stanković ima privilegovan položaj i kod organizatora i kod sudija. Međutim, količina medalja i kontinuirani uspesi demantuju ovakve teorije zavere. Uticaj Bore Stankovića na osvajanje prvih mesta bio je predmet ozbiljnih rasprava, u Hrvatskoj na primer, krajem devedesetih godina prošlog veka, jer su zapadni susedi bili frustrirani činjenicom da država koja je bila omražena u svetu ne silazi sa pobedničkog trona u basketu. Od 1995. do 2002. godine reprezentacija SRJ osvajala je medalje svake godine: tri puta prvaci Evrope, dva puta prvaci sveta, srebro sa Olimpijade u Atlanti i bronza sa EP-a u Francuskoj 1999. Od trenutka kada je postao „samo“ počasni gensek FIBA „naša“ reprezentacija nije osvojila nijednu medalju u seniorskoj konkurenciji. Period 2002–2007. biće možda najgori u istoriji ovog sporta u Srbiji. Mada, ako bismo se držali razuma i činjenica, Srbija će tek ovog leta u Španiji prvi put nastupiti na jednom takmičenju, tako da ona i nema istoriju osim one zajedničke.

NAŠ I NJIHOV BORA: Dani slave kao da su daleko iza i kako god posmatrali stvari videćemo da postoje ozbiljni problemi. Kada kažemo ozbiljni problemi u košarci, nekome može da se učini da je to neprilično, ako se ima u vidu sa kakvim se problemima srpsko društvo suočava, ali, još jednom, košarka je napoznatiji srpski proizvod i mogućnost da se ova zemlja drugačije percipira u svetu. Stanković je na probleme ukazivao i ranije, ne šireći paniku. Posmatrajući stvari iz Minhena, on je bio istinska siva eminencija srpske košarke (hajde da tako kažemo), jedna vrsta pokrovitelja velikih uspeha. Međutim, niko nije mogao da pretpostavi da će se dogoditi ovakva vrsta sunovrata: poklopili su se izostanak rezultata, šizofrenija organizacije, gomila sporadičnih incidenata na terenima i na tribinama i već hronična marginalizacija domaće klupske košarke. Odnos onih koji sede u košarkaškoj organizaciji Srbije prema Bori Stankoviću bio je dvojak: dok je bio u Minhenu bio je dobar, bio je „naš Bora“, bio je svetionik, bio je hvaljen i slavljen od svih; kada se pre nekoliko godina „vratio“, odjednom je postao smetnja većini, zaslužna starina koja ne bi trebalo da se meša u stvari.

Stanković je verovatno to i sam znao kada se uopšte prihvatio da priča o tome kako bi bio spreman da preuzme rukovođenje košarkaškom organizacijom zajedno sa timom koji sam odabere. Posle sunovrata na dugo očekivanom Evropskom prvenstvu u Beogradu 2005. godine, koje su Obradovićevi izabranici okončali opštom međusobnom tučom a sam „izbornik“ se javno ogradio od celog tima kuneći „zlu sudbu“ što mu je u ruke dala takav skup neotesanaca, dakle posle vratolomnog i sveprisutnog neuspeha, očekivalo se da će doći do suštinskih promena. Bora Stanković se pojavio kao ličnost koja bi mogla da svojim autoritetom, znanjem, energijom, uticajem i vezama pomogne da budu prevaziđene sujete zavađenih klanova iz klubova i različitih budžaka košarkaškog saveza. Njega su u početku podržali bivši reprezentativci Vlade Divac, Aleksandar Đorđević i Žarko Paspalj, ali je to bilo preko medija i sa velike udaljenosti. Stanković je prošle jeseni pristao na igru mešetara iz Saveza predvođenih predsednikom KSS-a Blažom Stojanovićem i – nije uspeo. Suštinu, koja se tiče postavljanja pravilnih odnosa između klubova i Saveza i definisanja oblasti odgovornosti, „aparatčici“ i proverene birokrate su uspeli da zamagle pričom o procedurama, o stepenima nadležnosti, o modelima ustrojstva. Stanković je bio spreman da preuzme odgovornost, zajedno sa svojim timom, ali mu to nije bilo dozvoljeno i rasprava o tome kako treba da izgleda Savez, koje su obaveze klubova, čije je šta i ko je za šta odgovoran traje još uvek posebno pospešena raspadom državne zajednice i još jednim neuspehom na Svetskom prvenstvu u Japanu proteklog leta. Čak je reprezentacija na to prvenstvo otišla uz „sugestiju“ Bore Stankovića organizatoru jer se inače nije kvalifikovala.

KOLAPS I ZBOGOM: Sistem se gotovo u potpunosti raspao, delimično je privatizovan i kriminalizovan, Stručni savet – godinama mesto na kome su trasirane najvažnije stvari – ne postoji, najveći treneri ne žele više da se bave reprezentacijom, u „kući košarke“ sede ljudi koji sa košarkom imaju veze koliko i sa kvantnom fizikom. Ranije su se sponzori otimali oko reprezentacije, Savez se hvalio da posluje kao uspešna kompanija, a danas ne bi bilo peškira da nema dobročinitelja iz Subotice. Većina klubova se bori da preživi, a neki uludo lupaju silne pare na igrače koji ostaju po nekoliko meseci. Predstavnici najvećih klubova se otvoreno vređaju, traže i ne dobijaju pomoć od države za svoje planove. Najveći igraju regionalnu ligu koju niko ne gleda sa tribina, a domaće prvenstvo je manje-više marginalizovano i godinama nije iznedrilo reprezentativca. Igrači beže glavom bez obzira naučeni da se lova može uzeti i bez reprezentativnog staža. Više nemamo nijednog važnog igrača u Evropi, a oni koji su u NBA ligi više su nego epizodisti, izuzev Stojakovića i Krstića. Medalje koje donose mlade reprezentacije poslednjih godina nisu garancija da će uspesi biti ponovljeni u seniorskoj konkurenciji. Talenti ne izlaze iz klubova nego iz brojnih privatnih škola košarke koje roditelji skupo plaćaju nadajući se da će dete prvim ugovorom rešiti sve finansijske probleme. Kao što je ovom izveštaču ranije rekao Dragan Kapičić, košarkaška legenda i funkcioner Saveza, kako u svim segmentima društva tako i u košarci, dok se druge stvari ne poprave, neće bolje biti ni u onoj oblasti u kojoj smo bili „lideri“. Poslednja svađa izazvana izglasavanjem Statuta KSS-a pokazala je da kolo vode oni koji bi da se sakriju iza sistema, iza opšteg imena.

U tom kontekstu Bora Stanković i njegova preduzimljivost još jednom su poraženi. On se zalagao za „mandatorski sistem“, odnosno da vođenje organizacije koja treba da brine o reprezentacijama i razvoju ovog sporta uopšte vodi određeni tim koji bi bio odgovoran za rezultate. Blaž Stojanović, predsednik KSS-a i predsednik Opštine Grocka, uspeo je da onemogući ovakvu inicijativu sa onima čija imena niti ko zna, niti predstavljaju nešto u svetu košarke. Bori Stankoviću ime i autoritet ništa nisu mogli da donesu u ovoj sredini. Kada je pre četrdesetak godina odlazio, išao je kao predstavnik nečega što raste i razvija se, bio je reprezent nove energije. Poslovi i dani provedeni na čelu svetske organizacije, čini se, nisu ga nimalo umorili, on izgleda kao čovek koji ima snage da još jednom istrči na teren i donese svom timu pobedu. Međutim, pritisak kojem je izložen nije od jačine protivnika na terenu, nego od čudne menažerije koja je došla pod njegov kontrolorski mikroskop. U uzorku je toliko nečiste krvi, toliko zaraze, da je oporavak više nego neizvestan. Možda Borini agensi više ne pomažu, jer je vreme entuzijazma i izgradnje daleko za nama.