Pozitiv-negativ

Pod sloganom „POZITIV / NEGATIV“, odnosno „Proticanje slika se ne može zaustaviti“, u Beogradu se od 6. do 31. oktobra održava 44. Oktobarski salon, jedna od najznačajnijih, a ujedno i najstarijih, likovnih manifestacija u zemlji. Program ovogodišnjeg Salona može se pratiti u deset gradskih galerijskih prostora: Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“, Galeriji Fakulteta likovnih umetnosti, Galeriji Zvono, Galeriji Doma omladine, Kulturnom centru Beograda – galeriji Artget, prodajnoj galeriji „Beograd“, Galeriji Grafički kolektiv, Jugoslovenskoj galeriji umetničkih dela i Muzeju grada Beograda – Spomen muzeju Ive Andrića. Kao deo programa prilikom otvaranja u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ izveden je modni hepening Bogomira Doringera a u galeriji Artget performans Siniše Ilića.

KONCEPT: Za razliku od prethodnih Salona koji su permanentno menjali koncepciju, program ovogodišnjeg se nije mnogo izmenio u odnosu na prošlogodišnji. Podsećanja radi 2000. godine predstavljeni radovi bili su isključivo izbor selektora, 2001. selekciju su vršili umetnici a 2002. jedan broj radova žiriran je na osnovu otvorenog konkursa a drugi na osnovu selektorskog stava. Ove godine otišlo se korak dalje tako da su svi radovi izabrani po pozivu umetničkog direktora dr Milanke Todić ili na osnovu poslatih prijava putem interneta.

Prva odredba pravilnika Oktobarskog salona iz 1988. godine po kojoj je Salon reprezentativna manifestacija radova odabranih autora iz oblasti likovne i primenjene umetnosti Srbije nastalih u protekle dve godine predstavlja konstantu svakog Salona pa i ovog, tako da je na ovogodišnjem izloženo 78 radova, odnosno projekata, od 60 autora. Po rečima organizatora prezentovane projekte odlikuje to da se u njima slika, zvuk i reč ujedinjuju u novu umetničku strukturu, da su monumentalni po ideji i materijalnoj realizaciji, kao i da su to dela koja afirmišu vitalnost kreativnog delovanja raznolikim postupcima umnožavanja i tehnikama reprodukovanja.

Umetnički direktor 44. Oktobarskog salona dr Milanka Todić o konceptu kaže: “ Ovogodišnji Oktobarski salon, kao reprezentativna manifestacija ostvarenja vizuelnih umetnosti, polazi od koncepta anamorfoze ili od odnosa pozitiv-negativ. Anamorfoza je preobražaj ili po optičkim zakonima unakaženo nacrtana slika nekog objekta koji dobija svoj stvarni lik/oblik kada se posmatra sa određene tačke. Na početku novog milenijuma i iz iskustva beskrajnog umnožavanja slika, započetog fotografskim procesom pozitiv/negativ, anamorfoza se nije izgubila. Naprotiv, ona je zahvaljujući aktuelnom tehničkom i medijskom ambijentu dobila nove dimenzije i neslućene mogućnosti.“ Shodno tome, jasno je da polazište u koncepciji 44. Oktobarskog salona treba tražiti u fotografiji koja pruža mogućnost multipliciranja negativa u bezbroj pozitiva, odnosno da je akcenat stavljen na fabrikacijiu vizuelnih predstava.

Digitalni printovi, video i slajd projekcije, fotografije, plakati, televizijski i kompjuterski ekrani ali i poneka slika, crtež i skluptura mogu se videti u deset izložbenih prostora. Evidentno je da većinu zastupljenih autora čine mlađi stvaraoci koji se svesno odriču tradicionalnih i klasičnih ideala u umetnosti, nudeći nove programe, alternativne modele izraza i eksperimentalne procese kojima se definiše nova umetnička praksa, s tim što je takav način razmišljanja prisutan i u delu umetnika starije generacije.

NAGRAĐENI RADOVI: Deo te nove umetničke prakse može se pratiti i kroz nagrađene radove, odnosno tri ravnopravne nagrade koje su pripale: Zoranu Naskovskom za rad „Noothing but net“, Draganu Papiću za „Fragmenti unutrašnjeg muzeja“ i Miloradu Mladenoviću za „Deleting language l“. Koliko je običnom posmatraču omogućeno/onemogućeno da na pravi način priđe, odnosno iščita sadržaj umetničkog dela između ostalog pokazuje upravo rad Zorana Naskovskog koji na prvi pogled izgleda kao klasičan video rad sa zvučnom instalacijom. O njegovoj slojevitosti i konceptu Naskovski za „Vreme“ kaže: „Materijal za video i zvučnu instalaciju ‘Nothing but net’ sniman je noću na otvorenim košarkaškim terenima koja su među pozitivnijim mestima okupljanja mladih u Beogradu. Zabeleženi deo te atmosfere je transformisan u ambiijentalnu celinu u kojoj su video i zvučni zapis različitih vremenskih trajanja, koji se kroz lupove nikad ne ponavljaju, a koji u galeriji stvaraju utisak usklađene celine i atmosfere u kojoj može da se meditira. Zvuk je potpuno realan i neobrađen i ponekad se može i fizički osetiti dok je slika koša sa metalnom mrežicom koja se stalno pomera bliska univerzalnim principima i lepoti. I jedno i drugo su, želeli to mi ili ne, slike realnog.“

Dragan Papić je prvi put nastupio na Oktobarskom salonu 1978. godine i kako sam kaže nema razloga da posle četrdeset i četiri godine sumnja u njegovu vrednost „jer imamo malo stvari sa tako dugom tradicijom“. Na dodeli nagrada publika je bila u prilici da čuje za tu priliku snimljen zvučni zapis u kome je između ostalog rečeno: „…razmišljao sam o reči zločin. Širiti zlo – da pokušam da prevedem to na engleski bilo je teško jer ima raznih reči, ali kao da srpski može da objasni bolje neke pojmove kao što je zločin…“

Interesantno je spomenuti da i Papićev rad (6000 fotografija emitovanih tokom 22 minuta 12 sekundi) kao i print instalacija Miodraga Mladenovića predstavlja neku vrstu javnog dnevnika-pisma, s tim što Mladenović koristi javni prostor za njegovu realizaciju.

U većini galerijskih prostora predstavljeni su radovi nekoliko autora s tim što je zbog specifičnosti projekta galerijski prostor Doma Omladine ustupljen Zoranu Naskovskom a Spomen muzej Ive Andrića Jovanu Čekiću. Specifičnost ovogodišnjeg Salona predstavlja i to što je Miodrag Krkobabić svoje ideje realizovao kroz dvostrane bilborde postavljene na potezu od Kalemegdana do Andrićevog venca.

Plakete ULUPUDS-a dodeljene su Milunu Vidiću za skulpture „Predeo“ i“Mali predeo“, u kojima se proces anamorfoze odnosno preobražaja odvija kad se „težište vrbove kocke decentrirano pomera u odnosu na silu teže“, zatim Aleksandru Rafailoviću za rad „Ulica radosti“ u kojem je „seriju fotografija sa nadgrobnih spomenika postavio u jedan sasvim novi prostorno-vremenski okvir“, i slovenačkom umetniku Eduardu Ćehovinu za rad „Evropa 2020“. Otkupna nagrada Muzeja primenjenih umetnosti pripala je Mihajlu Juriću za ambijentalnu celinu „Petonoga stolica“.

UNAKAŽENO NACRTANE SLIKE: Suočen sa izloženim radovima ili bolje rečeno brojnim kamerama, ekranima i sl., posmatrač istovremenim delovanjem vizueulnih, tekstualnih i zvučnih komponenti biva uvučen u lavirint „unakaženo nacrtanih slika“. Nekad su to fotografije prevedene u ulje na platnu (Marina Nakićenović), nekad se slika sa televizijskog ekrana prevodi u fotografiju (Žolt Kovač), dok se kod Slobodanke Stupar fotografija putem sito štampe prenosi na platno, tačnije jastuk, što predstavu dodatno deformiše. To su samo neki od primera koji u potpunosti odgovaraju zamišljenom konceptu dr Milanke Todić POZITIV / NEGATIV.

Sagledano u celini jasno je da ako se pođe od slogana POZITIV / NEGATIV, Proticanje slika se ne može zaustaviti, odnosno ako se 44. Oktobarskom salonu priđe kao tematskoj izložbi organizatori treba da budu zadovoljni. Međutim, još prilikom osnivanja Salona ustanovljeno je da je njegova svrha u tome da pokaže „vredna ostvarenja naših likovnih umetnika bez obzira kojim generacijama i školama pripadaju“ (Đurica Jokić).

Zamerke svih dosadašnjih Salona uglavnom su se odnosile na to da Salon nije prava slika vrednosti, stanja i kretanja savremene umetnosti u Srbiji i da kvantitet ne otkriva, već zamračuje kvalitet. Prva navedena primedba odnosi se i na ovogodišnji Salon, a na to ukazuje nekoliko stvari. Najpre, realna slika trenutnih umetničkih kretanja u zemlji svakako nije reflektovana kroz odabrane radove. Jedan njen deo, misli se na novu umetničku praksu, zauzima vrlo bitno mesto u savremenoj srpskoj umetničkoj sceni, ali je činjenica da pored nje klasično poimanje umetnosti, bilo da je reč o slikarstvu, skulpturi ili grafici, na ovim prostorima i dalje ima svoje veliko uporište. Čak i ako prenebregnemo činjenicu da se nalazimo na Balkanu i osvrnemo se na Evropu, videćemo da je u njoj došlo do velikog kambeka klasičnog štafelajnog slikarstva, tako da njegovo odsustvo sa 44. Oktobarskog salona sigurno ne daje kvalitativni doprinos. Što se tiče broja predstavljenih radova-projekata ove godine se ne može pričati o kvantitativnoj preopterećenosti jer je broj projekata recipročan idejama i zamislima koje je organizator hteo da pokaže, odnosno realizuje.

Takođe, još jedan momenat je vrlo indikativan kada je reč o 44. Oktobarskom salonu. Ako se pođe od koncepta POZITIV / NEGATIV, čija se bazičnost temelji na multipliciranju vizuelnih predstava, onda se o tome ne može govoriti bez zastupljenosti grafičke discipline. Ovaj medij je u odnosu na ostale, godinama, upravo zbog svog reproduktivnog momenta, bio potiskivan da bi sada, izuzimajući digitalni print i u nekoliko slučajeva sito štampe, za selektore ovogodišnjeg Salona ostao nevidljiv.

S obzirom na to da Oktobarski salon prezentuje radove odabranih umetnika iz oblasti likovne i primenjene umetnosti, normalna je pojava da dolazi do njihovog preplitanja čime se obogaćuje i likovna struktura samog dela. Stoga se pitanje Mirjane Milosavljević, jednog od selektora Salona: “ Da li su lampe Ksenije Jakić, keramika Ljubice Jocić i stolice Mihajla Đurića dizajn ili skulptura?“, može odnositi na većinu eksponata. No, u kombinovanju različitih tehnika, pristupa i medija svakako treba tražiti kvalitet umetničkog dela, ali ne i u isključivosti bilo koje vrste, koja je, kako je to istorija do sada bezbroj puta pokazala, za umetnost bila pogubna.