Glembaj, nesigurni adolescent

Savremene postavke dramskih tekstova pisaca kao što je Miroslav Krleža, čije je delo ugrađeno u temelje nacionalne dramske klasike (u konkretnom slučaju verovatno treba reći ex-nacionalne), retko pružaju neko u potpunosti novo i drugačije viđenje koje derogira celokupnu scensku tradiciju. Ovakav cilj ne samo da je teško ostvariv, on je i izlišan: značaj savremenih postavki (ex)nacionalne klasike prevashodno se sastoji u pomeranjima na planu pojedinačnih rešenja, pomeranjima koja izoštravaju, dijalektički ispituju ili problematizuju neka od mogućih i poznatih tumačenja.

U predstavi Gospoda Glembajevi Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, koju je režirao Egon Savin, najuočljivije pomeranje svodi se na osobeno tumačenje glavnog lika, prenapetog, ironičnog, neprilagođenog, pravdoljubivog i samoljubivog sredovečnog intelektualca i umetnika Leonea Glembaja. Od svih ovih junakovih odlika, glumac Boris Isaković kao da je prevashodno relativizovao njegov „uzrast“. U Isakovićevom tumačenju, Leone ne deluje kao sredovečni čovek, sa životnim iskustvom, koga okolnosti izbacuju iz, doduše, labave ravnoteže, oživljavajući impulsivnu prirodu protiv koje se celog života grčevito borio. Naprotiv, njegov Leone ima od samog početka predstave povišeni ton, koji ponajpre ukazuje na temperament osetljivog, nervoznog i nesigurnog adolescenta; „prenapetost“, ta čuvena Krležina odrednica Leoneovog karaktera, poprimila je, shodno tome, razmere nekog mladalačkog ludila. Utisak o Isakovićevom Leoneu kao enfant–terribleu, amadeusovski ekcentričnom mladiću, jednom rečju – osobi sa juvenilnim problemima – podupire i dečačko inaćenje u raspravi o umetnosti, naglašena vezanost za mrtvu majku, detinje skrivanje po ćoškovima.

Ostaje otvoreno pitanje da li je ovakvo tumačenje Isakovićeve uloge samo lični utisak, proistekao iz skoro neprekidno povišenog tona njegovog Leonea, ili ono tačno detektuje glumčevu i rediteljevu nameru, koja bi, kao takva, bili osnova nekog izoštrenog scenskog čitanja cele drame. Jednostavno rečeno, da li je reč o nameri ili slučaju? Sumnja se javlja upravo zato što ovakva postavka Leoneovog lika, sama po sebi zanimljiva i originalna, ostaje dramski izolovana. Ona ne pruža razvijenu potporu nekom od mogućih sveobuhvatnih tumačenja Krležine drame o ličnoj i kolektivnoj, psihološkoj i društvenoj, sudbinski neminovnoj i (ne)delom uzrokovanoj razgradnji sveta ukorenjenog u lažima, prevarama, ubistvima, brzom bogaćenju. Savremeni prizvuk ove priče više je rezultat okolnosti u kojima je mi danas igramo i gledamo, nego sáme postavke reditelja Savina (taj savremeni prizvuk ponajpre se scenski konkretizuje u dekoru Darka Nedeljkovića – raskošnom modernističkom salonu).

Ovakvom utisku doprinosi i nedorečenost nekih drugih glumačkih ostvarenja. Predrag Ejdus je, u ulozi starog Glembaja, doneo stav zrelog i superiornog čoveka, ostvario pravu glumačku bravuru u sceni žučne svađe s Leoneom, ali je zato samo dramski markirao intimni slom svog lika (recimo, ostao je nedorečen Glembajev odnos prema ženinom neverstvu). Neuhvatljivost barunice Kasteli, čije ponašanje prema Leoneu u trećem činu oscilira između manipulacije i iskrenosti, Jasna Đuričić je razrešila tako što je dosledno i ubedljivo glumački branila njenu iskrenost, ali je zato, u scenama „erotske manipulacije“ u prvom činu, barunica bila nekako kruta, nije bila zavodljiva i fatalna. Neuspeh koji je ova glumica imala u ulozi jedne druge „erotično inteligentne“ junakinje svetske dramaturgije, Margerite iz Mačke na usijanom limenom krovu, sugeriše da je ovde možda u pitanju greška u podeli, što je dodatno potencirano činjenicom da Srpsko narodno pozorište ima bar još jednu veliku glumicu za ovu kapitalnu ulogu. Možda su zahvati na tekstu (čitaj, skraćivanje) onemogućili Ivanu Jovanović da razvije one fine prelaze i kontraste u složenom liku sestre Anđelike i tako doprineli da se ova uloga svede na uopšteni stav smernosti i ozbiljnosti.

Iz preostalog dela ansambla izdvajaju se Rade Kojadinović u vrlo duhovitoj stilizaciji senilnog Fabricija, Jugoslav Krajnov kao zadrti i energični Puba Fabrici i sjajni Stevan Šalajić u epizodi kamerdinera, starački zbunjenog ovim neverovatnim svetom u kome se, gotovo volšebno, zadesio… Iz prethodne analize ne treba izvoditi pogrešne zaključke: predstava Gospoda Glembajevi dostiže, ukoliko zanemarimo neke nedorečenosti u postavci pojedinih likova, odnosa i situacija, visoki repertoarski standard; ona samo ne pruža izoštrenije tumačenje komada, jer njeno najzanimljivije rešenje ostaje dramski apartno.