Srčan i drčan

Iako Draginju, “polifonu” junakinju novog mladog srpskog filma Da li ste videli ovu ženu?, u oko 80 minuta trajanja tog ostvarenja i nismo videli sa valjanom knjigom u ruci, ovaj prikaz može da otpočne i sa jednom knjiškom asocijacijom; naime; u izvrsnom romanu Svakodnevno ništavilo spisateljice Zoe Valdes sa Kube (kod nas krajem prošlog veka objavila beogradska Paideia), negde pri početku, ključnu akterku te priče o nesnađenosti i praznini zatičemo u, kako će se brzo ispostaviti, prevratničkom trenutku silne metaforičke lepote – pre nego što sedne za tastaturu i krene da radi, ona temeljno počisti stan, a onda joj u trenu vrh ogromnog, nenadanog morskog talasa upadne kroz prozor stana i ne samo što uništi taj njen trud, nego i posluži kao okidač za podrobno preispitivanje smislenosti sopstvene egzistencije, a onda i borbe na više frontova. Slično tome, dabome, posve slučajno, pomenuta Draginja u prvoj trećini filma obija pragove stanova nepoznatih ljudi, nudeći besplatnu demonstraciju moći omnipotentnog usisivača novijeg kova, a onda biva slučajni svedok kraja jednog, pretpostavimo, tužnog i, kako je nešto malo ranije, nadajmo se što preciznije procenjeno, nepodnošljivog života. I taj će sudbinski susret sa ciničnom sudbinom i ništa manje oholom zbiljom predstaviti svojevrstan okidač za barem pokušaj nekakve promene.

Da li ste videli ovu zenu

Nakon svetske premijere poslednjih sedmica leta – u zvaničnom programu i dalje neosporno prestižnog Venecijanskog filmskog festivala, a nakon sve više stavki zahuktalog festivalskog života u raznim delovima planete, celovečernji igrani prvenac Da li ste videli ovu ženu? autorskog dvojca Matija Gluščević – Dušan Zorić proteklog je vikenda imao i srpsku premijeru – u sklopu programa aktuelnog izdanja Festivala autorskog filma u našem glavnom gradu. Da li ste videli ovu ženu? je, između podosta toga ostalog, ukazao i na postojan sud – da je na uzorku ovih dvadeset i kusur godina ovog veka srpski film i dalje preovlađujuće film debitanata. Preciznije govoreći, debitantski film i dalje predstavlja najvitalniju struju srpske kinematografije – ima ga, opstaje, krči sebi put, u dovoljnoj meri donosi svežinu i polemičnost, uspeva da skrene pažnju makar stručne javnosti i upućenijih filmofila na potencijale svojih autora, zastupljen je i u ponudi referentnih filmskih festivala van granica Srbije… naravno, uz jasnu i čvrstu svest o tome da i pohvaljene i uspešnije debitante onda (iz ovih ili onih razloga, uz ova ili ona (samo)opravdanja) čeka nepotrebno dug put ka onom katkad i pomalo mitskom, a tako znakovitom drugom filmu. To na stranu, Da li ste videli ovu ženu? Gluščevića i Zorića nadovezuje se na tu istrajnu svetlu tradiciju novijeg/savremenijeg srpskog filma (uz poneku otvorenu referencu na dela skorijih preteča, a možda i nadahnuća – poput Klipa Maje Miloš (u segmentu u klubu, u kojoj se glumici Kseniji Marinković pridružuje Isidora Simijonović, glavna glumica narečenog Klipa, i to u sličnom “segmentu” u čast beslovesnog ali i počesto preko potrebnog hedonizma, ili Života i smrti porno-bande Mladena Đorđevića, odraz čije poetike košmarnog ali lirskog ali nimalo liričnog naturalizma zatičemo u završnoj trećini u kojoj je u žiži beskućnica Draginja). Pored svega toga, stiče se jak utisak da su mladi reditelji uspeli da se izbore i da stvore film kakav su i nameravali (dabome, uz zdravorazumske i “stvarnosne” kompromise na putu ka pomenutom cilju), a što se oseća u svakom delu ovog filma; na sve to, Da li ste videli ovu ženu? gradi ubedljivu i prirodnu kopču sa predočenim u studentskim filmova ova dva autora. Njihov zajednički dugometražni prvenac je srčan i drčan, i, što je posebno značajno, primer slobodarskog shvatanja filma za koji se može očekivati da će ipak stupiti pred brojniju publiku – bila ona festivalska, bioskopska, onda i televizijska ili ona koja filmove dočekuje prevashodno iz ponude sve brojnijih striming-servisa. Uz to, ovo ostvarenje je uočljivo energično, što ga onda izdvaja u odnosu na dominantan poprilično letargičan i “splinasti” izraz unutar te ponude onoga što nam godinama unazad, opterećeni opsesijom stilskih postavki novog rumunskog filma, na uvid pružaju filmovi studenata beogradskog Fakulteta dramskih umetnosti.

Sloboda je tu imperativ, uostalom, baš kao što je to barem u sferi podsvesnog, ali onda i ništa manje važnog i u slučaju Draginje u ovom uvezanom triptihu. Sloboda je, dakle, imperativ i poriv, a sećanja na nekadašnju slobodu (ili barem iluziju i/ili nagoveštaj iste) jeste ono što krivudavim putevima gura trostruku Draginju u sve tri trećine – u prvoj trećini to je Draginja koja klonulo ali i uporno štrafta po beskrajnim rekonstrukcijama izranjavanom i naruženom Beogradu sa pominjanim svemoćnim usisivačem u ruci, u drugoj imamo građanski uprizorenu Draginju, tu kao odrešitu medicinsku sestru u porodilištu koja će uraditi nešto gotovo pa nepojmljivo, a u nastojanju da uhvati makar i bled odraz sreće kakva je prećutno propisana vazda strogim kodovima društvenog uslovljavanja, dok u trećoj trećini Draginju pratimo u skitnjama među odbačenima i (samo)prezrenima – beskućnicima koji, kanda, pravi život žive tek kada velegrad pogasi svetla svoje skućenosti i snađenosti. Na ovo se nadovezuje jednostavan koncept – sva tri lika može biti i unutar istog identitetskog ili multiidentitetskog kruga igra ista glumica; Ksenija Marinković (srećom) u ove dve decenije dosta snima, i svakako je dobro što je tako, ali ovo joj je bez daljnjeg krunska i najcelovitija i najupečatljivija filmska rola čitavog dosadašnjeg toka izrazito bogate karijere; jednostavno, njen izraz je bogat valerima, finesama i implikacijama, što definitivno pomaže da mladi autori kao pobednici izađu iz hrabrog klinča sa tako zahtevnim naumom stvaranja trptiha unutar celovite filmske priče, koja svako malo hrli da gledaocima predoči filmična stanja duše koja su ipak prilično apstraktna za naraciju filma manje-više klasičnog fabularnog stila. Nema spora, reditelji su tu najzaslužniji za tako vešto vođenje glavne glumice, pa još i uz taj međugeneracijski jaz, kroz potentnu ali i sklisku idejnu i stilsku pometnju na kojoj počiva ovaj vrlo dobar film.

Da li ste videli ovu ženu? je, mimo svega ostalog, i polemika sa sveprisutnim balastom viška ionako usložnjenih identiteta, te u drugom segmentu Draginja biva svojevrstan ekvivalent Rajmundu Gregorijusu, švajcarskom profesoru klasičnih jezika – glavnom junaku odličnog romana Noćni voz za Lisabon Paskala Mersijea, junaku koji jednog dana odluči da naprosto iskorači iz života kakav je možda i ponajpre sam sebi nametnuo, s tim da Draginja barem isprva ne stupa put varljive slobode na udaljenim adresama, već joj prva stanica ipak biva potvrda bližnjih i obližnjih. U trećoj varijaciji Draginja je i najslobodnija, i tu pod “svodom” tog košmarnog naturalizma, koji na mahove kreće put psihodelije i neprikrivene apstrakcije, Draginja je, sva je prilika, najbliža dovoljno uverljivoj iluziji što apsolutnije slobode. Srećom po film i njegov idejni okvir, u Da li ste videli ovu ženu? nema lakih i preciznih kontrapunkta – naspram sve tri Draginje, takve kakve jesu, nisu već samoemancipovani ljudi, već ipak oni drugi i sami zarobljeni u stupicama vlastitih ograničenja, nesnađenosti i sluđenosti, svi sputani u zadate uloge i identitete – zadrti i zanemoćali roditelji, površni prijatelji, beznadežni privremeni saputnici među beskućnicima, bezlične kolege, mušterije koje to zbilja nikada neće postati, “vlasnici” suštinski besmislenih poslova… To u nekakvom ad hok krajnjem zbiru daje povoda da se pomene i uticaj baštine empatične mizantropije znane iz ovdašnjeg filmskog crnog talasa, ali to je tek deo širokog opsega stilskih i idejnih uzora i nadahnuća koje u zgodnoj meri i na prikladnim tačkama očitava ovaj film, uključujući i upliv estetike Noe, Lodža Kerigana, Linča, Ferare u infernalnoj mučnini i teskobi završne trećine. Međutim, filmom provejava i u ključnim momentima ga osnažuje dovoljno lako uočljiva nežnost, a značajan doprinos stiže i u vidu efektnog humora. Sve pomenuto je potcrtano raznovrsnom i energičnom montažom (za koju je Olga Košarić i nagrađena u Veneciji), a Da li ste videli ovu ženu? dosta dobrog je izvukao iz rada i doprinosa troje direktora fotografije (to su Aleksa Radunović, Marko Kažić i Milica Drinić) sa tri posve raznorodne postavke filmske slike, u smislu kadra, tretmana svetla i same teksture filmske slike).

U celini sagledavano, ovo je vrlo dobar mladi film jasne arthaus provenijencije, prenaglašen ali nekako u pravoj meri, baš kao i upečatljiv showcase rad kao pokazatelj veština i ambicija Gluščevića i Zorića, čime se, da pomenemo samo najrecentnije srodne primere, poput odličnih Kelta Milice Tomović i Mog jutarnjeg smeha Marka Đorđevića, nastavlja taj zdrav i prav niz, i čime se snaži taj junačko-podvižnički ešalon kreativnih snaga nedavno pristiglih u savremeni srpski film. Naravno, izmešten u bioskopski repertoar, koji mu neumitno sledi, Da li ste videli ovu ženu? (nastao uz podršku Filmskog centra Srbije i RTS-a) možda će nekima imati manje smisla, naprosto, možda će logika na kojoj počiva njegova priča gledaocima srednjačkijeg usmerenja delovati kao i zbunjujući kontekst… ali to je već neka druga priča. Jer i dalje stoji da – bolji život traži bolje ljude.