Rasprodaja termo-voda i banja po scenariju promašene „tranzicijske privatizacije“ bila bi još jedno urušavanje ozbiljne javne imovine Srbije. Zapravo, resursa bitnih za kvalitetan i održiv ekonomski rast i razvoj. Uz to, učinila bi se još jedna nepravda prema našoj djeci i našim unucima. Šta, u stvari, znače ovi predlozi!? Uz hladnu glavu i objektivnu društvenu pozornost, odgovor na to pitanje ima najmanje dva ozbiljna upozorenja.
Prije svega, to bi, nesporno, bilo potpuno suprotno proklamovanim ciljevima Vlade Republike Srbije da će graditi uslove za otvaranje radnih mesta i zapošljavanje mladih. Odnosno, da će se zalagati za ravnomjeran razvoj manje razvijenih regiona u Srbiji. I drugo, riječ je o ozbiljnom stručnom i moralnom padu jednog broja nadležnih organa i institucija.
Naime, očigledno je da predloge o rasprodaji ovog dragocenog bogatstva pokreću potpuno nekreativni ljudi u nadležnim republičkim ministarstvima i institucijama (Razvojna agencija Srbije, Turizam, Zdravlje, Poljoprivreda, Fond za razvoj, lokalne samouprave). Očigledno, reč je o osobama čija se znanja o resursima zemlje, odnosno o planiranju i koordinaciji poslova usmjeravanja privrednog i socijalnog razvoja, svode na ono što ne zahtijeva bilo kakav poslovno-organizacioni ili intelektualni napor. Dakle, predlaže se „bezgrešna“ rasprodaja državne-javne, čitaj narodne imovine!? To zapravo potvrđuje ono što je Kant mislio o toj vrsti ljudi: „Veoma je udobno biti nezreo!“
OTICANJE BOGATSTVA: Istovremeno, ovim tragom i ovim povodom, treba se sjetiti starog kneza Miloša i njegovog barona Herdera, koji su pre više od sto sedamdeset godina započeli identifikaciju ovog bogatstva zemlje Srbije. A i podsetiti „nadležne“ da više čitaju i gledaju oko sebe, odnosno da prate i analiziraju situaciju kako su radile i šta na ovom području rade druge evropske zemlje (Mađarska, Austrija, Slovačka, Francuska). Recimo, pravi je izazov da se nedavno, na naučnom kongresu na ovu temu u Karlovim Varima, mogao čuti podatak da Francuska uštedi godišnje više od milijarde evra tako što organizuje liječenje i rehabilitaciju svojih građana u domaćim banjama. Uz to, banjski i termalni izvori, u širokom spektru blagotvornosti i lekovitosti, između ostalog, „proizvode“ neposredno i ozbiljne uštede na lekovima.
Srbija je po broju i prirodnim „moćima“ termo-mineralnih izvora (više od 300) i banja (više od 50 banja i oko 20 rehabilitacionih centara) u samom vrhu evropskih zemalja. Međutim, to bogatstvo se ne koristi. Svake sekunde u Srbiji otiče i gubi se 1500 litara termalne i lekovite vode, odnosno u nas se koristi samo tri odsto izvorišne i lekovite vode!?
Ovo dragoceno bogatstvo nudi, kako bi stari Rimljani rekli, „sanus per anuam“, tj. „zdravlje iz vode“. To je zapravo „srpsko more“. Taj potencijal i tu „moć“ uvećava izuzetno bogato arheološko nasleđe (rimske terme i žrtvenici, dolomitske pećine i stene, arhitektura, istorija). Uz to, u istom izazovu treba tretirati i „zaboravljenu“ planinsku poljoprivrednu strukturu, tj. sela u najbližem okruženju banja (samo u okolini Niške banje ima oko 500 „neprobuđenih“ sela), zatim planinske vodotoke (male hidroelektrane), te fascinantno okruženje sa lekovitim biljem i šumskim površinama. Dakle, zaista je riječ o respektabilnom privrednom potencijalu.
Jednostavno, bez obzira na brojne „nečistoće“ tržišne – globalizovane ekonomije, kao i već „uvezene“ nejednakosti u razvoju, ovo je potencijal koji, između ostalog, izaziva razvoj ukupne infrastrukture i poljoprivrednih resursa ne samo u manje razvijenim djelovima zemlje. Uostalom, riječ je o razvoju visokostandardnog zdravstvenog i banjskog rehabilitacionog, odnosno kongresnog, sportskog, planinskog, kulturnog i narodnog-plebejskog turizma.
BEZ STRATEGIJE RAZVOJA: Međutim, treba insistirati na tome da Srbija danas, zahvaljujući slabim i nekompetentnim planskim i istraživačkim službama, nema svežih i racionalno – politički posredovanih strategija razvoja i restruktuiranja ovog vitalnog privrednog sektora.
Prema tome, zaista je neophodno da Vlada Republike Srbije, u hitnom postupku, formira multidisciplinarni tim stručnih ljudi koji bi pripremio program – strategiju srednjoročnog i dugoročnog restruktuiranja i razvoja termo-voda i banja na teritoriji Srbije do 2030. godine. Program bi podrazumevao brendiranje svih destinacija (specijalnih bolnica, „carskih“ objekata visokostandardnog turizma i dr.), a bio bi i racionalno integrisan s ciljevima razvoja zdravstvenog sistema, regionalne poljoprivredne proizvodnje i kapaciteta prerađivačke industrije, saobraćajne i informacione infrastrukture. Program bi bio komplementaran ciljevima održivog privrednog razvoja zemlje kao cjeline, s jedne, i njenog ravnomjernog regionalnog razvoja, s druge strane.
Istovremeno, treba izdiferencirati da bi program mogao biti i jedan od strateških stubova najavljenog Regionalnog projekta razvoja turizma u zemljama Jugoistočne Evrope. Inače, koncepcija finansiranja programa bila bi „građena“ sredstvima Fonda za razvoj, sredstvima međunarodnih banaka (IBRD i BERD), evropskih fondova i poslovnih banaka, a i sredstvima prikupljenim emisijom municipalnih obveznica. Sami uslovi finansiranja mogli bi jednim dijelom biti „omekšani“ i potporama iz već ustaljenih budžetskih subvencija.
Uzbudljivi su izazovi koje ovaj program pokreće. Prije svega, bila bi to neka vrsta strategije za razvoj „srpskog mora“. Termo-vode i banje nisu danas samo u funkciji banjskog liječenja i prevencije invalidnosti, već su i u funkciji rehabilitacije, zdravlja i lepote, odmora, rekreacije i oporavka, priprema vrhunskih sportista, organizacije specijalizovanih programa za edukacije u cilju zapošljavanja, i dr. Istovremeno, to su i destinacije za zadovoljavanje različitih kulturnih potreba, te aktiviranje bogate kulturno-istorijske baštine. Jednostavno, to su ozbiljni potencijali za razvoj zdravstvenog, sportskog (pripreme sportista), kongresnog, visokostacionarnog, ali i narodnog turizma. Pri tome, taj impozantni turističko-rekreativni kompleks bio bi neposredno koordiniran sa izgradnjom malih hidroelektrana, sa poljoprivrednom proizvodnjom iz „svoje bašte“, proizvodnjom cvijeća za široko (i inostrano) tržište i dr.
Program bi morao biti pod pokroviteljstvom jedne osmišljene i restruktuirane Razvojne agencije Srbije. Sa selektivno odabranim menadžmentom i iskustvom koje iz svog razvoja imaju Kanjiža, Gamzigrad, Sokobanja, Vrnjačka Banja, Zlatibor…, mogao bi se formirati kreativni – stvaralački tim u koji bi mogli biti uključeni i oni „mladi lavovi“ (nezaposleni lekari, inženjeri, agronomi, tehničari različitih usmerenja) koji su nedavno, na Beogradskom sajmu, priredili izvanredno vrijedan i uzbudljiv Sajam inovacija.
Dakle, budimo odgovorni i ozbiljni. Ostavimo se sporenja oko toga čije su termo-vode i banje. Nekadašnja društvena imovina danas je, sticajem istorijske sudbine, državna-javna imovina. Budućnost zemlje, a i vlade, ne zavisi i ne može da zavisi jedino od „uspješne rasprodaje“ javne imovine. Budućnost zemlje zavisi od sposobnosti institucija i vlade da se racionalno usmjerava, upravlja i unapređuje korišćenje raspoloživim – sopstvenim prirodnim resursima i potencijalom.
Vrijeme je da se stvari shvate u pravoj projekciji relevantnih odnosa. Razvoj zemlje se ne uvozi. Razvoj zemlje se organizuje u sopstvenoj kući. Naravno, i uz otvorenost za međunarodnu saradnju (razmjenu dobara, usluga, znanja, informacija), kao i uz podršku dobronamjernih međunarodnih finansijskih i kreditnih institucija i fondova.
