Voda u cipelama

Sa nevericom na licu silazio je niz stepenice Specijalnog suda u Beogradu Hakija Smajlović iz Zvornika, nakon što je saslušao presudu Veća za ratne zločine kojom je ratni predsednik opštine tog grada Branko Grujić dobio šest, a bivši komandant Teritorijalne odbrane Branko Popović petnaest godina zatvora zbog ubistva i mučenja sedamsto Bošnjaka sredinom 1992. godine, među kojima je bilo i nekoliko članova njegove porodice. „Šta da vam kažem…“, širio je Smajlović nemoćno ruke u sivoj jakni zakopčanoj do grla dok su ga zaobilazili užurbani prolaznici u Ustaničkoj ulici, ponavljajući da je presuda sramna, i da ne može da poveruje da se za ubistvo tolikog broja ljudi dobije tako mala kazna, žaleći se što je proveo pet godina prateći suđenje koje je bilo najobičnija farsa. I dok se Smajlović polako udaljavao od zgrade, na mestu gde je stajao već je besedio Popovićev advokat, objašnjavajući krutim birokratskim jezikom kako presuda predstavlja „presedan u smislu novih elemenata krivično-pravne odgovornosti“ za „radnju propuštanja“. Sekretaru Udruženja porodica nestalih i zarobljenih lica opštine Zvornik preostalo je jedino da se pokupi i sa osećanjem poraza krene put Bosne, gde će rasutim Zvorničanima preneti ono što je video u Beogradu, tamo gde je došao da potraži pravdu o svojim bivšim sugrađanima.

KOMŠIJSKA IZDAJA: Oni nisu više živi jer su srpske snage prvog dana juna 1992. godine kršeći dogovor koji su prethodnog popodneva postigli u kući Vinka Radovića u zabitim Petkovcima opkolile tenkovima i „pragama“ svoje komšije u obližnjem Klisu, Đulićima i Jusićima, i umesto da ih puste da odu prema Tuzli kako se prethodno saglasili, poterali kolonu prestrašenih ljudi preko brda put Zvornika. Usput su ubijali one koji su se usprotivili nenadanoj promeni plana, da bi u sumrak decu, žene i starce odvojili na livadi pored puta, a nekoliko stotina muškaraca potrpali u teretne kamione kojima su ranije prevozili stoku i šut i krenuli put Tehničko-školskog centra u obližnjem Karakaju.

Tamo ih je čekao postrojeni špalir „teritorijalaca“ Branka Popovića sa motkama, palicama, lancima i kundacima, koji su besomučno tukli izmučene ljude dok su gazili jedni druge gurajući se ka prostoriji pored ulaza, ne sluteći da neki od njih neće ni dočekati jutro jer su se ugušili u tom malom, klaustrofobičnom prostoru. U očajničkoj borbi za vazduh, nekoliko stotina zatvorenika provalilo je zid susedne prostorije, nakon čega su ih pripadnici Karakajske čete odvukli do velike školske sale, gde su ih narednih dana tukli i terali da pevaju četničke pesme, streljajući one koji nisu uspevali da poprime onaj mutni pogled koji prati pijano zavijanje stihova „…drma mi se, drma mi se na šubari cveće…“.

KLANICA: Proveli su tako izmučeni seljani četiri dana u školi, da bi se u jednom trenutku pojavio predsednik Privremene vlade Srpske opštine Zvornik Branko Grujić i počeo da ubeđuje zarobljene Bošnjake kako će biti razmenjeni za Srbe koji su bili pritvoreni na stadionu u Tuzli, samo da prethodno odu autobusima „Drinatursa“ do Pilice gde će malo popričekati u lokalnom Domu kulture pre nego što nastave put ka Živinicama. Oronuli zidovi ovog trošnog zdanja sa kojih se ljuštila farba i otpadao malter, bili su poslednje što su videli, pošto su ih pripadnici Teritorijalne odbrane posle tri dana uterali u teretne kamione i u nekoliko tura odvezli do Gerine klanice, mestu gde se pre rata klala stoka, i počeli besumučno da ih ubijaju onako kako su dolazili, u malim grupama. Njihova tela pronađena su nakon što je rat prošao na Crnom vrhu i Grbavici.

Tračak nade da barem krivci neće proći nekažnjeno vratio se porodicama ubijenih kada je u maju 2005. uhapšen u Beogradu stanoviti Marko Pavlović iz Sombora, za koga se ispostavilo da je reč o Branku Popoviću, koji je uporno ponavljao da ga je u Zvornik dovela tajna policija, a ubrzo nakon toga iza rešetaka se našao i ratni predsednik opštine Zvornik Branko Grujić. Suđenje je počelo traljavo i sa kašnjenjem poslednjih dana 2008. godine. Nizale su se potom danima potresne izjave svedoka o „pari koja je kuljala iz prostorija Tehničko-školskog centra od vreline nabijenih ljudi“; svađama onih koji su sačuvali zrnce ljudskosti sa ostalima oko „pogažene reči zarobljenicima da će izaći prema Sapni“; hrani koja je ubacivana u Pilici „kroz otvor na zidu iznad bine“; baštenskom crevu za vodu koje je dotureno nakon dva dana, a kojim su zatvorenici, umesto čaša, punili cipele i držali ih potom, koliko su to ruke i đonovi mogli da izdrže, pre nego što je voda počela da se sliva na prljavi betonski pod, visoko iznad glava; divljanju lokalnih teritorijalaca, Dželata koji je hodao naokolo sa šajkačom i bradom i vojnih policajaca iz Karakaja Pipe i Boška; „pucanju zatvorenicima u leđa“ koje su šutirali iz kamiona.

TIHI SUSEDI: Ostali koji su učestvovali u ovom zločinu verovatno negde mirno sede i slušaju na vestima kakva je sudbina zadesila njihove stare saborce Grujića i Popovića, i žalbama koje sprema Tužilaštvo za ratne zločine na ovu presudu, zajedno sa ostalom Karadžićevom kamarilom koja se baškari po Srbiji. Na njihovo prisustvo podsetila je odluka Saveta ministara BiH o produženju zabrane ulaska i tranzita preko teritorije ove zemlje za 34 osobe za koje se sumnja da aktivno pomažu u skrivanju haških optuženika. Neki od njih su upravo oni tihi susedi koji se svakodnevno sreću u hodnicima zgrada, i dok ti fini ljudi ne prave probleme u državi koja im je ukazala gostoprimstvo, nema ni razloga da sudije traže trun u oku onima koji su zauvek preselili zvornička sela na Crni vrh.