Prve devojke koje su završile fakultete u Beogradu bile su Leposava Bošković i Kruna Dragojlović, obe diplomirale 1891. godine. Inače, Beogradski univerzitet je osnovan 1905, a studentkinje su prestale da budu izuzetak jer im je i formalno omogućeno redovno studiranje. Uoči Prvog svetskog rata devojke su činile deset odsto studentske populacije, što je bilo približno evropskom proseku
U prvim godinama postustaničke Srbije obrazovani ljudi bili su ređi i od topova. Bila je to je zemlja jednakih seljaka bez jasne društvene elite, koju su činili tek poneki trgovac, lokalni knez ili iguman manastira. Bolje stanje je bilo među Srbima u Austrougarskoj carevini i na tom području trebalo bi tražiti prve obrazovane devojke i žene tog vremena.
Ipak, već 1832. godine među malobrojnim beogradskim đacima bilo je i 16 devojčica, a prva osnovna škola za žensku decu osnovana je 1845. godine u Paraćinu. Desetak godina kasnije taj broj je narastao na 30 “ženskih” škola, a 1863. godine osnovana je Viša ženska škola u Beogradu, kojoj je prevashodni cilj bio obrazovanje budućih učiteljica. Za upravnicu je postavljena Katarina Milovuk, rodom iz Novog Sada. Ona je stekla obrazovanje u Rusiji, gde je položila i pedagoški državni ispit, te je prelaskom u Srbiju kao devetnaestogodišnjakinja postala direktor škole kojom je upravljala trideset godina. Inicirala je i osnivanje Beogradskog ženskog društva, koje pokreće časopis “Domaćica”, a on je, po slovu tada važećih zakona, dugo morao imati muškarce za odgovorne urednike. Između ostalog, Milovuk je autorka udžbenika Istorija sveta u kratkom pregledu za ženskinje (1871), u izdanju Glavne srpske knjižare J.D. Lazarevića, u sveskama koje su izlazile jednom mesečno.
STUDENTKINJE PRESTAJU BITI IZUZETAK
Velika škola u Beogradu, kao preteča Beogradskog univerziteta, osnovana je 1863. godine i sastojala se od tri odeljenja (buduća fakulteta): Filozofskog, Tehničkog i Pravnog. U tadašnjoj Kneževini Srbiji devojke su u ogromnom broju bile nepismene, a razni propisi, bez obzira što nije bilo eksplicitne zabrane, obeshrabrivali su žene da pokušaju da upišu jedinu visokoškolsku ustanovu u mladoj Kneževini.
Dok je na čelu Visoke škole bio Josif Pančić, Draga Jočić je 1871. godine upisala Filozofski fakultet kao vanredni slušalac. Već posle jednog semestra otišla je u Cirih i upisala Medicinski fakultet, koji je studirala do izbijanja Srpsko-turskih ratova 1876, kada se vratila u otadžbinu i priključila srpskom ratnom sanitetu. Nakon okonačanja ratova vraća se na studije, završava ih 1879. i postaje prva žena sa titulom doktora medicine u nezavisnoj Srbiji. Ovaj uspeh još više dobija u težini ako se uporedi sa podatkom da su prve devojke koje su stekle visoko obrazovanje u Evropi diplomirale 1868. godine.
Draga Jočić je postala lekarski pomoćnik 1881. u Državnoj bolnici i pored činjenice da joj je komisija Ministarstva unutrašnjih dela još ranije “nostrifikovala” stečeno zvanje, koje joj je priznato tek nakon Prvog svetskog rata.
Prve studentkinje koje su završile fakultete u Beogradu bile su Leposava Bošković i Kruna Dragojlović, obe diplomirale 1891. godine. Inače, Beogradski univerzitet je osnovan 1905. godine sa sedištem u Kapetan-Mišinom zdanju i učionicama za to vreme velelepne zgrade, a studentkinje su prestale da budu izuzetak jer im je i formalno omogućeno redovno studiranje. Uoči Prvog svetskog rata devojke su činile deset odsto studentske populacije, što je bilo približno evropskom proseku.
CIGLA PO CIGLA
Nakon 1918, broj studentkinja na Beogradskom univezitetu stalno se uvećava i uskoro osnivanje ženskog studentskog doma postaje nasušna potreba u razrušenom glavnom gradu Kraljevine SHS. Prilikom osnivanja Udruženja studentkinja Beogradskog univerziteta 1921, kao glavni cilj je postavljeno podizanje studentskog doma za devojke. Taj cilj je ponekad delovao nedostižno, jer nije bilo sluha nadležnih organa da se krene u izgradnju savremenog i nameni primerenog doma.
Dok je još bilo entuzijazma, organizovane su različite akcije, poput dobrotvornih zabava, slati su paketi sa simboličnim opekama po celoj Kraljevini kako bi se prikupilo što više novca za kupovinu placa i izgradnju same zgrade. Ali svim tim aktivnostima nije prikupljeno dovoljno sredstava, pa je krajem dvadesetih godina ministar prosvete Boža Maksimović za tu namenu ustupio jednu zgradu u Uzun Mirkovoj ulici, iz zadužbinarskog fonda, uz plaćanje kirije.
U listu “Ženski pokret” 1930. izašla je reportaža Poleksije Stošić o uslovima života u domu u Uzun Mirkovoj ulici. Tada su u njemu bile smeštene 42 studentkinje, uslovi se opisuju kao primereni, uz prekor vlasnicima rudnika uglja koji odbijaju da doniraju ogrev ovoj ustanovi. Kuhinja Doma je okarakterisana najvišom ocenom “jer je po svojoj uređenosti ličila na kujnu nekog restorana većeg stila”, a obroci su se sastojali od “bele kafe za doručak, za ručak supe i jednog jela, a za večeru jela a vrlo često i kompota”. Četvrtkom i nedeljom su dobijale pečenje sa salatom i testom.
“Kada testo ne dobiju, tada dobijaju voće”, piše Stošić, što bi današnjeg čitaoca podsetilo na skorašnji snimak o dočeku studentske kolone u Staroj Pazovi, kada je autor snimajući stolove sa svim đakonijama koje su građani izneli pred studente, “sremački” kvantifikovao količinu hrane sa “ima još trista metara”, i gde je na kraju, videvši jednu omanju kupu voća aranžiranu kao mrtva priroda, konstatovao: “evo, ima i voća”. Ovim se naglašava da niti jednog trenutka ne treba da ostane u zapećku trud svih onih voćara koji su prepoznali društveni trenutak i podelili svoj sa mukom stečeni proizvod sa studentima i narodom koji je ovih dana u pokretu i na ulici. A svi dobro znamo ko se dočekuje takvim ponudama.
U međuvremenu, sazidani su dom za studente u Bulevaru kralja Aleksandra Obrenovića, kao zadužbina kralja Aleksandra Karađorđevića (nekadašnja “Lola”), dom Gajreta “Osman Đikić” za studente i studentkinje muslimanske veroispovesti u Dalmatinskoj ulici i internat Bogoslovskog fakulteta.
Konačno, 1931. godine, stvari se pomeraju sa mrtve tačke, beogradska opština je udruženju studentkinja ustupila plac u Ratarskoj ulici (današnja 27. Marta), počinje se sa gradnjom, tri godine kasnije zgrada je “stavljena pod krov”, a tek nakon donacije kraljice Marije Karađorđević od 300000 dinara zgrada je i završena.
DOM I OBRAZ
I pored svih odlaganja u izgradnji, političari su imali obraza da koriste i tu temu u predizborne svrhe, pa na stranicama dnevnog lista “Vreme” od 28. novembra 1936. možemo naći upadljiv naslov: “Gospođa Augusta, supruga predsednika Vlade g. dr. Milana Stojadinovića, priložila je 1.000 dinara Domu studentkinja”. Inače, Avgusta Stojadinović je bila ćerka vlasnika hotela “Bela Venecija” na Krfu u kom je zasedala Vlada Kraljevine Srbije u vreme izbeglištva od 1916–1918. U tom hotelu je i upoznala svog potonjeg muža, tada činovnika u Ministarstvu finansija. Gore pomenuti naslov pripisujemo njenom mužu i njegovom propagandnom timu.
Dom je primio prve stanarke početkom 1937. i dobio ime “Kraljica Marija”. Nakon Drugog svetskog rata dom je nosio ime po Veri Blagojević (studentkinji, partizanki i narodnom heroju) i danas čini organizacionu celinu sa nekadašnjim domom Gajreta u Dalmatinskoj ulici.
Svakom od nas ostavljam da sam pretpostavi kakve bi bile Dragine, Katarinine i Verine reakcije da mogu danas da vide studentkinje skoro svih univerziteta u Srbiji koje sa toliko jasnim ciljem, sa toliko energije i volje učestvuju u svim aktivnostima tokom blokada i bivaju žrtve kukavica oba pola koje nasrću na njih iz samo njima znanih razloga.
Manje od dva dana blokade – toliko je vremena bilo potrebno da se uvidi koliko je javni medijski servis slab i nemoćan, kako spolja tako i iznutra. U trenutku pisanja ovog teksta, osmi je dan blokade, a šesti kako RTS ne emituje svoj program. Izgleda i da se suočavaju sa štrajkom unutar kuće. A suština blokade RTS-a nije u onome što objavljuje, nego u onome što prećutkuje
U mesecima nakon pada nadstrešnice u Novom Sadu plamen pobune proširio se po celoj Srbiji. Prvi protesti krenuli su u Novom Sadu odmah nakon tragedije. Vlast je odgovorila hapšenjima, kordonima policije i zastrašivanjem, ali umesto smirivanja demonstranata usledili su novi protesti
Rektor Univerziteta u Beogradu Vladan Đokić mesecima je na meti najviših državnih funkcionera i režimskih tabloida, koji ga označavaju kao podmuklog podstrekivača studentskih protesta, oportunistu, “lice zla” i “vođu zločinačke hobotnice”. Kako i zbog čega je jedan rektor postao “državni neprijatelj broj jedan”
“Stojim u kordonu, a moja ćerka mi viče ‘av, av, ubice’. Kako da postupim? Da mi narede – bacio bih pendrek i pancir i stao na stranu svog deteta”, kaže za “Vreme” policajac sa juga Srbije koji po potrebi radi u Policijskoj brigadi Beograd
Nedavno formiranje vlade Đure Macuta jeste deo režimske osvete i cinizma. Najviše se to vidi po “crnoj trojci” novih ministara postavljenih da se obračunaju sa delovima društva koji su predvodnici i simboli velikog višemesečnog bunta, čiji je povod bio pad nadstrešnice u Novom Sadu koji je odneo 16 ljudskih života. Treba rasturiti prosvetu, univerzitete, nepoćudne medije i delove pravosuđa koji odbijaju da slušaju naredbe, što javno, saopštenjima, što krijući se iza zakonskih procedura. Za to su izabrani oni koji neće imati problem da urade sve što im se kaže, pa i da pojačaju naredbe svojim invencijama
Nema više studenti napred, a mi za njima. Sad smo svi u istom sosu: isterali smo zver na čistinu. Znamo kako dalje ide
Uprkos masovnim protestima ispred RTS-a, desetinama hiljada ljudi na ulicama i višenedeljnoj blokadi, dvojac sa vrha Javnog servisa i dalje ne vidi problem. Ili se barem trudi da ga ne vidi, dok javnost sve više gleda kroz prozor – i traži izlaz
Srpski studenti su sto puta ponovili da je ovo maraton. Slično kao Adam Mihnjik osamdesetih u Poljskoj, kada je govorio o „dugom maršu“. Vlast u Srbiji je na putu kraja – samo treba imati strpljenja
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
