Proces verifikacije biračkog spiska u velikoj meri zavisi od spremnosti ovdašnje vlasti da sarađuje. Da bi se birački spisak zaista verifikovao, neophodno je da se potencijalnim istražiteljima dozvoli uvid u njega; MUP bi morao da omogući pristup svojim bazama podataka kako bi se birački spisak mogao sa nečim porediti; potom bi sve to zahtevalo stvarnu proveru na terenu
Ubjedljivom većinom glasova Evropski parlament (EP) je 8. februara usvojio Rezoluciju o izborima u Srbiji ocjenivši da su bili neregularni i predloživši formiranje međunarodne istrage kako bi se utvrdile sve neregularnosti, sa posebnim akcentom na beogradske izbore. Pre toga, u toku sjednice EP, predstavnici opozicione grupe “Srbija protiv nasilja” obratili su se evropskim poslanicima i tražili pokretanje međunarodne istrage.
Sa druge strane, premijerka Srbije Ana Brnabić nazvala je rezoluciju “ultimatumom” i uporedila je sa odnosom Austrougarske prema Srbiji 1914. godine, dok je Aleksandar Vučić ocjenio da je odluka EP “večna sramota opozicije”. Zaboravili su da su na izborima 2012. godine predstavnici SNS-a i sami tražili pomoć američke ambasade. Ipak, prema političkom sistemu EU, rezolucije parlamenta nemaju obavezujuću snagu već su na nivou preporuka, dok posljednju riječ ima Evropska komisija. Što znači da ako srpska vlast ne bude sarađivala, kaznena mjera u vidu zavrtanja finansijske slavine, koju je EP predložio, može biti sprovedena tek nakon što je Komisija usvoji.
U tački četiri Rezolucije poziva se na “nezavisnu međunarodnu istragu uglednih međunarodnih pravnih stručnjaka i institucija o neregularnostima parlamentarnih, pokrajinskih i opštinskih izbora, sa posebnim osvrtom na izbore za Skupštinu grada Beograda”…, kao i da “podržava brzo raspoređivanje ad hoc misije za utvrđivanje činjenica u Srbiji, uz učešće Parlamenta”.
Međutim, ovo prilično birokratsko saopštenje ne objašnjava u potpunosti šta to u praksi tačno znači.
DOMETI MEĐUNARODNE ISTRAGE
Kada su u pitanju neregularnosti decembarskih izbora, treba razlikovati dvije stvari – nepravilnosti na dan izbornog dana i problem sa biračkim spiskom. Stoga i sama istraga neregularnosti može ići u ta dva pravca – ka utvrđivanju činjenica o kršenju izbornog zakona (ali i drugih zakona, jer se u dosta slučajeva može govoriti o krivičnoj odgovornosti) samog 17. decembra, kao i ka verifikaciji biračkog spiska. Naravno, tu su i ostale neregularnosti koje se tiču izborne kampanje, pristupa medijima, pritisaka…
Ovo prvo je već utvrdila misija ODIHR-a, u sklopu OEBS-a, koja je nadgledala izborni dan i na osnovu čijih izvještaja je i EP sačinio Rezoluciju.
S druge strane, verifikacija odnosno prethodno revidiranje biračkog spiska iziskivalo bi sprovođenje neke vrste forenzike. Jedini način da se ona adekvatno odradi jeste da se birački spisak uporedi sa relevantnim bazama podataka, prvenstveno sa bazom Ministarstva unutrašnjih poslova.
Drugim riječima, ključ se nalazi u rukama MUP-a. Kada bi institucije, barem oni predstavnici koji i sami nisu upleteni u izborne mahinacije, radili svoj posao, tužilac bi mogao vrlo lako utvrditi na koji način i u kojoj mjeri je došlo do vještačkog krojenja biračkog spiska, u skladu sa političkim potrebama vladajuće partije.
Da li bi se međunarodna istraga bavila verifikacijom biračkog spiska?
Narodna poslanica Zeleno-levog fronta i profesorka prava na univerzitetu Union Jelena Jerinić kaže za “Vreme” da međunarodna istraga može biti tumačena “vrlo široko”, ali da bi svakako bio konkretan opis posla. Dodaje kako je predviđeno da istrazi prethodi ad hoc misija koja bi utvrdila osnovne činjenice.
Ipak, smatra da bi se međunarodna istraga odnosila na čitav izborni proces uključujući izbornu kampanju, stanje biračkog spiska i utvrđivanje činjenica o nečijoj političkoj, odnosno pravnoj odgovornosti, a ne samo na izborni dan. Kako kaže, istraga bi trebalo da nadomjesti ono što nisu uradili domaći nadležni organi. S obzirom da ne postoji specifičan dokument u kome se određuje pravac jedne ovakve međunarodne istrage, sagovornica ističe važnost ad hoc misije i objašnjava da se na osnovu nje istraga prilagođava specifičnim situacijama.
I drugi izvori “Vremena” bliski koaliciji “Srbija protiv nasilja” potvrdili su da bi međunarodna istraga, ako do nje dođe, trebalo da obuhvati i sam birački spisak.
MOGUĆI IZGOVORI VLASTI
Neposredno pred zasjedanje Evropskog parlamenta, Vladimir Orlić je, gostujući u emisiji “Takovska 10” na RTS-u, rekao da je 2019. godine, odlukom Vlade Srbije, obrazovana Radna grupa za verifikaciju jedinstvenog biračkog spiska, u kojoj su se nalazili i predstavnici organizacije CRTA. Kako je naveo, ta grupa je utvrdila da je birački spisak dobar i verifikovala ga.
Ali doskorašnji predsjednik Narodne skupštine je manipulisao činjenicama. Naime, Radna grupa jeste formirana, ali birački spisak nikada nije verifikovan, bar ne sa predstavnicima civilnog društva i nezavisnim ekspertima u njoj. Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave i nevladina organizacija CRTA postigli su sporazum prema kojem bi Ministarstvo sprovodilo verifikaciju biračkog spiska, a CRTA imala status posmatrača, u cilju obezbjeđivanja nezavisnosti i objektivnosti cijelog procesa. Da bi se ovo realizovalo, neophodno je bilo da se prvo dobije procjena uticaja i prethodno mišljenje Povjerenika za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti. Kod ovog drugog je i zapelo. Nakon toga, Ministarstvo je obavjestilo predstavnike CRTA-e da proces verifikacije ne može biti nastavljen na dogovoren način pozvavši se na mišljenje Povjerenika.
Pravnici sa kojima je “Vreme” razgovaralo, upućeni u rad tadašnje Radne grupe, tvrde da se Povjerenik pozvao na Zakon o zaštiti podataka o ličnosti.
Domet međunarodne istrage, ako do nje dođe, zavisiće prije svega od spremnosti na saradnju aktuelne vlasti u Srbiji. To se pogotovo odnosi na proces verifikacije biračkog spiska. CRTA je odmah nakon izbora izašla sa tvrdnjama da je MUP počeo sa “čišćenjem” istog kako bi se uklonili tragovi mahinacija. Da bi se birački spisak zaista verifikovao, bilo bi neophodno potencijalnim istražiteljima dozvoliti uvid u njega, dok bi MUP morao da omogući pristup svojim bazama podataka kako bi se birački spisak mogao sa nečim porediti. Potom bi sve to zahtjevalo stvarnu terensku provjeru. Pomenuta Radna grupa formirana 2019. godine podrazumjeva, takođe, neku vrstu terenske provjere s obzirom da bez nje nije moguće sa sigurnošću utvrditi vjerodstojnost podataka.
S obzirom da birački spisak funkcioniše kao softver koji dobija i vuče podatke iz različitih baza podataka, tragovi mahinacija bi vrlo vjerovatno mogli da se pronađu digitalnom forenzikom, smatraju programeri sa kojima je “Vreme” razgovaralo. To, naravno, u velikoj mjeri zavisi od toga kako je sam softver razvijen, odnosno da li je namjerno ili nenamjerno ostavljen prostor da se tragovi sakriju.
Jelena Jerinić kaže kako su očekivanja da će vlast dati pristup svim podacima vezanim za birački spisak i baze podataka drugih povezanih institucija “idealan scenario”, ali “malo vjerovatan”.
Na osnovu prethodnog stava Povjerenika i Zakona o zaštiti podataka o ličnosti, jasno je da vlast ispred sebe ima pravne mehanizme da minira potencijalnu istragu u ovom pravcu. Sa druge strane, sagovornica “Vremena” smatra da bi korišćenje tog mehanizma bio samo izgovor jer, kako objašnjava, iako podaci o ličnosti treba da se štite, oni “nisu apsolutno zaštićeni” ako postoji “javni interes koji nalaže da im se pristupi”. Najveće pitanje je, ističe ona, koliko će biti jak međunarodni pritisak.
DRUGA VREMENA
Kada se govori o međunarodnoj istrazi, predstavnici opozicije se u velikoj mjeri pozivaju na makedonski scenario i Pribeov izvještaj 2015. godine, nakon velikog političkog skandala Vlade VMRO-DPMNE Nikole Gruevskog. Međutim, činjenica je da je tadašnja klima bila znatno drugačija. Objavljeni su prisluškivani razgovori u kojima članovi vlade razgovaraju o kupovini glasova, makedonska politička scena se bitno razlikovala od srpske, ali ni tada međunarodna istraga nije direktno zadirala u birački spisak.
Formirana je prelazna tehnička vlada koja je zapravo vršila proces verifikacije biračkog spiska, međunarodni eksperti su bili samo pasivni posmatrači, a režim Gruevskog se nalazio u mnogo nezavidnijoj poziciji.
Forenzika biračkog spiska rješila bi dobar dio problema i kad-tad će morati da se sprovede u djelo. Međutim, da bi to bilo efikasno, držaoci ključeva moraju zaista da sarađuju. Sve i da vlast pristane na određene ustupke, ukoliko pristup ne bude sveobuhvatan i ne ispuni se svi neophodni uslovi, teško da će proces biti sproveden do kraja.
Sve i da Evropska komisija nastavi tamo gdje je stao Evropski parlament, očekivanja da će Brisel biti garant čišćenja biračkog spiska – koji je u ovom trenutku možda i najveći problem kada je o reč o izborima u Srbiji – na dugačkom su štapu. Da bi se to desilo, tužioci bi morali da rade svoj posao, a da bi sistem pao, on bi morao i da progovori.
Narodna pobuna posle tragedije na Železničkoj stanici u Novom Sadu probudila je pravu stranu režima koji počinje sve doslednije da sledi izreku pripisanu Idiju Aminu, čuvenom afričkom diktatoru: Sloboda govora je garantovana, ali niko ne garantuje šta će vam se dogoditi posle tog govora
Šta se sve zameralo opoziciji? Jedni su tvrdili da pokušava da ubije gnev građana jer njeni delovi rade za Vučića. To je poznata teorija zavere, koja nekada zaista počiva, bar prividno, na dobrim argumentima. Ona je, međutim, možda ipak optimistična verzija naše političke scene. Pesimističnija je ona da je opozicija po difoltu nesposobna i budalasta, i da je predvode politički diletanti, što su tvrdili drugi kritičari. Čuli smo takođe da su odnosi među opozicionim čimbenicima tako dinamični, takoreći preokupirajući u borbi za lične pozicije, da stvarnost oko njih za njih postaje prilično nebitna
Kakve su veze Orbana i Vučića? Na čemu se sve zasniva njihova politička i ekonomska bliskost? Koji su kanali kojim putuje novac između dve zemlje? Šta se radilo, a koji su planovi najavljeni? Kakva su preplitanja između porodica Orban i Vučić? Koje sve mađarske firme osvajaju tendere po Srbiji? Konačno, šta sve nadgleda Utiber
Dovoljno je da tužilaštvo uzme pisana upozorenja inženjera Zorana Đajića, koji je radio kao konsultant za firmu Starting, a koji je ukazao da je stanje betona koje je video posle podizanja mermernih ploča veoma loše. Po zakonu, izvođač je morao istog časa da obavesti nadzor koji je mogao da zaustavi radove i na osnovu dopisa Đajića
Srpske vlasti stalno ističu da ih sa Kinezima vezuje “čelično prijateljstvo”. Krediti koje Srbija uzima od Kine predstavljaju se kao investicije. Malo šta se zna o tim kreditima, kao i o tome kakve posledice dužnici mogu da očekuju ako ne vrate novac. U javnosti se predstavlja da se širom Srbije sa Kinezima posluje i gradi zajednički od kanalizacije, preko Železare, rudnika, topionica, fabrika guma, delova auto-puteva i brze železnice, pa sve do gradnje projekata u vezi sa nacionalnim stadionom i Ekspom 2027
Ministar kulture Nikola Selaković mora da bira između zakona i interesa investitora koji hoće da ruše Generalštab, a koji očigledno zastupa predsednik Vlade Republike Srbije Miloš Vučević
Premijer Vučević najavio je nove informacije o ostavkama, ali od toga nije bilo ništa. Prvo da veliki šef izračuna kako mu se to uklapa u priču da se radi i gradi, kako da pogibiju petnaest ljudi pretvori u tek manju neprijatnost
Goran Ješić i ostali uhapšeni u Novom Sadu
Vučićevi politički zatvorenici Pretplati seArhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
