Veći od vlastite lepote

Potrebi da se ekonomično predoči životopis jednog od zbilja ikoničnih i neponovljivih filmskih superstarova (i to kada je ta odrednica zaista imala i odražavala svoj semantički sadržaj), Alena Delona, moglo se i može prići iz poviše pravaca. Naravno, tu je prilično bizarna porodična hronika sa navodno osporenim pravom na eutanaziju, tu je i krak sa podsećanjima na “posejanu” i nepriznatu decu, tu su osvrti na njegovu nimalo prijatnu ni lagodnu narav i javnu personu, a kada je reč o Srbiji (i pokojnoj Jugoslaviji), uz Delonovo ime nužno se mora “ubiti” nekoliko pasusa prežvakavanjem priče o sumnjivoj smrti zlosrećnog Stevice Markovića, o čemu je Dušan Savković napisao diptih Gorila, kao stvoren za filmsku ili još bolje – domaćinski postavljenu i budžetiranu serijsku ekranizaciju.

Sve to na stranu, sva je sreća da se u sferi glumačkih postignuća sa dovoljno povoda a i mnogo osnova, kao i lako proverljivom argumentacijom može staviti uz Delonovo ime ili iza njega pregršt toga pohvalnog. I ne samo to: sa tačke gledišta testa vremena pri odmeravanju važnosti nekog filma ili nečijeg stvaralačkog ili pak samo izvođačkog opusa, lako je pojasniti po čemu je to, između ostalog, ovaj francuski glumac (i nikada “samo izvođač glumačkih radova”, što je, dabome, sasvim dostojanstvena prateća esnafska sintagma u slučaju mnogih njegovih kolega i koleginica iz raznih era i sa raznih adresa) zaista jedinstven, pa onda i kandidat za sam vrh filmskog glumišta, i to bez imalo relativizacija i svesno-nesvesnog spuštanja kriterijuma kada treba izneti krajnji ili bar dovoljno upečatljiv sud. Protopolazište za taj sud ima koren u zbilja lakoj tezi, toliko lakoj da brzo postaje deo aksiomski postojane faktografije – naime, Alen Delon je, naravno, genetskom i fatumskom lutrijom u danima mladosti i, označimo to tako, ranije zrelosti, bio određen i označen zasluženom titulom jednog od nepobitno najlepših muških lica čitavog filmskog glumišta tih i okolnih godina. Delonova lepota je bila do te mere neupitna da se neretko nalazi na vrhu ili pri samom vrhu epitoma muške lepote na filmskim platnima/ekranima, u isti mah bivajući i krajnje učinkovito podsećanje na danas počesto prezrenu suštinu filma kao savršenog balansa (ako je to ikako moguće) narativne i vizuelne dimenzije. Pri čemu su Delonova lepota i pojavnost, kao i, reklo bi se, urođen magnetizam, bile pouzdan povod da se u umovima i dušama filmofila iznova i iznova osvešćuje spoznaja kako je neophodno da film tvori jasnu i što čvršću vezu sa lepim i lepotom u nekom od njenih mnogobrojnih pojavnih vidova i oblika, i to možda i pre nego sa istinom ili intelektualnom bremenitošću.

Dodatna čar jeste to što je Delon, ponovo između ostalog, bio samopouzdan eksponent te ideje u neholivudskim okvirima (jer je Holivud te esencijalnosti i neizostavnosti lepote bio itekako svestan možda i od samih početaka, naravno, uz priznanje očiglednog – da se pojmovi i aršini lepote menjaju i smenjuju kako se epohe i mode smenjuju na tronu), te je Delonova pojava bila u potpunosti porinuta u francuski kontekst i tamošnji tek povremeno izmaštani osećaj za stil i eleganciju, finesu i makar jasan nagoveštaj osobenosti. Anglosaksonci bi to označili kratko sa cool/coolness, a Delon je u sve to uveo i francuski šik, ali u izrazito maskulinom varijetetu, uvek u čvrstom i neusiljenom sadejstvu sa prirodom i biti filmova u kojima je igrao. Dejvid Fir je pre nekoliko dana (istim povodom koji predstavlja “okidač” i za ovaj prigodni tekst) za “Rolling Stone” mudro primetio i sročio: “Ova francuska filmska zvezda znala je da je jedan od najlepših ljudi koji su ikada krasili filmove, iz bilo koje zemlje i u bilo koje doba, sa tim svojim skoro geometrijskim jagodicama i tim ledenoplavim očima; Delon je znao da mu je izgled otvorio vrata glumačke profesije, kao i naručja žena u čijem društvu je tako rado uživao. Znao je, ali nije mario za to. ‘Muška Brižit Bardo’, kako su ga nekada zvali, izgleda nije mario ni za šta. A kombinacija tih dveju stvari – te lepote i te oholosti – pretvorila ga je u međunarodnu superzvezdu”.

Upravo tako, tamo gde su neki ponajpre prepoznavali narečeni coolness, urođen ili bar majstorski navežban, Delon je prevashodno “emitovao” pomenutu oholost, ali nehajano, bez vidljivijeg upinjanja, a u pratnji neinvazivnog mačizma kao samosvesti da je lepim ljudima, a posebice muškarcima u patrijarhatom okoštalom svetu, sve dopušteno ili im makar sve biva lakše. I mimo evidentnih Delonovih glumačkih sposobnosti, kao i samouverenosti kojom je zračio čitavim tokom bogate i razgranate glumačke karijere, najbolji su bivali upravo oni njegovi filmovi u kojima su udarni autori znali da tu njegovu oholu pojavnost zauzdaju, artikulišu i stave u funkciju priče koju su izvoleli da tu ispričaju, te ideja i uverenja koja su poželeli da tim putem i uz taj dragoceni ukus plasiraju pred gledateljstvo, koje je tokom udarnih decenija (šezdesetih i sedamdesetih) takve mamce “gutalo” sa vidno manje cinizma i ostalih vidova racionalističkog otpora. To se najčešće događalo u kriminalističkim i manje ili više zlokobnim i turobnim pričama, kao i u avanturističkim filmskim povestima u kojima su junaci/antijunaci pokazivali zavidnu opčinjenost čarima igre i nadgornjavanja, kao i darvinističkim upinjanjima da na putu ka snevanom boljem i opuštenijem životu uteknu pred naletima nepokolebljivog kismeta.

Delon je tu bio svoj na svome – odmereno srčan, nepokolebljiv, ali uvek sa senkom neizvesnosti i sporopuzajuće nelagode i opasnosti, šarmantan “na rate”, opušten i spreman na blef bez afektacije i prenaglašavanja. Manje ili više, to bi onda bilo i najrečitija ilustracija francuskog i frankofonog coolness-a. Naredne decenije donele su ne samo neumintno opterećenje biološkim promenama nego i zaokret u tematskim i izražajnim preferencama kako gledalaca tako i filmskih stvaralaca, i tu je Delonova zvezda krenula da traži novi sjaj, a ovaj superstar je to ostajao i tokom sušnih glumačkih godina, sa neuništivom svešću da su neke istine neprolazne, a jedna od njih glasi da je, uz takmaca Belmonda, on bio i ostao, pa čak i u toj hibernaciji karijere na filmu, najveća zvezda francuskog filmskog glumišta, pa još i sa značajnim ličnim “izvoznim potencijalom”.

Sada bismo mogli mogli da predahnemo od rafalnih epiteta na račun Delonovog magnetizma i osobenosti njegove pojave na filmskim platnima, kao i na konto njegove nesporne zanatske veštine pa i superiornosti, i da barem malo konkretizujemo priču, i to podsećanjem na makar desetak njegovih najmaestralnijih rola na filmu.

foto: ap photo

1. U zenitu sunca (Plein Soleil / Purple Noon, 1960)

Delon je naprosto briljirao u liku zlokobnog i nepokolebljivog Toma Riplija u ovoj ranoj ekranizaciji očito i dalje nadahnjujuće proze znamenite Patriše Hajsmit (u pitanju je roman Talentovani gospodin Ripli), a ovaj film, uz druge njegove podvige, nosi i ono oholo držanje, onu preteću samozatajnost kojom je obojio tu napetu i rečitu priču o slabosti ljudske prirode kao neumitnosti i o darvinstičkoj suštini savremenog života.

2. Samuraj (Le Samouraï, 1967)

Delon je savršen u roli plaćenog ubice Džoa Kostela u toj besprekornoj studiji karaktera velikog Žan-Pjera Melvila; Delon je u ovom filmu oličenje tiho nametnutog stila koji je, ne samo u ravni promišljene i dostatne estetizacije, i dalje nadahnuće za mnoge i raznorodne.

foto: ap photo

3. Bazen (La Piscine / Swimming Pool, 1969)

U ovom tekstu već više puta pominjani pa i potencirani francuski filmski šik možda je najzavodljiviji i najprefinjeniji baš u ovom trileru, ali istovremeno i pipavoj melodrami, a Bazen se počesto pominje kao vrhunac francuske uglađenosti na filmu, s tim da to jeste i delo tamošnje filmske “aristokratije” tog doba – režirao ga je Žak Dere, a uz Delona glume i Romi Šnajder, Moris Rone i Džejn Birkin.

foto: ap photo

4. Roko i njegova braća (Rocco e i suoi fratelli / Rocco and His Brothers, 1960)

U glumačkom smislu Delon predstavlja (sasvim zdravu i sasvim pravu) kičmu ovog Viskontijevog klasika, kojim je glasoviti sineasta načinio otklon i oproštaj od italijanskog neorealizma, u isti mah u potpunosti utemeljen u njegove postulate.

5. Gospodin Klajn (Mr. Klein, 1976)

Alen Delon je u ovom smirenom i višeznačnom filmu i dalje nepravično skrajnutog i nikad zbilja vrednovanog Džozefa Louzija pokazao nerazmetljivu glumačku zrelost, zrelost koja je trebalo da ga uvede u osamdesete i napravi otklon od brojnih tipskih krimi drama kojima je dominirao u prethodnih deset ili čak petnaest godina, a sve to u priči o defamaciji i potrebi da se živi što lagodnije i mimo turobnih društvenih okolnosti.

foto: ap photo

6. Crveni krug (Le Cercle rouge / The Red Circle, 1970)

Još jedna za filmofilmsko dugo pamćenje plodonosna saradnja Delona i Melvila, koji je i tu uspeo da istka istinski slojevitu priču kao osnovu za uzbudljiv i napet film o pljački, kao i dramu o tihom a verolomnom identitetskom krahu glavnog junaka, gde je Delon, sasvim očekivano, glumački u potpunosti briljirao.

foto: promo

7. Gepard(Il gattopardo / The Leopard, 1963)

Ova Viskontijeva istorijska drama i hronika baš širokog zamaha relevantna je i danas zahvaljući kako svežini autorskog izraza i “pakovanja” tako i po pitanju ideja koje implicitno a dovoljno jasno zastupa. Delon se tu našao u društvu Berta Lankastera, Klaudije Kardinale i mnogih drugih, nadahnuto odigravši ulogu princa koji ne krije radost i ushićenje pred neumitnim padom i sunovratom klase kojoj i sam (doduše nevoljno) pripada.

8. Pomračenje (L’Eclisse / The Eclipse, 1962)

U ovoj još jednoj sporovoznoj, turobnoj, kontemplativnoj i misterioznoj melodrami Mikelanđela Antonionija, koja zapravo predstavlja zaokruženje planirane trilogije, Delon u tim mikronarativnom okvirima silno uživa u blagodetima vešto urimovane glumačke saigre sa Monikom Viti; ova priča zbunjivala je i posvećenije filmofile i u godinama i decenijama koje su usledile, istovremeno bivajući i film koji teško “vetri” iz filmoljubnog pamćenja.

foto: ap photo

9. Žaca (Un Flic / A Cop, 1972)

Ovaj, kako se ispostavilo, oproštajni Melvilov film, inicijalno neuspešan tokom bioskopske distribucije, predstavio je poigravanje sa međama i uslovnostima žanra balansirajući na samoj ivici krinimalističke priče i melodrame iz podsoja priča o ljubavnim trouglovima, a Delon je, gle čuda, ubedljiv u tumačenju zadatog u oba ta doduše komplementarna pola priče.

foto: arthur mola / invision / ap

10. Borsalino (1970)

Ovaj u to vreme silno skup krimi spektakl spojio je Belmonda i njegovog suparnika Delona, a i ta priča kreće od podmotiva koškanja i nadgornjavanja unutar ljubavnog trougla pa ubrzo izrasta u avanturu dve očito srodne a nemirne duše koje evidentno žele isto. Ova se priča (na današnja čitanja) može doživeti i kao kriptična homoerotska postavka, često implicitno prisutna u muško-muškim prijateljstvima i zajedničkim misijama, dok je po pitanju kvaliteta i kinesteskih dometa ipak daleko važnije to što su Belmondo i Delon u ovom ostvarenju reditelja Žaka Derea uspeli da zadrže sopstvene glumačke osobenosti, a da pritom izvrsno međusobno “utoniraju” svoje pomalo i oprečne glumačke izraze.