Doskora je Biljana Srbljanović bila poznata kao najbolji srpski dramski pisac koji, ujedno, smišlja najlošije naslove za svoja dela (sećate se svih onih zabuna – Beogradske priče, Porodična trilogija i sl.). Situacija počinje da se popravlja s odličnim naslovom Supermarket za njen prethodni komad, da bi ovaj uzlazni razvojni put, kad je u pitanju krštavanje, doživeo svojevrsnu kulminaciju s njenim poslednjim ostvarenjem, dramom Amerika, drugi deo.
Iako je prva reč najefektnija, te izaziva i najveće interesovanje, ipak je još intrigantniji misteriozni apendiks ovog naslova. Odrednica drugi deo ne svodi se na tehničku oznaku koja bi nas upućivala na neko ranije delo istog autora, već je u pitanju imanentno poetička oznaka, koja otkriva da se ova drama referiše na prozu Franca Kafke, čiji se junak isto zove kao i junak Biljane Srbljanović (Karl), koja ima isto ime (Amerika), tretira sličnu temu i odlikuje se srodnim senzibilitetom. Izuzetnoj poetičkoj složenosti ove drame, koja se ne primećuje na prvi pogled, doprinose i reference na ostvarenja iz nekih drugih umetnosti, recimo na film Stanar Romana Polanskog, u kome junak muči muku sa svojim stanarima.
Spominjanje stana i stanara direktno nas upućuje na tematsko polje nove drame Biljane Srbljanović. Naime, glavna reč iz naslova drame ne tretira se u krupnim potezima, ne iščitavaju se iz nje samo velika pitanja od javnog značaja; naprotiv, autorkino viđenje Amerike dato je na intimistički način, transponovano putem potresne priče o postepenoj, ali neumoljivoj društvenoj i svakoj drugoj dezintegraciji pojedinca. Taj pojedinac je dobrostojeći došljak iz Evrope, čiji život odjednom počinje da gubi sve društvene potpore (novac, posao, stan), što u ovom, orvelovski ili kafkijanski kodiranom svetu, neumitno vodi i do potpunog rastakanja ličnosti. Ovaj prelaz iz društvenog (čitaj finansijskog) kolapsa u kolaps ličnosti, autorka artikuliše na vrlo metaforičan način, odlično se koristeći sredstvima dramske „začudnosti“; junaku se neprestano javlja nepoznata starica tražeći sina, pronalazi u rođenom stanu sef s tuđim uspomenama – jednom rečju, dešavaju mu se stvari koje dovode u pitanje njegov celokupan identitet.
Iz ove analize moglo bi da se zaključi da komad Amerika, drugi deo postavlja univerzalnu, geografski neomeđenu temu usamljenosti i otuđenosti u savremenom svetu. To je samo donekle tačno, jer pored ovog univerzalnog sloja, komad sadrži i diskretan ali vrlo plastičan prikaz savremenog američkog društva, sa njegovim malim šrafovima koji mutiraju u velike tirane – od kelnera, preko sekretarica do vratara. Ova odlična drama, tako, poprima ekspresionističke crte, jer postaje priča o pojedincu koga satiru amorfna otelovljenja tog neprijateljskog spoljašnjeg sveta.
Postavka drame Amerika, drugi deo u Ateljeu 212 prošla je u znaku dugo očekivanog susreta između našeg najznačajnijeg dramskog pisca mlađe generacije i našeg vodećeg reditelja starije generacije. U predstavi Dejana Mijača naglasak je stavljen, namerno ili ne, na univerzalni sloj priče, onaj o usamljenosti i otuđenosti, dok su pojedinačne, plastične odlike jednog konkretnog miljea sa svim njegovim negativnim zračenjima bile donekle relativizovane; toj relativizaciji najviše je doprinela nedorečena scenografija Darka Nedeljkovića. Ne vodeći mnogo računa ni o drugim vizuelnim aspektima predstave (recimo, o oniričnim i uzbudljivim prizorima iz metroa), reditelj Mijač se posvetio onome što ga, u poslednje vreme, najviše interesuje u pozorištu – radu s glumcima – i u tom segmentu je i ostvario i najbolji rezulat.
Svetozar Cvetković je, svedenim i promišljenim glumačkim sredstvima, postavio lik Karla, rezigniranog i poraženog čoveka, čija se emotivna stanja kreću u rasponu od umrtvljenosti i bezvoljnosti do naglih provala besa i hiperaktivnosti. Posebno je dirljiva scena u kojoj je Karl, već u stanju potpunog očaja, spreman da prihvati i identitet bivšeg vlasnika svog stana samo da bi bio voljen. Ono što je ovoj, u osnovi veoma dobroj ulozi, nedostajalo jeste gradacija, odnosno razvoj stanja pod pritiskom neprijateljskih spoljašnjih okolnosti. Međutim, ovaj problem je u prvom redu rediteljski, jer gradacija nedostaje celoj predstavi. Ovde nije samo reč o ritmu, već i o gubljenju određenog značenja – u drami se krugovi oko junaka sve više sužavaju, te se i njegova propast sve više ubrzava.
Najviše scenske dinamike, komike i plastike imala je uloga Danijela, Karlovog prijatelja, koga je tumačio Branislav Lečić. Ova uloga odgovarla je tipu hiperaktivnog, površnog, prevrtljivog i nametljivog japija, ali ju je Lečić isuviše obojio nagaženim, nušićevskim humorom koji baš ne odgovara društvenom miljeu drame. Sličnu, ali ipak nešto svedeniju nušićevsku komiku razvijala je i Anita Mančić u ulozi Danijelove proračunate i autoritarne supruge Mafi.
Dramski i žanrovski najcelovitije uloge pružili su sjajni Nenad Jezdić kao basterkitonovski hladan, smiren i neumoljiv zlikovac od konobara i Janoš Tot kao nešto servilniji i komičniji ali podjednako neumoljiv dormen hispanoameričkog porekla. Ipak, ova glumačka podela ostaće upamćena po jednom otkriću: po glumici Aleksandri Janković koja ne samo da je svojim fizičkim habitusom idealno odgovarala za ulogu ruske manekenke, već je i svojom interpretacijom uspešno donela lik odlučne i preduzimljive, ali istovremeno uplašene i ranjive mlade žene. Efektne minijature ostvarili su i Tihomir Stanić (Homles) i Jelena Đokić (prodavačica)… Bez obzira na određene probleme koje smo istakli, rediteljev rad s glumcima rezultirao je predstavom u kojoj je ubedljivo izražen emocionalni naboj ove odlične drame.
