Jadran kao spona

U razmatranju pojedinosti ovog predloga, počećemo od pojasa Jadranska oblast – Baltička oblast. Jadranska oblast može da igra ulogu pokretača izgradnje mreža i partnerskih odnosa između Baltika i Sredozemlja posredstvom svog balkanskog dela. Tako bi bile zadovoljene potrebe tih oblasti čija je zainteresovanost za povezivanje između severa i juga porasla posle proširenja EU-a.

Trebalo bi pokrenuti saobraćajne mreže u središnjem delu i na severu i na jugu, putevima koje je Ministarstvo privrede odredilo kao „strateške“, a to su: severni čvor (Trst–Rijeka, što je preko Hrvatske veza sa koridorom 5) i južni čvor (Bar–Beograd, što je veza sa krakom Temišvar–Budimpešta). To bi omogućilo oživljavanje interesa za jačanjem uzajamnih veza između Baltika i Jadrana, preko istočnog i kopnenog dela Balkana, a obuhvatilo bi i područja koja će se u budućnosti priključiti EU-u, kao i oblasti koje će biti u njenom susedstvu. Osnovni cilj ovog delovanja mogao bi da bude saobraćajni čvor Gdanjsk, kao višestruki partner u programima EU-a „Baltički pomorski region“ i CADSES.

Strateško delovanje trebalo bi da se odvija prvenstveno duž tri međusobno povezana pravca, a to su:

a) severni pravac, namenjen jačanju komercijalnih i turističkih veza na deonici Trst–Rijeka–Zagreb–Budimpešta–Košice–Gdanjsk–Viljnus–Riga. Tako bi Trst postao polazište kružnog toka u jadranskoj oblasti, koji bi vodio na jug preko dva uzdužna pravca – istočnog i zapadnog – a posebno bi obuhvatio one tačke razvoja koje pokreće Zakon 84 za Balkan;

b) južni pravac, namenjen oživljavanju balkanskog zaleđa, koristeći postojeća partnerstva u Albaniji i Vojvodini i uspostavljajući nove veze sa crnogorskom obalom, duž pravca Bar–Beograd–Temišvar. Oblast bi obuhvatila i obalu Pulje, Dubrovnik kao središte razvoja i teritorijalno povezivanje sa Dračom i Valonom. Ovaj pravac bi, preko kraka Temišvar–Budimpešta mogao da bude priključak za još jednu oblast – karpatski čvor;

c) karpatski čvor najavljuje proširenje na nove teritorije koje će ući u sastav EU-a (Rumunija) i na oblasti koje otvaraju put za razvijanje geopolitike susedstva (Ukrajina). Do ove spone između Slovačke, Mađarske, Rumunije i Ukrajine može da se dođe sa severa pravcem Viljnus–Budimpešta, sa zapada pravcem Trst–Budimpešta i najzad, s juga, pravcem Bar–Beograd, a odatle preko Vojvodine do Mađarske.

BALTIČKA MREŽA: Ovom nizu predloga ide u prilog činjenica da je u čitavoj baltičkoj oblasti razvijena saradnja između univerziteta, trgovačkih komora i gradova. Te ustanove se mnogo lakše nego države povezuju i sa područjima izvan baltičke oblasti, u pravcu Sredozemlja, a pogotovo u pravcu Jadranskog mora, gde sarađuju sa udruženjima odgovarajućih ustanova. Osim toga, ne treba zanemariti ni mogućnost da se ovim projektom obuhvati i ruski deo Baltika. Već se pripremaju i konkretni potezi u tom cilju. U novembru ove godine u Ankoni će se održati susret jadranskih i baltičkih teritorijalnih ustanova (kao i predstavnika srednjoevropskih oblasti koje ih povezuju), kako bi se pokrenula prva faza stvaranja ove mreže. Namera je da te organizacije sklope sporazume o zajedničkim poduhvatima, koji bi obuhvatili i oblasti u susedstvu EU-a (od Ukrajine do Rusije).

Da razmotrimo sada kvadrant Jadransko more – Crno more.

Ovde bi Italija trebalo da podstakne jadransku mrežu (pogotovo trgovačke komore, lučke uprave i akademsko udruženje Uniadrion) da ostvaruje nove privredne i trgovačke kontakte, potpomognute turističkim i kulturnim vezama, kako bi pokazala delotvornost svog sistema. Pre svega treba da napravi strateški plan za prostorno povezivanje sa oblastima koje će biti obuhvaćene širenjem EU-a prema Crnom moru i njenom politikom susedstva prema istoku. Povoljna okolnost je i sve veća uloga egejskog čvora, čije je središte Solun, kao spona između ovih novih značajnih centara, s jedne, i Jonskog mora i istočnog Sredozemlja, s druge strane. Osnovni cilj će biti da Jadranska oblast kao sistem nađe mogućnosti da se uklopi u novu evropsku logistiku, vodeći računa o svojstvima i postojanosti tokova i o novim središtima pažnje koja će se razviti u njenim istočnim i jugoistočnim oblastima.

ZAJEDNIČKI INTERES: Ovaj predlog obuhvata dve radne pretpostavke, koje se odnose na teritorije u susedstvu EU-a. Ove pretpostavke se zasnivaju na dvostrukom značaju Bugarske i Rumunije, jer te dve balkanske zemlje imaju izlaz na Crno more, a ujedno otvaraju put prema oblastima izvan Balkana, koje su u susedstvu EU-a: prema Ukrajini i turskim delovima Trakije. Obe pretpostavke predviđaju građenje čvrstih veza između Jadrana i Soluna kao egejskog središta, pošto Grčka treba još više da razvije saradnju sa jonskim i makedonskim oblastima. Ali, neophodno je da, naporedo sa ovim delovanjem italijanskih regiona, i vlada pokrene inicijativu da Italija i Grčka konačno ustanove koji su im zajednički interesi za razvoj jadransko-balkanskog područja. Potrebno je da se ostvari zajedničko delovanje jadranskih luka, glavnih pomorskih puteva i grčke trgovačke flote. I kad je reč o kopnenom povezivanju, ne treba se nadmetati sa osovinom Egnatia (Jedrene–Solun–Albanija, sve do luka Valona i Drač). Treba naći drugi način da se jadranski sistem poveže sa jonskom oblašću.

Prva radna pretpostavka, koja pretežno se odnosi na trgovinu, trebalo bi da obuhvati mrežu trgovačkih komora i lučkih uprava u jadranskom sistemu, i to pre svega u južnom delu. Trebalo bi da se izgrade trgovački centri duž pravca Bar–Beograd–Temišvar–Konstanca, čime bi se jadranski sistem približio susedstvu EU-a, odnosno Ukrajini i njenoj luci Odesi, kao i duž pravca Bar–Beograd–Sofija–Solun (deonica koridora 10, jedinog balkanskog koridora koji Komisija EU-a priznaje kao sveevropski). Ako se razviju ovi pravci, stvoriće se mreža koja se dopunjuje sa sistemom predviđenim grčkim projektom Hiperb, a nije mu konkurencija. Na drugom pravcu treba uskladiti kapacitete luke Bar sa kapacitetima Drača, albanskog pristaništa koje Grčka, putem Solun–Tirana, povezuje sa osovinom Egnatia.

Druga pretpostavka se pretežno odnosi na kulturu i obuhvata savez Uniadrion, koji do sada nije imao strategiju širokog zamaha. Trebalo bi da se Uniadrion usmeri prema pojedinim oblastima, a naročito prema Turskoj, koja želi da obnovi saradnju sa svojim starim balkanskim korenima. Zaleđe evropskog islama pod turskim uticajem nalazi se na određenim područjima na pravcu turska Trakija – zapadna Bugarska – grčka Trakija – Kosovo – severna Albanija – Sandžak – muslimanski deo BIH. Obnavljanje kulturnog nasleđa i turističkih aktivnosti na osnovu turskih korena islama na Balkanu doprinelo bi stvaranju drugačijeg viđenja od onog koje nudi fundamentalistički islam, koji u pojedinim delovima tog regiona još uvek nalazi skrovište i pogodno tlo za širenje. Ovom pretpostavkom predviđa se saradnja univerziteta u Jedrenu, Solunu (vrata istočnog Balkana u Rumeliji ili Velikoj Trakiji u Otomanskom carstvu), zatim u Skadru, Novom Pazaru, Mostaru i Sarajevu.

Beograd može da bude središte i pojasa Jadran–Baltik i Jadran – Crno more, koristeći svoj povoljan položaj na obali Dunava, jer ga to neposredno povezuje sa crnomorskom oblašću, a posredno i sa severom, kanalom Rajna–Dunav. Beograd je u isti mah neposredno povezan kako sa Solunom tako i sa Barom. I najzad, ovaj grad je povezan sa četiri velike evropske pomorske oblasti: sa Crnim morem, sa jadransko-jonskim vratima, sa Egejskim i Severnim morem.

NOVA POLITIKA: U okviru odlučne politike međunarodnog i teritorijalnog povezivanja koje omogućuje nova evropska politika prema susedstvu, trebalo bi da Jadranska oblast izgradi mrežu veza između gradova, univerziteta i trgovačkih komora kako bi uspostavila dinamične odnose sa oba dela Sredozemlja. Da bismo se suprotstavili težnjama da se Jadran potisne u drugi plan, moramo skrenuti pažnju na njegov značaj za čitavo Sredozemlje. Stoga treba podstaći Jadransku oblast da izgradi prostornu strategiju ciljanih kontakata sa onim oblastima koje su najznačajnije za razvoj Sredozemlja i sigurno će uticati na proces u Barseloni, koji svakako neće propasti zbog nedostatka strateških planova (SAD su pokušale da potpomognu Barselonu, radi finansiranja američke politike „demokratizacije“ i rata protiv terorizma u južnom Sredozemlju).

U istočnom Sredozemlju obrazuju se nova središta za transport energenata poput Džejhana u Turskoj (čime se jača susedska uloga Gruzije i Azerbejdžana), kao i u delti Nila (što stvara nove mogućnosti za jačanje politike susedstva ne samo prema Egiptu već i prema libijskoj oblasti oko Bengazija na zapadu i prema Izraelu na istoku). Ova središta će svakako doprineti jačanju pomorskog transporta energenata preko zapadnog Sredozemlja prema Atlantskom okeanu i Sjedinjenim Američkim Državama, a takođe i povećanju trgovinske razmene sa regionima gde se nafta i zemni gas proizvode ili se kroz njih transportuju. Ipak, svi ti planovi još nisu potpuno usaglašeni. Stoga bi trebalo da bude još lakše da se u to uključi i Jadranska oblast, ne samo zbog trgovine već i zbog razmeštanja stručnih i obrazovnih službi za upravljanje ovim sektorom. Tu bi ključnu ulogu imale trgovačke komore i lučke uprave. Isto važi i za regije, zahvaljujući njihovim znanjima u oblasti rukovođenja sistemom luka–teritorija, kao i za lokalne ustanove u oblasti odnosa luka – gradski prostor.

Za povezivanje sa jugoistočnim Sredozemljem Jadranska oblast bi mogla da se osloni na Zapadni Balkan, kao sponu more–kopno–more sa Solunom, koji ima odličnu vezu sa turskim lukama, dok je pristanište Ankona neposredno povezano sa Bejrutom i Turskom. Sveukupno gledano, te luke bi mogle da budu zainteresovane za umrežavanje da bi zaokružile svoju ponudu usluga u oblasti saobraćaja i transporta i uskladile je sa potražnjom. Ta mreža bi morala da obuhvati Ankonu, Bari, Otranto, Bar, Drač, Solun, Smirnu (ili Ajdin), Bejrut, Haifu, Aleksandriju i Bengazi.

U zapadnom Sredozemlju trebalo bi konačno pokrenuti sveobuhvatan saobraćajni projekat Ankona–Livorno. Time bi Jadranska oblast dobila neposrednu vezu sa obalom Španije i sa raskršćima nekoliko glavnih pomorskih puteva (na kojima se povećava promet zahvaljujući tome što je gorivo za duži kopneni transport sve skuplje). Uopšte uzev, zapadno Sredozemlje je oblast u Evropi gde već postoje izuzetno aktivna teritorijalna središta s kojima se treba što pre i što bolje povezati na sve moguće načine. Prvenstveno bi se trebalo odmah uključiti u kulturne i trgovačke inicijative evropske regije Pirineji–Sredozemlje, kao i regija Mursije i Andaluzije, koje su povezane sa severozapadnom Afrikom.

PARADOKS I LOGIKA: Naporedo sa trgovinskom mrežom trebalo bi obnoviti mrežu zajedničkih kulturnih korena u Sredozemlju. Mreža bi mogla da se proširi povezivanjem istočnih i zapadnih jadranskih područja sa celokupnim Sredozemljem, čime bi se projekat Euromed ispunio konkretnim sadržajima. Univerzitet u Ankoni i nekoliko značajnih članova saveza Uniadrion (Venecija, Dubrovnik, Sarajevo–Mostar, Tirana) mogli bi da pokrenu zajedničku razvojnu inicijativu sa svojim partnerima iz EU-a, kao što su univerziteti u Solunu, Palermu, Barseloni i Granadi, kao i s partnerima iz susedstva, poput univerziteta u Rabatu, Tunisu, Aleksandriji, Bejrutu, Jerusalimu, Smirni.

Jadranski sistem može da donese spas Balkanu, i obratno, Balkan može da se pokaže kao spas za jadranski sistem. To je paradoksalno, ali u skladu sa logikom delotvornosti. I doista, ako jadranska oblast želi da se poveže sa Baltikom, put neminovno vodi preko Balkana. Isti je slučaj i ako jadranska oblast hoće da se poveže sa Crnim morem. A Balkan, opet, u ulozi posrednika između delova EU-a, zbilja postaje deo evropskih procesa i velikog sredozemnog izazova.

Kraj