Rodoljupci, JDP

Jovan Sterija Popović: Rodoljupci;
režija: Dejan Mijač; igraju: Vojislav Brajović, Tanja Bošković, Mirjana Karanović, Tihomir Stanić i dr.;

Otvaranje nove, obnovljene zgrade Jugoslovenskog dramskog pozorišta predstavljalo je svojevrsni omaž prošlosti ove ugledne pozorišne kuće. Čast da otvori veliku scenu JDP-a, koja je duže od pet godina bila van upotrebe, pripala je, kako je i red, vodećem reditelju ovog, ali i celokupnog srpskog pozorišta – Dejanu Mijaču. Izbor teksta kojim će se pozorište svečano otvoriti takođe je imao simboličku vrednost: s jedne strane, komedija Rodoljupci Jovana Sterije Popovića je sigurno jedno od najznačajnijih, ako ne i najznačajnije delo naše nacionalne dramske klasike (koje je, po nekim podacima, napisano pre tačno 150 godina), a s druge strane, ranija postavka ovog komada (ona iz 1986. godine), takođe u režiji Dejana Mijača, bila je jedna od najvećih predstava u istoriji Jugoslovenskog dramskog pozorišta.

Ipak, iako legitimni i bitni, svečarsko-jubilejski motivi ne mogu da budu dovoljno pokriće za određeni repertoarski potez: prave razloge, umetničke i intelektualne, treba tražiti u sâmoj predstavi, u onom značenjskom sloju klasičnog dela koji se izdvaja i naglašava u novom scenskom čitanju. Kada postavimo ovu početnu premisu, ono što se odmah zapaža jeste da danas, 2003. godine, vreme ne proziva ovaj komad o lažnom, koristoljubivom i zločinačkom rodoljublju na tako direktan (i urgentan) način kao što je to činilo 1986, kada je Mijačeva predstava bila građanski smela i odgovorna anticipacija političkog ludila koje će ubrzo zaraziti celu Srbiju (reditelj je tada svoj izbor ovako objasnio: „Požurivao me je društveni trenutak. Prosto je vršio pritisak prozivanjem ovog teksta“).

Kao reditelj koji ne mistifikuje svoj rad, već u javnosti razložno obrazlaže svoje profesionalne pobude, namere i dileme, Mijač nam ponovo pruža putokaz za razumevanje predstave: u nekim izjavama, reditelj je isticao da ga danas više ne zanimaju nosioci poražene politike lažnog rodoljublja, već običan narod koji je omogućio takvu politiku i koji je još uvek plodno tle za njeno povampirenje. Kao koncept, ovo zvuči vrlo zanimljivo, ali se javlja pitanje da li tekst pruža dovoljno čvrstu osnovu za realizaciju takvog koncepta. Naime, u drami nema likova koji su predmet političke manipulacije, postoje samo njeni akteri; u prethodnoj postavci, kako primećuje Ksenija Radulović u knjizi Korak ispred, tu ulogu generičke „žrtve“ u političkim manipulacijama imao je lik skoroteče.

Mogućno je da je ovu širu značenjsku perspektivu reditelj pokušao da ostvari pomoću koreografisanih pojava različitih tipova iz naroda (vrlo dobra koreografija Anđelije Todorović i izvedba članova Ister teatra), koje predstavljaju fon glavnog zbivanja. Posebno upečatljiva bila je odlična scena prelaska u Srbiju, koja se svodila na međusobnu otimačinu. Ipak, ispostavilo se da ovi prizori nisu dovoljni za stvaranje takvog značenjskog proširenja, da je reditelj precenio njihovu moć, da oni prevashodno (ako ne i isključivo) funkcionišu na planu teatarske forme, o čemu će biti još reči.

U nedostatku željenog značenjskog proširenja, predstava se fokusira na glavne protagoniste – lažne i koristoljubive rodoljube – i njihovu dramsku akciju. Uz pouzdano rediteljsko vođenje, glumci su ostvarili nekoliko komički plastičnih i tipološki izoštrenih likova i odnosa: izazivanje i nadmetanje između zavodljive Nančike (Tanja Bošković) i erotski frustrirane Zelenićke (Mirjana Karanović), jasna i zanimljiva diferencijacija između slabog i kukavnog Šerbulića (Janoš Tot) i odlučnog i nasilnog Smrdića (Boris Isaković). Na tragu stare postavke, u kojoj je već demistifikovao lik rezonera i moralizatora i prikazao ga ne kao protivnika već kao saučesnika rodoljubne bratije, Mijač i u ovoj predstavi komički postavlja Gavrilovićev lik: u tumačenju Tihomira Stanića, Gavrilović deluje pubertetski nervozno i pravdoljubivo, a zapravo je kompromiser koji se vodi samo svojim interesom (prirodu tog interesa reditelj vrlo jasno predočava kada, u jednom od poslednjih prizora, Gavrilović otvara kofer s parama). Najmanje komički markantan bio je lik predvodnika rodoljubaca, Žutilova, u tumačenju Vojislava Brajovića.

Kao što se iz prethodnog vidi, većina likova je jasno komički profilisana i izoštrena, ali zato opšti glumački stil koji je reditelj postavio deluje tradicionalno. Ta tradicionalnost u glumačkom stilu ne bi bila problematična – uostalom, u njoj se nalazi jedna od glavnih vrednosti Mijačevog rada – da nije bila u raskoraku s drugim aspektima teatarske forme u ovoj predstavi: spomenutim koreografisanim prizorima s narodom, minimalističkim dekorom Aleksandra Denića, savremenim kostimima Biljane Dragović, video projekcijama (koje, uzgred, nisu imale nikakvu estetsku funkciju, već su služile samo kao tehničko sredstvo za stvaranje krupnog plana). Tako se stiče utisak o jednom, u suštini, potpuno tradicionalnom teatru koji, svojim scenskim „pakovanjem“, želi da se prikaže kao pozorište modernog izraza. Ovaj raskorak na planu tetarske forme između tradicionalnog i modernog, uz već spomenuti nedostatak bitnog značenjskog pomeranja – nije pronađen novi ključ tumačenja – potvrđuje početnu tvrdnju da nova postavka Rodoljubaca prevashodno funkcioniše kao omaž slavnoj prošlosti naše vodeće teatarske kuće.