Letnja sezona na televiziji je sinonim za programsku šemu koja podrazumeva reprizni serijski program u iščekivanju jeseni i zime, kao prime time-a za premijere. A kao rezultat „Netfix-HBO“ sindroma koji je kao produkcijski uzor stigao i u ovo naše vreme i ovdašnji prostor, i koji daje primat serijskom formatu nad filmskim, domaću televiziju ove jeseni i zime čekaju Nemanjići (kao Games od thrones), Senke nad Balkanom (kao Peaky Blinders) i druga sezona prošlogodišnjeg hita Ubice mog oca (kao True detective).
Ovo iščekivanje novog nivoa „igre“ našeg serijskog programa, šlagvort je da se setimo danas prenebregnutih autora prošlog veka i njihovih ostvarenja na istorijske teme koje su zanimale tadašnje televizijske urednike o predratnoj, ratnoj i posleratnoj istoriji dvadesetog veka, dramatizaciji tzv. socijalističkih tekovina, radničkog pokreta i antifašizma NOB-a. Taj trenutak trenutno je naglašen i navodnim krajem Trezor TV formata, RTS-ove istoriografske riznice ali i neformalnog bunkera dramskih emisija i njihovih autora, kao i reakcijom javnosti koja je bila tek samo bura u čaši.
MRMAK: Etalon te epohe je reditelj Sava Mrmak. Njegove izuzetne televizijske mini serije danas su zaboravljene, pa čak i one koje je režirao po scenariju Siniše Pavića. Evo zašto na početku ističemo ovu činjenicu. Serije koje je Siniša Pavić realizovao sa drugim rediteljima, a kojima je sa regresivnim kvalitetom i uspehom pokušao da anticipira našu današnju realnost: Bolji život, Srećni ljudi, Porodično blago, Stižu dolari i Bela Lađa, kontinuirano se već dve decenije repriziraju u najgledanijem udarnom terminu posle Dnevnika 2. Logično je bilo očekivanje da onaj bolji „BBC-jevski“ deo Pavićevog žanrovskog opusa, a koji je isključivo režirao Sava Mrmak, svih ovih godina pronađe svoje mesto makar u programskoj košuljici nakon Jutarnjeg programa Radio televizije Srbije. To su: Na putu izdaje, Čovek koji je bombardovao Beograd, Poslednji čin, Banjica.
Sava Mrmak debituje 1962. godine filmom Zvižduk u 8, koji je uz Ljubav i moda Ljubomira Radičevića i dan-danas naš najpoznatiji filmski mjuzikl, ali već sedamdesetih radikalnim autorskim zaokretom započinje polu-igranu-polu-dokumentarnu dramsku formu koja će ga proslaviti. Godine 1976. Mrmak režira čak tri naslova: fiktivnu priču Metak u leđa, i dve istorijske rekonstrukcije Na putu izdaje i Čovek koji je bombardovao Beograd o životnom epilogu dvojice istaknutih figura Nedićevog kolaboracionog režima, ministra Tanasija Dinića i šefa beogradske policije Dragog Jovanovića sa jedne, te nemačkog generala Aleksandra Lera sa druge strane. A u biti zapravo jedne te iste poražene vojske. U ulogama tih negativaca se ističu do tada već priznati pozorišni prvaci Miloš Žutić, Predrag Tasovac i Miodrag Radovanović, dok Milan Puzić postaje nosilac glavnih uloga u svakoj narednoj podeli Save Mrmka od rečenog Lera do generala Dragoljuba Mihailovića u seriji o njegovom hapšenju Poslednji čin iz 1981. godine, i sa Draganom Nikolićem, tada na vrhuncu karijere, kao oficirom Ozne u glavnoj ulozi. Iako je sadašnja istorijska distanca, nelogično sve manje kritička, zar recimo, premijeri pa potom i reprizi Ravne gore Radoša Bajića, nije bilo suvislo komparativno pridodati i reprizu te dramske kontekstualizacije Save Mrmka? Štaviše, u prizmi današnje plišane rehabilitacije četništva, neprevaziđena je uloga Nikole Kalabića u igranju Zorana Rankića, činjenice da je izazvao iskreni prezir gledalaca prema tom realnom liku i delu. Jednako upečatljiv negativac biće i kasnije, Ivan Bekjarev u ulozi Svetozara Vujkovića upravnika logora u seriji Banjica koju je takođe režirao Sava Mrmak.
Verovatno najznačajnije delo Save Mrmka, zapravo je trotomna TV drama Slom o potpisivanju trojnog pakta, demonstracijama 27. marta i Aprilskom ratu. Slom će standardizovati Mrmkovu tradicionalnu antologijsku glumačku podelu u kojoj je Stevo Žigon bio knez Pavle, Vasa Pantelić – general Dušan Simović, Toma Kuruzović – Dragiša Cvetković i svi drugi, sve do poslednje epizodne uloge i naracija. Iako je trilogija snimljena 1979, i danas je nemoguće ne primetiti njenu ideološku objektivnost. Od Sloma, čiji je scenario pisao Sveta Lukić, Sava Mrmak počinje da sarađuje sa drugim scenaristima, pa njegov poslednji serijal iz te NOV i POJ edicije, Na putu izdaje, piše Radivoj Cvetićanin. To je film o 1948. i odnosu rukovodstva Jugoslavije i SSSR kroz Infombiro priču prebega generala Arse Jovanovića i Vlade Dapćevića.
CVETIĆANIN: Sava Mrmak će tokom devedesetih snimiti još samo seriju o dinastiji Obrenović, nažalost ne nastavljajući dalje saradnju sa Cvetićaninom. Šteta, uzimajući u obzir sve kasnije istorijske a televizijskom dramaturgijom nepokrivene događaje. Glad za takvim sadržajem je nesumnjiva, što je moguće dokazati uspehom serije Bićemo prvaci sveta Darka Bajića. Radivoj Cvetićanin (inače bivši srpski ambasador u Zagrebu, autor nedavno objavljene knjige Konstantinović. Hronika, kapitalne istorije jugoslovenske kulture i društva) scenarista je serije Sedam sekretara SKOJ–a, koja je istovremeno bila i žanrovski iskorak reditelja Dragoslava Lazića. Snimljena 1979. godine, a premijerno emitovana 1981. godine, ova serija je inaugurisala novu generaciju glumaca (iako su neki od njih već imali i druga značajna ostvarenja), jednako kao što je to u našem vremenu učinio Montevideo Dragana Bjelogrlića i u tom pop kulturnom smislu leži njen značaj. Utoliko je neverovatnije da je danas nema čak ni na torentima i Jutjubu, ako već očigledno nije po „mainstream“ uredničkom afinitetu. Jer, Predrag Miki Manojlović kao Zlatko Šnajder, Žarko Radić kao Janko Mišić, Milan Lane Gutović kao Mijo Oreški, Goran Pleša kao Paja Marganović, Svetozar Cvetković kao Pero Popović Aga, Enver Petrovci kao Josip Kolumbo i Lepomir Ivković kao Josip Debeljak, dakle takav kasting je inseption (priča u priči – slika u slici) ne samo više o sekretarima SKOJ-a već i o samoj seriji. IMDB popis drugih saradnika danas predstavlja „hol slavnih“ jer je njen dramaturg Mira Otašević, producenti su bili Feti Dautović, Bojan Maljević i Anđelka Vlaisavljević, a muziku su zajednički komponovali Arsen Dedić i Milivoje Mića Marković. Serija je čudan, ali zavodljiv komplot tamne kamerne atmosfere kadrova u enterijeru – stradalništva i rasvetljene prozaičnosti u kontrapunktu eksterijera – portreta skojevaca i njihovog poleta, podvučena čuvenim songom u interpretaciji Snežane Savić: Hoće li sloboda umeti da peva onako kako su sužnji pevali o njoj.
JOVANOVIĆ: Ovu trilogiju o zaboravljenim televizijskim autorima zaokružićemo sa danas verovatno najvećim živim multimedijalnim i u devetoj životnoj deceniji vitalnim autorom Arsenijem Jovanovićem, radio i televizijskim rediteljem, kompozitorom i bivšim dugogodišnjim upravnikom Narodnog pozorišta i Bitef teatra. On je TV pionir podžanra sudske drame koji su u istoriji svetskog filma definisala dela 12 Angry Men i Judgment in Nuremberg.
Karakteristika repertoara uređivačkog kolegijuma dramske redakcije TV Beograd sedamdesetih godina, bila je aktuelizacija različitih događaja novije i dalje prošlosti, a Arsa Jovanović je u tome, rekonstrukcijom sudskih procesa iz istorije, prednjačio: Slučaj Openhajmer, Li Harvi Osvald, Paljenje Rajhstaga, Sarajevski atentat, Zašto je pucao Alija Alijagić. Ti likovi sudija, tužilaca i advokata stvorili su omiljene Jovanovićeve glumce, a oni su, pak, stvorili uloge koje je danas moguće jednako izučavati i na Pravnom i na Fakultetu dramske umetnosti: Branko Pleša, Vladimir Popović, Predrag Banićević, Đorđe Jelisić, Đuza Stoiljković.
Verovatni odgovor na pitanje zašto RTS ne reprizira drame i serije Save Mrmka, Radivoja Cvetićanina i Arse Jovanovića, kao i na samu budućnost Trezora, biće da će u perspektivi namenski kablovski kanali – RTS programski paketi supstituisati taj programski segment. Za pohvalu je produkciona ambicija sa početka teksta, ali ipak ostaje nerazumljiv izostanak nasušnog zadovoljenja ove istorijsko-obrazovne forme nad kojom smo lamentirali. To je valjda smisao nacionalnog servisa, a ne jedne te iste reprize i rejtinzi.
