Cifre kojima smo žigosani

Matični broj

Postoji nekoliko brojeva kojima nas „država označava“, a koji se menjaju svega nekoliko puta u životu. Na primer, broj pasoša, broj lične karte, povlastice za javni prevoz, broj studentskog indeksa, zdravstvene knjižice…

Jedini broj koji se ne menja tokom čitavog života je jedinstveni matični broj građana, JMBG. On se sastoji od 13 cifara do kojih se dolazi na isti način u svim državama koje su nekad bile sastavni deo SFRJ. Forma broja je DDMMGGGRRBBBK, pri čemu su DD dan rođenja, MM je mesec rođenja a GGG godina (poslednje tri cifre – na primer, umesto 1980. uzima se 980). RR je oznaka političke regije u kojoj je građanin rođen (kod onih koji su rođeni pre 1976. godine kada je JMBG uveden, to je oznaka mesta tadašnjeg prebivališta). Taj RR broj kod stranaca koji nisu bili državljani SFRJ bio je 01 (ako žive u Bosni i Hercegovini), 02 (u Crnoj Gori)… pa sve do 09, što je oznaka za strance na Kosovu. Državljani SFRJ rođeni ili s mestom prebivališta u BiH imali su na tom mestu brojeve od 10 do 19 u zavisnosti od mesta (Mostar 15, Sarajevo 17), Crna Gora od 20 do 29, Hrvatska 30 do 39, Srbija 70 do 89, Kosovo 90 do 99… Beograđani imaju broj 71. BBB je jedinstveni broj. Za muškarce je to broj između 000 i 499, a za žene od 500 do 999. Poslednja oznaka K je kontrolna i do te cifre se dolazi malo komplikovanijim proračunom.

Broj kreditne kartice

Većina banaka kreditnim karticama dodeljuje brojeve sa 16 cifara, mada postoje i one sa 13, 15, 18 ili 19. Prvih nekoliko cifara su oznaka banke – najčešće su to prve četiri, ali se kreću od jedne do šest cifara, dok ostatak niza predstavlja lični korisnikov broj koji banka dodeljuje samo njemu. Malo ljudi zna da ipak ne može svaka kombinacija ni kod preostalih cifara biti na kreditnoj kartici. Naime, na svim automatima za kreditne kartice ustaljeno se uvek koristi i brza procedura za proveru valjanosti broja – to je takozvani Lunov algoritam, koji je ime dobio po nemačkom naučniku Hansu Peteru Lunu (1896–1964). Kako radi Lunov algoritam? Među šesnaest cifara prvo se izaberu sve cifre koje se nalaze na parnim mestima, a zatim se sve one saberu i pomnože sa dva. Zatim se tom rezultatu doda zbir svih cifara na neparnim mestima. Konačni zbir mora biti broj koji je deljiv sa deset (odnosno imati nulu na kraju) ili kartica nije valjana. Neka banka može izdati samo kartice koje zadovoljavaju ovo pravilo. Inače, u svakodnevnoj primeni kartica, klijenti banaka uobičajeno, pored same kartice koriste i četvorocifreni PIN kod, kojim se omogućuje identifikacija samog vlasnika računa, posednika kartice.

Brojevi na internetu

Naš kompjuter barata milionima brojeva, ali, što se nas tiče, važno je samo nekoliko njih. Ako zanemarimo davno popularni program za onlajn ćaskanje ICQ, ključeve za instalaciju programa i brojčane šifre za imejl, važni su nam samo MAC i IP adresa. MAC adresa (Media Access Control address) jeste jedinstveni broj naše mrežne karte. Nju unosi proizvođač i služi za identifikaciju. Zahvaljujući toj oznaci jednostavno se utvrđuje kom smo sajtu s jednog računara pristupali. Što se nas lično i MAC adrese tiče, ponekad može da nam koristi kao dodatno osiguranje prilikom zaštite mreže od upada nepozvanih korisnika računara. To ćemo uraditi tako što ćemo dozvoliti pristup kompjuterima samo sa određenim MAC adresama.

Telefonski broj

Većina stanovnika Srbije ima bar dva telefonska broja – fiksni i mobilni, a sudeći prema podacima Republičke agencije za telekomunikacije, mnogi građani imaju i po dva broja mobilnog telefona. Pa još ako dodamo broj telefona u kancelariji (centrala plus direktna linija ili lokal), pa faks, pa preseljenje, promenu firme, promenu mobilnog operatora…

Kod ovog poslednjeg postoji jedna važna novost: Pravilnik o prenosivosti broja mobilnog telefona počeće da se primenjuje od 1. januara 2011. godine. To znači da ćete sa vašim brojem mobilnog telefona koji uključuje i broj mreže (063, 064, 060…) moći da odete kod bilo kod operatera i kažete mu „Želim da ovaj broj bude kod vas“. Čitava procedura trebalo bi da traje jedan dan i uključuje jedan odlazak u korisnički centar operatora. Pravilnik je važan zato što nas lišava muke da prilikom promene mobilnog operatora sve prijatelje i saradnike redom obaveštavamo o promeni broja mobilnog telefona. Pretpostavlja se da će ovaj pravilnik uneti malu pometnju među tri operatora jer će sticanje i gubljenje korisnika sada biti mnogo brže i lakše. U ranijim anketama koje je radio Stratedžik marketing, oko 20 odsto građana odgovorilo je da bi promenilo svog operatora kada bi mogli da zadrže isti broj.

Ženski broj

Jedan od najvažnijih brojeva u životu žene je 295 ili 294, ili neki između. Toliko traje prosečna trudnoća, tokom koje se telo i još štošta u životu žene menja. Drugi, suštinski nešto manje, ali ipak važan za svakodnevni život jeste broj obuće. Postoji čitava filozofija vezana za one „uobičajene“ brojeve kao što su 37, 38 i 39, i one koji su manji ili veći: ukratko, u pomenuta tri broja izrađuje se veći broj cipela te ih je lakše pronaći, a opet, kada ostane samo nekoliko pari jednog modela cipela, to nikad nisu brojevi 37, 38 ili 39.

Broj automobila

Automobili su žigosani brojevima na razne načine. Ustaljeno je da se vozilo prepoznaje po svojoj registarskoj oznaci koja je do sada uobičajeno imala šest cifara i dva slova, oznake registarskog područja, odnosno grada ili naselja u kome je vozilo registrovano. Ti brojevi su obavezno uneti u saobraćajnu dozvolu, ali ističu zajedno sa njom svaki put kad dođe do preregistracije. Pravi istinski brojevi koji obeležavaju jedan automobil su njegov broj motora i broj šasije, koji su utisnuti u metal u fabrici gde je vozilo proizvedeno. Oba ova broja služe da zaštite vozila od eventualne preprodaje ako budu ukradena, a sama po sebi i nisu brojevi, već niz znakova među kojima ima i slova i cifara. Konkretnu vrstu automobila će, uz snagu motora, ipak najpre determinisati onaj broj koji nazivamo brojem kubika, što je, inače, radna zapremina motora u kubnim centimetrima. U praksi se o vozilima govori u kubnim decimetrima – tako će se za vozilo koje ima radnu zapreminu 1753 kubnih centimetara reći da ima 1,8 litara. Ne samo automobili, i vozači su obeleženi brojevima i razlikuju se po petocifrenom broju vozačke dozvole, a po novom zakonu o bezbednosti u saobraćaju, biće označeni i po broju kaznenih poena i broju kartona u za to nadležnoj agenciji.

Broj puške

Broj puške M70-AB2, što je domaća varijanta zlehudog „kalašnjikova“, kakvu koristi Vojska Srbije, a i vojske pre nje, obično ima šest cifara, koje su običan serijski broj bez ikakvog značenja (na primer, 199747). Kao i mnogi proizvodi, sve takve puške, ali i sva ostala vatrena oružja tokom svoje proizvodnje označene su serijskim brojevima, utiskivanjem u metal. Ovi brojevi igraju značajnu ulogu kad policija tokom istrage pokušava da uđe u trag nekom oružju, ali je vrlo zanimljivo kako se u nekadašnjoj JNA, a potom i u svim njenim naslednicama, oko tog, čisto tehničkog broja puške stvorio čitav kult. U obavezi da ga zapamte i znaju u svakom trenutku, kako bi ga uvek rekli starešini, broj puške je verovatno bio najčešće ponavljani pojam tokom vojnog roka. Broj u suštini olakšava vojniku da nađe svoju pušku, ako je već ne prepoznaje na gomili u soškama i za većinu regruta ne predstavlja problem da ga zapamte neposredno pošto zaduže pušku. Međutim, budući da vojska počiva na kolektivu, bivalo je da čitava jedinica bude kažnjavana zbog kakvog vojnika kome memorija nije jača strana.