Bač

Bačka tvrđava je najznačajnije i najbolje očuvano srednjovekovno utvrđenje u Vojvodini. Po njemu je Bačka dobila ime. Tvrđava se nalazi na uzvišici jednog ostrvca smeštenog između reke Mostonge i jednog od njenih rukavaca, na 62. kilometru od Novog Sada.

Kad su krajem IX veka Ugari zauzeli Panonsku niziju, zauzeli su i Bač u kome se nalazila zemljana avarska tvrđava. Ugari su u Beču smestili sedište nadbiskupije, a mesto je bilo omiljeno i za zabavu i rado su ga posećivali vlastela i mnogi evropski vladari. Sredinom XII veka Bač je bi toliko poznat da ga je arapski geograf Idrizi upisao na Rožeovu mapu sveta, uz opis da se u njemu nalaze „pijace, trgovačke radnje, zanatlije i grčki naučnici“, da je, pored Kovina, veliki izvozni i veoma naseljen grad sa najviše građevina „u kome se živi u izobilju na najvećim seoskim posedima“. Početak formiranja lika tvrđave kakav je sačuvan do danas datuje se između 1338. i 1342, kad je ugarski kralj Karlo Anžujski ojačao južne granice države kako bi umanjio opasnost od cara Dušana, da bi gradnju Bača dovršio Peter II Varadi, humanista, naučnik i ljubitelj umetnosti, između 1495. i 1501. U tvrđavu se ulazilo preko mosta, kroz ulaznu kulu sa kapijom. Bedemi, visoki 12 metara sa streljačkim stazama na vrhu, povezivali su pet kula i ograđivali trapezoidnu površinu od 8700 kvadratnih metara. Unutar bedema nalazili su se zamak, takođe utvrđen i okružen vodom, rezidencijalna i druge palate, bunar, cisterna, žitne jame i različiti ekonomski objekti. Sve je građeno od cigle. Posebnu pažnju su privlačile kružna kula sa balkonima na kamenim konzolama, zatim kula sa gotičkom kapelom na spratu, i naravno, donžon-kula pravilne kvadratne osnove, slobodno postavljena. Ona je jedna od najlepših poznosrednjovekovnih donžona u ovom delu Evrope. U jednom od pisama, bački nadbiskup s početka XV veka zapisao je o Baču: „Možemo da uživamo u najčistijoj dunavskoj vodi, a da je Narcis živ, mogao bi da se ogleda u vodi i da uživa!“

U turske ruke Bač je prvi put pao nakon bitke na Mohaču 1526. godine. Samozvani car Jovan Nenad ga je nakratko povratio naredne godine, da bi ga Turci ponovo zaposeli 1529. i ostali u njemu sledećih vek i po. U svojim putopisima Bačku tvrđavu je opisao i Evlija Čelebija, govoreći da je to „divna tvrđava na jednom jezeru koje dobiva vodu iz Dunava“. Grad nije mnogo stradao tokom oslobođenja od Turaka 1686. godine, ali kasnije nije ni obnavljan, tako da je vremenom ruiniran.

Tvrđava Bač je proglašena za spomenik kulture 1948. godine, čime je zaustavljeno njeno dalje propadanje i započet proces obnove. Međutim, sredinom šezdesetih godina prošlog veka prokopan je kanal i celina je ostala bez vodenih rovova, tvrđava bez vodenog ogledala, a ulica u predgrađu više nije povezivala tvrđavu i Bač. U planu je ispravljanje te greške. Iako svi radovi na rekonstrukciji Tvrđave nisu završeni, ona je poslednjih godina dostupna posetiocima; u njoj se održavaju Dani evropske baštine, izložbe i koncerti folklora.