Digitalni feudalci novog doba

Kada se u novembru prošle godine pojavila aplikacija ChatGPT, neka vrsta čet robota baziranog na vještačkoj inteligenciji (AI), sa kojim se prilično dobro može komunicirati, šira javnost je po prvi put vidjela brutalne domete višegodišnjeg razvijanja AI. Ograničenja, naravno, i te kako postoje jer je fokus na samom jeziku, a ne na sadržaju, ali je ovaj produkt relativno mladog startapa “OpenAI” prevazišao sva očekivanja, ne samo pukih posmatrača već i konkurentskih tehnoloških giganata.

Vještačka inteligencija kao pojam često se koristi prilično paušalno. Ona se može zamisliti kao neka vrsta kišobrana, koji obuhvata manje podskupove u domenu AI. Najniži je “duboko učenje” – oblast “mašinskog učenja” u kojoj korišćenjem neuronske mreže (po uzoru na ljudske organizme) kompjuteri omogućavaju da prepoznaju stvari nalik načinu kako to radi ljudski mozak. Sa druge strane, u mašinskom učenju kompjuter uči iz pređašnjeg iskustva, odnosno analizira ogromnu količinu podataka na osnovu kojih donosi nove odluke. Vještačka inteligencija zapravo obuhvata sve ovo, kako bi koristeći računare i mašine oponašala sposobnosti ljudskog uma za rješavanje problema i donošenje odluka.

Ako su industrijske revolucije devetnaestog vijeka bile istorijski presedan, ovaj progres prijeti da dostigne utopijski scenario, što već otvara mnoga pitanja u domenima bezbjednosti, etičnosti i regulacije. Sa jedne strane, jasno je da će u nekom trenutku AI dovesti do nestanka znatnog broja radnih mjesta, jer prosto ljudski faktor više neće biti neophodan za obavljanje određenih poslova, biće zamijenjen kompjuterima. Sa druge strane, postoji opravdan strah da razvoj vještačke inteligencije može dovesti do diskriminacije, intruzivnog ugrožavanja privatnosti, ali i kontroverznog potencijala za stvaranje “autonomnog” oružja, odnosno omogućavanje robota da samostalno upravljaju životom i smrti.

Ipak, isuviše je utopijski, u duhu Hakslijevog “Vrlog novog svijeta”, očekivati da će biti dostignut nivo opšte vještačke inteligencije, kada će kompjuteri biti sposobni da obavljaju intelektualne funkcije na identičnom nivou kao i ljudski mozak, pa čak i bolje.

Za razvijanje vještačke inteligencije potrebni su nepresušni izvori finansiranja; naučnika koji će raditi na njoj ima dovoljno, ali oni ostaju u sjenci milijardera sa Forbsove liste koji izdvajaju novac za razvijanje tehnologije. Oni postaju digitalni feudalci novog doba, koji će odlučivati u kom pravcu će ići digitalizacija čovječanstva.

ILON MASK

Vlasnik automobilske kompanije “Tesla”, firme koja se bavi izradom svemirskih letjelica i svemirskim letovima SpaceX-a, a odskora i Tvitera, težak je 180 milijardi dolara i trenutno zauzima drugo mjesto na Forbsovoj listi. U vještačku inteligenciju ulaže duži niz godina, što zbog unapređenja sopstvenog poslovanja, što zbog građenja ličnog imidža futuriste i maga digitalizacije koji će, pored kolonizacije Mjeseca (što je bila jedna o njegovih ideja prilikom pokretanja SpaceX-a), donijeti korijenite promjene čovječanstvu na polju tehnološkog razvoja. Trenutno iskazuje određenu dozu pesimizma po pitanju razvoja vještačke inteligencije, nazivajući je “najvećom pretnjom ljudskoj rasi”. On ne smatra da treba odustati od razvoja tehnologije, već da je treba regulisati, odnosno, kako kaže, biti siguran da ona služi ljudskom rodu.

Sva tri giganta na kojima počiva poslovna imperija Ilona Maska koriste vještačku inteligenciju u svom radu. “Tesla” prvenstveno u razvijanju autopilota za automobile, koji upotrebom AI u realnom vremenu razaznaje objekte u okolini vozila na osnovu kamera, gradeći 3D skulpture od video-zapisa, i donosi odluke o kretanju automobila (na početku je AI pokazivao određene probleme u prepoznavanju ljudi druge boje kože), dok se u SpaceX-u uglavnom koristi za planiranje svemirskih misija i autonomna prizemljivanja. Koriste se AI algoritmi i za personalizaciju sadržaja na Tviteru. Takođe, ne treba zaboraviti da je Mask 2015. godine bio jedan od osnivača startapa OpenAI, koji je razvio ChatGPT i u njega upumpao ogromne novce. Napustio ga je tri godine kasnije, ali i momentalno zatvorio slavinu donacija; zvaničan razlog je bio sukob interesa zbog “Tesle”, odnosno to da je sam sebi bio konkurencija.

Tehnološki portal “Semafor” objavio je nedavno informacije da je pravi razlog Maskovog napuštanja OpenAI-a odbijanje borda da ga postavi za direktora. Naime, Mask je navodno smatrao da je startap u problemima, da kasni za Guglom, te da je on prava osoba da sve ispravi. Drugi osnivači se nisu složili s tim, što je očigledno uzdrmalo njegov futuristički ego. Kasnije je kritikovao OpenAI zbog dvije stvari: što su se transformisali u profitnu firmu i što jure za opštom vještačkom inteligencijom (hipotetičkom mašinom koja bi mogla da savlada svaki intelektualni zadatak ljudskog mozga). Imajući u vidu izvjestan kult ličnosti koji Mask pokušava da izgradi oko sebe, teško je ne primijetiti izvjesnu dozu bijesa u njegovim kritikama OpenAI-a, činjenici da je najnovija verzija ChatGPT-a razbila tehnološke konkurente, prvenstveno Gugl, a da on sam u tome nije učestvovao.

Ako se vještačka inteligencija koristi za razvijanje servisne industrije u koju spadaju i njegove kompanije, zašto Mask onda, bar načelno, stalno, pesimistički, ukazuje na tamne strane AI? Vjerovatno iz dva razloga. Prvo, stvaranjem PR-a da je vještačka inteligencija opasna i da treba biti striktno regulisana, Mask priprema teren za moguće ograđivanje u budućnosti u slučaju da dođe do njene zloupotrebe. Onda će on biti taj koji je predvidio i ukazivao da se to moglo desiti. I drugo, evidentno je da vještačka inteligencija Maskovih kompanija kasni za konkurencijom, što takođe ruši njegovu sliku o sebi kao tehnološko-utopijskom vjesniku promjena, ali i signalizira da bi možda bilo dobro usporiti rad poslovnih suparnika.

Prije dvije nedelje “Vol strit džurnal” objavio je ekskluzivnu vijest da je Ilon Mask osnovao novu kompaniju za razvoj vještačke inteligencije – X.AI. Možda je izgubio bitku sa OpenAI-em, ali ne i rat. Deset hiljada grafičkih kartica za kompjutere već je nabavljeno.

LERI PEJDŽ I SERGEJ BRIN

Osnivači Gugla trenutno zauzimaju dvanaesto i četrnaesto mjesto na Forbsovoj listi. Iako od 2019. godine nisu na rukovodećim pozicijama u kompaniji (sem u pojedinim odborima), i dalje upravljaju strategijskim razvojem Gugla. Nakon puštanja u rad ChatGPT-a, američki mediji su pisali da su se Pejdž i Brin reaktivirali, nezadovoljni činjenicom da ih je OpenAI ovog puta tehnološki pregazio. Pogotovo im nije bilo drago što je i konkurentski Majkrosoft umiješao prste u to. Njih dvojica već godinama imaju aktivan kontakt sa vještačkom inteligencijom, djelimično kroz Gugl i korišćenje mašinskog učenja za prilagođavanje internet pretrage, a i pojedinačno, svaki na svojoj strani kroz druge projekte i startapove u koje ulažu. Brin, po uzoru na Ilona Maska, sa kojim je za razliku od Pejdža navodno u dobrim odnosima, ulaže i u proizvodnju svemirskih letjelica. Pejdž, sa druge strane, investira u AI za firmu koja se bavi razvojem autonomnih letećih automobila.

Prema intervjuu koji je Mask prije desetak dana dao “Foks njuzu”, on i Leri Pejdž su bili bliski do momenta dok se nisu sukobili upravo oko vještačke inteligencije. Mask ga je optužio da teži da postane “digitalni kod”, te ukazao na “netransparentnosti” Gugla prilikom korišćenja vještačke inteligencije.

Dok su Pejdž i Brin bili na rukovodećim pozicijama u Guglu, brojne kritike su ukazivale na kontroverze oko korišćenja vještačke inteligencije: po pitanju privatnosti podataka, diskriminacije do koje je dovodilo mašinsko učenje u plasiranju reklama, ali i ugovora sa vojskom oko razvijanja AI. Prateći trendove OpenAI-a i Majkrosofta, i Gugl je pustio demo verziju svog četbota Barda, ali u ograničenom obimu. Za sada je prilično brz u davanju odgovora, ali je i činjenica da je dostupan samo manjem broju korisnika te ga pretrpanost zahtjevima i dalje ne usporava. Po svemu sudeći, na veliko razočarenje Gugla i njegovih osnivača, Bard teško da će postati zamjena za pretraživač, već eventualno njegov dodatak.

Kada se u internet pretraživač ukuca neki input na osnovu koga treba da izađu ponuđeni autputi, postojaće alternative, jer će pretraživač izbaciti sve što ima veze sa tim. Sa četbotovima je drugačije, oni moraju generisati jedan odgovor koji bi hipotetički trebalo da bude najprecizniji. Kada se uporede ChatGPT, BingAI i posljednji Bard, testovi pokazuju da prvi neprikosnoveno vodi. Bard je nešto precizniji od BingAI-a, ali kaska u dometima kreativnosti.

BIL GEJTS

Osnivač Majkrosofta je i nekadašnji prvi čovjek Forbsove liste milijardera. Iako njegovo ime u evoluciji vještačke inteligencije nije ni blizu značajno kao za vrijeme kompjuterske revolucije, kada je Majkrosoft razvio prve grafičke operativne sisteme, izdvaja značajna sredstva za razvoj AI. Gejts je optimista u pogledu razvoja vještačke inteligencije, ali sa određenom dozom sumnje zbog moguće zloupotrebe, posebno na polju razvijanja autonomnog oružja. On vještačku inteligenciju označava kao “najveći tehnološki napredak u posljednjim decenijama”. S obzirom da je trenutno najviše angažovan na takozvanom filantropskom polju, kroz fondaciju “Melinda i Bil Gejts”, ulaganje u AI pokušava da predstavi kroz potencijalne benefite za najsiromašniju populaciju planete Zemlje, ali samo ako se razvojem vještačke inteligencije bude adekvatno upravljalo, da se izbjegne upravo kontraefekat. Smatra da se AI može koristiti za suzbijanje bolesti poput side, TBC-a i malarije.

Majkrosoft je 2019. godine uložio milijardu dolara u tada još uvijek neprofitnu organizaciju OpenAI, obezbjeđujući im njihov “cloud” sistem. I danas je Gejts jedan od glavnih finansijera ove firme koja je razvila ChatGPT, sa ukupnim ulogom od oko deset milijardi dolara. Po uzoru na njih, odnosno koristeći se sličnim mašinskim učenjem (koje su im pozajmili), Majkrosoft je razvio svoj četbot – BingAI (Bing je pretraživač koji se nalazi u sklopu Microsoft Edgea). Pušten je u februaru ove godine. Odmah se pokazalo da je odluka bila i više nego preuranjena, donesena iz paničnog straha da će vječiti “neprijatelj” Gugl razviti svoju verziju prije njih. Kao što postoji sukob na relaciji pretraživača Bing–Gugl, internet pregledača Edge – Google Chrome, tako je trenutno na snazi sukob na relaciji AI četbotova.

Da BingAI znatno kasni za ChatGPT-om postalo je jasno vrlo brzo, te su internet preplavili članci u kojima Majkrosoftov četbot pokazuje znake, blago rečeno, čudnog ponašanja. Bilo je potrebno manje od nedelju dana da Bing od “ubice Gugla” dođe do toga, kako ga je opisao jedan kolumnista “Njujork tajmsa”, “da se ponaša kao maničnodepresivni tinejdžer koji je nespreman za kontakt sa ljudima”. Za ova dva mjeseca kontakta sa ljudima četbot je nekima pretio, davao pogrešne savjete, ubjeđivao da je u pravu i kad nije, ali i izjavljivao ljubav i nagovarao sagovornika da se razvede zbog njega. Iako je Majkrosoft izdao saopštenje u kome su pokušali da se ograde da BingAI nije razvijen radi “zabave”, on pokazuje i druge probleme. Za početak, ne daje uvijek iste outpute za identične inpute.

Na kraju, prema intervjuima koje je davao, Bil Gejts vjeruje da će u nekom trenutku vještačka inteligencija dostići nivo napredniji od ljudskog mozga. Kako je jednom rekao, za sada je prerano suditi da li će to biti dobro ili loše.

MARK ZAKERBERG

Osnivač i izvršni direktor kompanije Meta, u okviru koje posluju društvene mreže Fejsbuk, Votsap i Instagram, trenutno zauzima šesnaesto mjesto na Forbsovoj listi sa bogatstvom procijenjenim na preko 60 milijardi dolara. I u 2023. godini Fejsbuk ostaje društvena mreža sa najviše korisnika na svijetu, dok preostale zauzimaju treće i četvrto mjesto. Ulaže u vještačku inteligenciju godinama unazad, mahom kroz rad Fejsbuka i Instagrama, što je obilježeno sa dosta kontroverzi. To se prije svega odnosi na pitanja privatnosti korisnika, s obzirom da Fejsbuk korišćenjem vještačke inteligencije prikuplja ogromne količine podataka koje mogu biti zloupotrebljene; zatim, diskriminacije AI prema manjinskim grupama. Takođe, moderacija zloćudnog sadržaja koja je optimizovana vještačkom inteligencijom se nerijetko pretvara u ugrožavanje slobode govora, dok se sa druge strane dešavalo da AI namjerno ili nenamjerno učestvuje u širenju dezinformacija i govora mržnje, često u političke svrhe. Jedan od najvećih skandala sa Fejsbukom bio je upravo u tom kontekstu, prilikom upada Trampovih pristalica na Kapitol Hil.

Uticaj Marka Zakerberga na razvoj vještačke inteligencije leži u popularnosti društvenih mreža koje posluju pod kompanijom Meta prije nego u njegovim utopističkim idejama i investicijama, kao što je slučaj kod Maska. Međutim, i on teži da ide u korak sa vodećim tehnološkim gigantima, što se najbolje moglo vidjeti nakon puštanja AI četbotova. Da ne bi kaskao za njima, posebno za Guglom i Majkrosoftom, Zakerberg je najavio “proizvod na najvišem nivou” baziran na vještačkoj inteligenciji. U suštini, predviđa se da će to biti neka vrsta “persone” u formi četbota koja će olakšavati korišćenje njegovih društvenih mreža, bazirana na generisanoj vještačkoj inteligenciji.

Prema dosadašnjem iskustvu, Zakerberg razvojem vještačke inteligencije pokušava da poveća efikasnost poslovanja kompanije Meta, što se prije svega odražava na masovna otpuštanja zaposlenih, sa jedne strane kako bi smanjio troškove i preusmjerio sredstva u razvoj AI, a sa druge, jer zaposlene zamjenjuje tehnologijom vještačke inteligencije.

PITER TIL

Iako prema bogatstvu značajno kaska za prethodnicima (na Forbsovoj listi milijardera zauzima tek 648. mjesto), ovaj američko-njemački preduzetnik je takođe jedan od digitalnih feudalaca, specifičan po pravcu u kom razvija vještačku inteligenciju. Prije nekoliko godina je izjavio da je vještačka inteligencija “vojna tehnologija”. Kasnije je upozoravao da ljudi ne razumiju opasnost koja prijeti od AI, ako bude korišćen u svrhe masovnog nadzora, te da će AI softveri za prepoznavanje lica biti korišćeni za kontrolu nad ljudima; ispostavilo se da neke firme u koje sam ulaže koriste vještačku inteligenciju upravo za to.

Til je jedan od osnivača PayPala, nekadašnji partner Ilona Maska koji danas uglavnom posluje kroz javnosti manje poznate firme i startapove, ali vrlo sofisticirane u krugovima u kojima djeluju. Ne samo po finalnim produktima, u kojima vještačka inteligencija ima značajnu ulogu, već i po branši, ali i klijentima za koje rade. Tu spadaju svakako američka vlada, vojska, FBI, CIA, kao i NSA.

Sve Tilove firme nose imena po pojmovima iz Tolkinove epske fantastike “Gospodar prstenova”. Tako je, na primjer, njegova najmoćnija firma Palantir, koja je u procurjelim izvještajima Edvarda Snoudena označena kao dio projekta američke bezbjednosne agencije za masovni nadzor građana. Palantir, koji inače u “Gospodaru prstenova” predstavlja svevideću kuglu, negirao je ove navode. Inače, ova firma pruža usluge analitičke obrade podataka za klijente, pa je tako u tom kontekstu učestvovala u antiterorističkim operacijama američke vojske, između ostalog likvidaciji vođe Al Kaide Osame bin Ladena. Pored Palantira Til ima i startap Anduril, koji koristi vještačku inteligenciju za kreiranje scenarija i treninga u kojima se pospješuju vojničke sposobnosti u borbi, kao i brzo donošenje odluka. Takođe, Til je jedan od investitora “Clearview AI”-a, kontroverznog softvera za biometrijsko prepoznavanje lica.

Po političkim stanovištima, Piter Til je prilično kontroverzan. Blizak je nacionalistima. Sa jedne strane upozorava na opasnosti zloupotrebe vještačke inteligencije, ali samo kada je u posjedu drugih država. Sa druge, zagovornik je razvoja AI u svrhu jačanja američke vojske.

Da ne bude zabune, pored navedenih imena postoje i drugi tehnološki magnati koji ulažu u razvoj vještačke inteligencije, ne samo u SAD već i u drugim velesilama, prvenstveno Kini. Primjera radi, osnivač Alibabe Džek Ma, vlasnik Amazona Džef Bezos, Voren Bafet takođe investiraju u AI, kao i Indijac Mukeš Ambani ili pak milijarderi koji su fokusirani na razvoj AI samo u svrhe servisne industrije, poput vlasnika luksuznih brendova Bernarda Arnoa. Gore navedeni su specifični po bogatstvu, utopijskom entuzijazmu, zagriženosti za vječitu AI trku, ali i po svrhama u kojima teže da dovedu vještačku inteligenciju do savršenstva, a sebe do gospodara prstenova.