Amfora

Nedavno su pojedini dnevni listovi na sportskim stranama objavili vest da je za Svetog Nikolu u Beogradu osnovan ronilački klub sa najlepšim mogućim imenom za ovu vrstu ljudske delatnosti. Zahvaljujući, pre svega, slučajnim ronilačkim otkrićima, svetlo dana ugledale su mnoge predivne amfore, izdužene i okruglaste, velike i male… Od svega što se iz mora moglo izvaditi, ronioci su najviše voleli amfore, tu čuvenu grčku i rimsku ambalažu, najčešće iz trećeg i drugog veka stare ere, u kojoj je prenošeno vino, ulje, med, a naravno, i druge ljudske potrepštine. Teško je i zamisliti da će taj jednostavni predmet želja od pečene gline ikada biti oboren sa trona na kome se sada nalazi. Posebna vrsta misteriozne čežnje daje amfori čar nedohvatljivog, pretvarajući je time u izuzetnu dragocenost. Amfora je uvek odisala nekom čudnom čednošću, i za ronioce širom sveta bila je spomenik trudu upornog, i sa mukotrpnim životom suočenog pomorca. Ona je bila i ostala simbol plemenitog ljudskog rada i ljudske muke, simbol poštene trgovine i zanatstva, simbol kulture i pobede na sportskom polju, simbol lepote skladnih linija, simbol fizičkog i duhovnog života, spoj sadašnjih generacija sa onima koje su živele pre dvadeset i više vekova i najveći simbol ronilaštva. Zato je uvek imala basnoslovnu, ne samo materijalnu vrednost, i zato se svaki ronilac strasno nadao da će pronaći svoju amforu, upućujući pred ronjenje iskrene molbe Posejdonu, Neptunu ili Svetom Nikoli da mu se želja usliši. Ipak su bili malobrojni oni koji su svoju ronilačku karijeru mogli da krunišu tim statusnim simbolom, celim i netaknutim, jer su se nalazišta amfora veoma proredila.

A među tim malobrojnima, samo par njih može da na osnovu komadića razbijene amfore, debljine zida, ostataka ručki ili grlića, sa velikom preciznošću da konstatuje ko ju je i gde napravio, u kom periodu, za kakve svrhe, koje su joj zapremine bile i kakav je izgled imala. Tokom šest-sedam vekova upotrebe, ona je pretrpela znatne izmene. Rub grlića amfore, koji je u početku bio okruglast, postajao je viši i tanji. Vrat, a isto tako i ručke, vremenom su produžavani. Trup, nekada debeljuškast, poprimio je vretenastu i izduženu formu. Ramena trupa, koja prvobitno nisu bila naglašena, postala su oštra, a jedva primetna noga pretvorila se u snažan i markantan dodatak, pogodan i kao deo za držanje prilikom ručnog nošenja i kao podupirač amfore prilikom transporta. Tako se njenom evolucijom došlo do amfore sa zapreminom od otprilike 26 litara, s tim što su one za ulje bile šire i trbušaste, a vinske uske i vretenaste. Njihovi oblici varirali su s obzirom na sadržinu, a u razvoju formi važnu ulogu imali su vreme, političko stanje, praktičnost u rukovanju i estetske norme.

U antičko doba, ekonomski procvat grčkih polisa zasnivao se na razvoju organizovanih poseda, na kojima se obavljao čitav proces rada, od uzgajanja i skladištenja gotovih proizvoda do njihovog otpremanja u razne krajeve tada poznatog sveta. Svi ti proizvodi prenošeni su u amforama, često pravljenim u vlastitim radionicama. Prilikom transporta, uvek su bile propisno zatvorene glinenim čepovima i zalivene voskom, parafinom ili krečom. U brodsku unutrašnjost postavljane su tako što su šiljci dna najnižeg reda zabadani u sloj peska, a sledeći, gusto zbijeni redovi slagani su u šupljine onih amfora ispod njih. Kako u transportu, zbog nevremena, ne bi došlo do razbijanja amfora, međuprostori su ispunjavani slamom, pa je čitav teret sačinjavao homogenu masu.

Najstariji sredozemni proizvođači vina, jestivih i eteričnih ulja, a samim tim i amfora, bili su stanovnici ostrva u Egejskom moru, još u šestom veku pre nove ere. Te amfore, iako se odlikuju osnovnim helenističkim formama, ipak se međusobno razlikuju po specifičnim tipološkim karakteristikama, strukturi i žigovima. Njihovi nalazi ukazuju na razvijenu trgovinu između grčkih polisa, a kasnije, od trećeg i drugog veka stare ere, grčki proizvodi bivaju transportovani u gradove zapadnog Sredozemlja i severne Afrike. U tom periodu počinju se javljati i takozvane grčko-italske amfore, karakteristične za Apeninsko poluostrvo, poznate kao Republicaine. Uz njih postoje i raznoliki italski, etrurski i punski tipovi, koji zatim ustupaju mesto mnogobrojnim vrstama amfora raznih provincija rimske imperije. U kasnoantičko doba, kada se na svim područjima života osetila opšta dekadencija, amfore postaju grublje, smanjenih dimenzija i lomljive, ali u doba učvršćivanja Istočnog carstva ponovo preovladava visok stupanj u tehnologiji njihove izrade. Tada se pojavljuju i mnogi tipovi vizantijskih amfora iz ranog srednjeg veka, koje su rađene po antičkim uzorima, uz izvesne modifikacije, a karakteriše ih ravno dno, horizontalna žlebasta profilacija, okrugle male ručke, kao i kuglaste forme.

Neka od današnjih dobrih grčkih vina ostala su direktnoj vezi sa amforama, iako su one od njih daleko preko dvadeset vekova. Ta povezanost oseća se kroz izvesne osobine vina koje su preživele do današnjeg dana, a to su ukus, miris i buke po smoli. Amfore za vino nekada su sa unutrašnje strane bile premazivane posebnom vrstom judejske borove smole. Ta izuzetna smola davala je snažan i slatkast miris jakim vinima sa grčkih ostrva. Vina koja su prenošena u amforama, posebno recina sa Rodosa i neka od crnih kritskih vina, bila su prožeta tom aromom. Kada su amfore zamenjene drugom vrstom ambalaže potrošači su se pobunili tvrdeći da vino koje kupuju nije ono na koje su navikli. Vinari i trgovci shvatili su problem, pa su i unutrašnjost novih posuda nastavili da premazuju judejskom smolom. Tako se i u današnjim grčkim vinima zadržala aroma iz amfora kojih više nema, kao oslobođeni duh iz razbijene boce.