Šoubiznis i njegove žrtve

Prema podacima Zavoda za intelektualnu svojinu, samo SOKOJ, Organizacija muzičkih autora Srbije vodi oko 2000 sudskih postupaka radi zaštite autorskih prava; a čak oko 3000 – OFPS Organizacija proizvođača fonograma Srbije (fonogram je svaki nosač zvuka, audiotraka, ploča, CD, itd). Autori su u Srbiji nezaštićeni, a korišćenje njihovih dela plaća se neredovnije od struje. To proizilazi iz ovih i drugih podataka iznetih povodom rasprave o Zakonu o autorskom i srodnim pravima, koju je Skupština Srbije započela u četvrtak 12. novembra (zakon inače donosi relativno malo novina u odnosu na onaj iz 2004).

U Srbiji bi trebalo da kao i u Francuskoj, Španiji, Švajcarskoj, Hrvatskoj, Rumuniji, Mađarskoj, Sloveniji i Velikoj Britaniji, naknadu za javno emitovanje autorskog dela plaćaju: restorani, hoteli, diskoteke, barovi, kafići, taverne, poslastičarnice, konobe, kantine, krčme, picerije, pivnice, čajdžinice, bolnice, robne kuće, tržni centri, stalni izložbeni prostori, čekaonice, muzeji, galerije, klizališta, saloni za igre (bilijar, fliper, automati), zatim avio prevoznici, brodski prevoznici, autobuski prevoznici, taksi vozila, vozovi, železničke stanice, zatim sajmovi, fitnes centri, baletske škole, cirkusi, pozorišta (za korišćenje muzike sa nosača zvuka u pauzama između predstava), poslovni prostori, frizerski saloni, saloni za ulepšavanje, berbernice, zanatske radnje i td.

Tarifa se u nekim slučajevima razlikuje: kao kriterijum za određivanje visine naknada može biti: broj stolica ili stolova (za restorane ili frizerske, berberske salone), ili veličina prostora, ili broj zaposlenih bez obzira da li se radi o stalno ili povremeno zaposlenim licima (za poslovne prostore i sobe za odmor zaposlenih). Različite tarife za restorane brze hrane, za restorane u kojim se ne konzumira na licu mesta, za restorane u kojima se hrana konzumira, za restorane u kojima se služe alkoholna pića. Posebna tarifa Španske organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskih muzičkih prava važi u koridama i u salonima za igranje flamenka.

Uobičajeno je da se pravi razlika između radiodifuznih organizacija koje spadaju u javni servis i imaju nacionalne frekvencije i komercijalnih radiodifuznih emitera. Iznos nadoknade zavisi i od visine procentualnog korišćenja muzičkih dela i odmerava se primenom procenta na prihod, a definicija prihoda od iskorišćavanja autorskih dela utvrđuje se tarifama na osnovu pregovora između emitera i reprezentativnih udruženja korisnika.

Zaštitom te vrste prava u Srbiji se bave četiri organizacije:

Pomenuta organizacija „SOKOJ“, osnovana 1950. godine, zastupa preko 9000 domaćih autora i nosilaca autorskih prava, a na osnovu 98 bilateralnih ugovora zaključenih sa inostranim autorskim društvima više od 2.000.000 inostranih autora. Za 2008. godinu SOKOJ je na osnovu naplata naknada za iskorišćavanje autorskih dela naplatila 412.272.593,31 dinara, od čega SOKOJ-u pripada 125.433.090,89, a autorima i nosiocima autorskog prava ukupno 286.839.502,42 dinara.

Organizacija „OFPS“, specijalizovana za kolektivno ostvarivanje imovinskih prava proizvođača fonograma. trenutno zastupa 35 proizvođača i ima tri zaključena bilateralna ugovora sa stranim društvima i to: ugovor sa „PPL“ – London, Velika Britanija; ugovor sa „RPA“-Moskva, Ruska federacija i ugovor sa „EFU“, Estonija.

„PI“, Organizacija za kolektivno ostvarivanje prava interpretatora ima 7.576 članova, do sada je zaključila ugovore sa dve inostrane srodne organizacije (ASTERAS, Kipar i The Russian Copyright Owners Union, Rusija).

Imovinska prava glumaca štiti „PRAGUS“. Zakonodavac nije prihvatio primedbe Sindikata glumaca Srbije i PRAGUS-a da nacrt ovog zakona (kao i zakon iz 2004.), nema ravnopravan odnos prema svim vrstama interpretatora, već da u diskriminisan položaj stavlja glumce, igrače i pantomimičare, time što je pravo interpretatora na naknadu od emitovanja ponovo ograničeno samo na slučajeve kada se emituju fonogrami, odnosno zvučni zapisi, a ne važi i za slučaj emitovanja sa nosača slike.

Zakonodavac se, naime, poziva na to da je Republika Srbija potpisnik međunarodne Konvencije o zaštiti umetnika izvođača, proizvođača fonograma i ustanova za radiodifuziju (Rimska konvencija od 26.10.1961. godine), koja u svom članu 19. određuje da interpretator, na osnovu ove konvencije nema nikakva prava koja proizilaze iz emitovanja njegove interpretacije – ukoliko je ona snimljena na videogram. U vreme donošenja Rimske konvencije proizvođači videograma, (filmski i TV producenti) izborili su se za princip koji je međunarodno prihvaćen, da sa momentom pristanka interpretatora na snimanje njegove interpretacije na nosač slike i zvuka (na film u najširem smislu reči), prestaju sva njegova ovlašćenja. Do današnjeg dana, emitovanje interpretacije sa nosača zvuka i slike (videograma ) ostalo je i dalje neregulisano međunarodnim ugovorima. Jedino nacionalni zakoni Hrvatske i Španije daju pravo svim interpretatorima, bez obzira na koji je nosač njegova interpretacija fiksirana. Ostale zemlje Evrope, pa i Srbija ne poznaju pravo interpretatora na naknadu od emitovanja i javnog saopštavanja, osim u slučaju saopštavanja sa fonograma (audio zapis).

Tu vrstu autorskih prava regulisala je još Bernska konvencija o zaštiti književnih i umetničkih dela, od 9. septembra 1886. godine. Ona je dopunjena u Parizu, 1896. godine, izmenjena u Berlinu, 1903. godine, dopunjena u Bernu 1914. godine, izmenjena u Rimu 1928. godine, u Briselu 1948. godine, u Stokholmu 1967. godine i u Parizu 1971.godine.

Kraljevina Jugoslavija potpisala je ovu konvenciju još davne 1930. godine, kao i akte Svetske organizacije za intelektualnu svojinu: Ugovor o autorskom pravu i Ugovor o interpretacijama i fonogramima. Odredbe o imovinsko pravnim ovlašćenjima autora su regulisane i propisima Evropske unije i Sporazumom o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (takozvani TRIPS sporazum).